Di tích hang Chổ thuộc xóm Hui, xã Cao Sơn (Lương Sơn)là nơi cư trú lâu dài của cư dân tiền sử Hoà Bình. Zi tích hang Chố thuô̭c xỏm Hui, xa̭ Kaw Xơn (Lương Xơn) la̒ miểng kư tlủ lô za̒i kuố kư zân tiê̒n xứ Hwa̒ Bi̒nh.

Ớ ta̭i hang Xṷng Xa̒m (Mi̭ Dức - Ha̒ Nô̭i) ta̒ thu ản 2.233 hiḙ̂n bâ̭t dô̒ khṷ, xiêng kôô̒ng pơ̭i dô̒ gổm, kôô̒ng tư̒ xiêng thăng mo̭l. Bô̭ xưw tâ̭p khṷ Xṷng Xa̒m thế hiḙ̂n ta̒n dă̭c tlưng kuố ki̭ ngḙ̂ Hwa̒ Bi̒nh khả diến hi̒nh. Tloong ki̭ thwâ̭t chể tác khṷ, wa̒i ta̒n ki̭ thwâ̭t ge̒ tlư̭c tiếp, ge̒ ha̭n chể ớ ziê̒ mép biên kuô̭i ta̒ xwất hiḙ̂n ki̭ thwâ̭t ge̒ xung kweenh hưởng tâm kôông kṷ (ki̭ thwâ̭t Sumatralith) zất diến hi̒nh nhă̒m la̒ tha ta̒n kôông kṷ khânh chôổng hi̒nh bâ̒w zṷc hwă̭c la̒ khi̒w pẳn. Khổ lươ̭ng meénh tước ản za kôông, tu chính chiểm tí lḙ̂ nhó. Tảng chủ ỉ la̒ fát hiḙ̂n ản 13 chiếc khi̒w ma̒i ha̭n chể fâ̒n la̭i "kiếw khi̒w Bắc Xơn”. Wa̒i zi bâ̭t khṷ ko̒n thi̒m dố 117 meénh gổm thô (81 meénh tlaang tlỉ văn thơ̒ng thô, 11 meénh văn thơ̒ng mi̭n, 15 meénh văn khắc wă̭ch, 7 meénh chăng hwa văn) pơ̭i môô̭ch xổ meénh tlo̭t khu thuổng nê̒n hang ngwiên thwí. Zươ̭ paw ta̒n pă̒ng chửng zi tô̒n bâ̭t chất pớ tloong tơ̒ng văn hwả Xṷng Xa̒m cho ản dố, xăn pắt pơ̭i hải lươ̭m la̒ 2 ngă̒nh kinh tể chú iểw tloong tơ̒i khôổng kuố kư zân ngwiên thwí Hương Xơn - Xṷng Xa̒m. Zất tư̒ xiêng kỏ bết chẳl, chửng tó kư zân ngwiên thwí nảng nhúc chỉn tlước ka̭ ăn. Kôô̒ng pơ̭i tơ̒ng văn hwả tă̒i, ha̒m chưở foong fủ ta̒n zẩw bết kố nhân, xiêng thăng dôô̭ng bâ̭t pơ̭i dă̭c biḙ̂t la̒ ha̒ng ngi̒n kôông kṷ khṷ, gổm ta̒ minh tlửng hă̒ng: Xṷng Xa̒m la̒ môô̭ch zi chí - xiêng - mô̭ tảng, kỏ kwi mô ká, lô za̒i nhơ bi̒nh thươ̒ng ản dố ớ môô̭ch xổ zi chí Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh khác nhơ La̒ng Bon, la̒ng Tô̒l…

Kwả tli̒nh thảm xát, khai kwâ̭t, ngiên kửw, kác nha̒ kháw kố hoo̭c ta̒ thi̒m dố kẩw ta̭w kuố tâ̒ng văn hwả tă̒i 1,7m; thi̒m ản dố 2 hủ tất mu̒n pấp ngwiên thwí, hơn 90 hiḙ̂n bâ̭t kôô̒ng pơ̭i 2 mô̭ tảng ớ ta̭i hang Muổi, thuô̭c thi̭ tlẩn Ma̭n Dức (Tân La̭c). Kết kwá kuô̭c khai kwâ̭t xác minh zi tích hang Muổi thuô̭c nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh kỏ niên da̭i pớ 10.000 - 7.000 năm kắch ngă̒i măi. Zi bâ̭t thu ản ớ hang Muổi khả foong fủ, gô̒m tư̒ lwa̭i hi̒nh khác ha̒ nhơ: ge̒ tấp, chă̭ch thô, khi̒w pẳn, khi̒w za̒i, khi̒w ma̒i la̭i, kôông kṷ hi̒nh tiḙ̂, hi̒nh hă̭nh nhân, kôông kṷ na̭w nhó, chă̒l, pa̒n ngiê̒n, kôông kṷ kắch khiể, ho̒n ge̒, hă̭ch khṷ, kôông kṷ mṷi nhoo̭nh, meénh tước, ho̒n kuô̭i ngwiên kôô̒ng pơ̭i fể liḙ̂w, kôông kṷ xiêng, mô̭ tảng, pếp… Năm 1995, zi tích kháw kố hoo̭c Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh hang Muổi ản xếp ha̭ng kấp kuốc za.

Hang Chố thuô̭c xỏm Hui, xa̭ Kaw Xơn (Lương Xơn) ản pa̒ M.Colani khai kwâ̭t pớ ngă̒i 9 - 13/12/1926, thu ản 1.143 hiḙ̂n bâ̭t kác lwa̭i. Năm 1984, Báw ta̒ng tính ha̒ Xơn Bi̒nh kết hơ̭p Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam tiếp tṷc ngiên kửw kháw xát hang Chố, thu thâ̭p ản zất tư̒ hiḙ̂n bâ̭t xiêng dôô̭ng bâ̭t, ta̒n kác lwa̭i kôông kṷ khṷ, kôông kṷ chă̭ch, kôông kṷ hi̒nh tiḙ̂, kôông kṷ hi̒nh hă̭nh nhân, môô̭hc xổ meénh tước kác lwa̭i. Khảng 3/1998, Báw ta̒ng Hwa̒ Bi̒nh, Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam kôô̒ng pơ̭i zảw xư xứ hoo̭c Tlâ̒n Kuốc Vươ̭ng tiếp tṷc kháw xát, ngiên kửw ki̭ ớ hang, khu bư̭c pa̭i khṷ tlước kướ hang to̭n ản 40 kôông kṷ pă̒ng khṷ. Khảng 11/1998, Báw ta̒ng Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam kết hơ̭p tiển hă̒nh diê̒w tla kháw xát twa̒n bô̭ khu bư̭c xa̭ Kaw Zăm kṷ pơ̭i ta̒w thảm xát hang Chố. Thew bảw kảw xơ bô̭, xổ hiḙ̂n bâ̭t thu ản gô̒m 1.230 tiêw bán, tloong di̭ kỏ 31 meénh tước, 110 khṷ ngwiên liḙ̂w, 117 kôông kṷ law dôô̭ng, 36 meénh pế kôông kṷ, xiêng 18 tiêw bán (tṷc, taw, kôông kṷ mṷi nhoo̭nh). Kết kwá ngiên kửw kuố kác nha̒ khwa hoo̭c tloong ta̒n kác lâ̒n khai kwâ̭t, thảm xát ta̒ khắng di̭nh: Zi tích hang Chố la̒ miểng kư tlủ lô za̒i kuố kư zân tiê̒n xứ Hwa̒ Bi̒nh. Dôô̒ng thơ̒i la̒ zi chí xướng kỏ niên da̭i tlêênh chơ̒ 10.000 năm kắch ngă̒i măi, tloong zai dwa̭n chwiến tiếp la̭i tlung ki̒ khṷ mởi ớ nước ha. Năm 2000, zi tích kháw kố hoo̭c Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh hang Chố ản xếp ha̭ng kấp kuốc za.

Thew Tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Viḙ̂t, Zảm dôốc tlung tâm Ngiên kửw tiê̒n xứ Dôông Nam Ả, nhỏm kư zân tâ̒w tiên kuố Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh khôổng zái zác ớ ta̒n kác hwiḙ̂n tlêênh diḙ̂ pa̒n tính paw khwáng 20.000 - 25.000 kắch ngă̒i măi. Nả khôổng chú iểw zươ̭ paw xăn pắt, hải lươ̭m, kỏ ka̭ zoong wê̒l môô̭ch xổ dôô̭ng bâ̭t ká, tloong di̭ kỏ tê zác chiểm xổ lươ̭ng tư̒ hơn hết thắi. Thơ̒i ki̒ ni̒ zất za̒i. Khăw di̭ tả kỏ xư̭ thăi tối zo kư zân lôông lo̭ fát tliến têểnh zai dwa̭n kim khỉ khởm ớ bu̒ng Thănh Hwả, Ninh Bi̒nh thew tơ̒ng nhỏm nhó têểnh tí khai thác khṷ. Nhỏm kư zân ni̒ zoong dô̒ gổm, ngê̒ lôông lo̭ têểnh khôổng chung pơ̭i ta̒n kư zân tloong hang xỏm Tla̭i, xa̭ Tân Lâ̭p (La̭c Xơn) ta̭w dêênh môô̭ch "la̒ng” mởi fiể kướ hang. "La̒ng” khṷ mởi i ta̒ xwất hiḙ̂n, ta̭w tha ta̒n lổi khôổng mởi nhất, lổi khôổng la̒ng xỏm…

KÁC TIN KHÁC

Ẩn tươ̭ng mô hi̒nh zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng

Hwiḙ̂n La̭c Xơn tlung khức báw tô̒n zi xán văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng

Xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng ớ hwiḙ̂n Tân La̭c

Tô̭l Ngḙ̂ nhân Ưw tủ tâm hwiết xưw tâ̒m, khôi fṷc pơ̭i báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c

---

Hwiḙ̂n Kaw Foong: Khai thác lơ̭i thể tí fát tliến zu li̭ch pê̒n bư̭ng

Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.

Hwiḙ̂n Mai Châw khơi nguô̒n văn hwả dớ fát chiến zu li̭ch

Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.

Hwiḙ̂n La̭c Xơn nhân rôô̭ng mô hi̒nh kác kâw la̭c bô̭ báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ zi xán văn hwả

Vươ̒ la̒ diếm kă̭p văn hwả, kác kâw la̭c bô̭ (KLB) báw tô̒n fát hwi zả tli̭ văn hwả tlêênh diḙ̂ ba̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn ko̒n lad dươ̭c thưư̭c hă̒nh, môi tlươ̒ng cho ngḙ̂ nhân, nhưửng ngươ̒i am hiếw va̒ iêw thích văn hwả zân tôô̭c xinh hwa̭t, tâ̭p liḙ̂n, tlaw dối kinh ngiḙ̂m, ki̭ năng va̒ chiê̒n ră̭i cho thể hḙ̂ tlé.

Tliê̒n thôông hi̒nh ắnh văn hwả, kon mo̭l tính Hwa̒ Bi̒nh

Tính Hwa̒ Bi̒nh ản hăi dẳi têểnh la̒ bu̒ng tất kỏ bê̒ tă̒i li̭ch xứ, văn hwả, môô̭ch tloong ta̒n kải tlă̭ng kuố mo̭l Viḙ̂t kố, kư tlủ ớ tơ̒ tính khải Bắc mé ta̭p tlung kho̭m nhất ớ tính Hwa̒ Bi̒nh kôô̒ng nê̒n "Văn Hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng i ta̒ kết tinh dêênh kải thôốch kuố bu̒ng tất, kon mo̭l Hwa̒ Bi̒nh

Lưw zư̭ zả tli̭ nê̒n “Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng thể zởi

Hwa̒ Bi̒nh la̒ bu̒ng tất kố pớ mâ̭n ngă̒i, kôô̒ng pơ̭i ta̒n tlải khṷ pôl nổl doo̭c thew hưởng Dôông Nam, ti tôi pơ̭i tlải khṷ Tlươ̒ng Xơn ớ pên khải Tâi i ta̒ la̒ tha dêênh tư̒ bô̒n diḙ̂, thung lṷng kôô̒ng hḙ̂ thôổng, thư̭c bâ̭t foong fủ. Ngăl pớ thơ̒i tiê̒n xứ, kon mo̭l i ta̒ khởm té tha khôổng ớ nơi ni̒ tlêênh meénh tất ni̒, tí la̭i môô̭ch nê̒n văn hwả nối thiểng thể zởi - "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” (VHHB).

Nẳm pắt thư̭c tể hwa̭t dôô̭ng zu li̭ch ớ hwiḙ̂n Mai Châw