Thâ̒i Mo Bu̒i Văn Lư̭ng, xỏm Lâ̒m, xa̭ Foong Fủ (Tân La̭c) tang la̒ lḙ̂ tloong Lḙ̂ hô̭i Khai Ha̭ zân tôô̭c Mươ̒ng tính Hwa̒ Bi̒nh năm 2024. 

Zấp ni̒, Chỉnh fú i ta̒ kới hô̒ xơ Mo Mươ̒ng tí tli̒nh, xét gi zănh paw Zănh xắch zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuố UNESCO kâ̒n báw bḙ̂ khấn kấp. Zoong zi xán Mo Mươ̒ng bươn tâ̒m thể zởi. Mo Mươ̒ng la̒ xảng ta̭w bi̭ da̭i kuố mo̭l Mươ̒ng. Mo tích tṷ hâ̒w nhơ ká thắi ta̒n zả tli̭ hơ̭p thă̒nh văn hwả Mươ̒ng: li̭ch xứ, văn hoo̭c, xa̭ hô̭i, ngḙ̂ thwâ̭t, tỉn ngươ̭ng, xinh hwa̭t… Tloong di̭, fán ắnh ho̭ nét thể zởi kwan, nhân zanh kwan kuố mo̭l Mươ̒ng kâ̒n ản tlân tloo̭ng, báw tô̒n. Kỏ mo̭l pô̭ hă̒ng, Mo Mươ̒ng la̒ kuổn bắch khwa thư zân zan wê̒l mo̭l Mươ̒ng ko̒n chuô ản ngiên kửw, hăi dẳi ản hết thắi, tâ̒i tú.

Mo tloong tơ̒i khôổng mo̭l Mươ̒ng mâ̭n ngă̒i

Mo Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh la̒ môô̭ch tlính thế gô̒m ta̒n kác lḙ̂ thức Mo, lơ̒i Mo pơ̭i ziḙ̂n xưởng Mo. Kwả tli̒nh hă̒nh lḙ̂ Mo Mươ̒ng la̒ wiḙ̂c la̒ ta̒n lḙ̂ thức Mo, khẩn pơ̭i ngâm lơ̒i Mo thôông kwa bai tlo̒ ziḙ̂n xưởng kuố ôông Mo. Cho têểnh măi, mo̭l Mươ̒ng ớ ta̒n bu̒ng Mươ̒ng tlêênh diḙ̂ pa̒n tính tlú iểw thư̭c hă̒nh 5 la̒n diḙ̂w mo ản zân zan tă̭ch thên la̒ "O̒ hoi”, "Za̒ zê”, "Hâm mo”, Za̒ dôông” pơ̭i "Hḙ̂w kḙ̂w”. Ngỏ paw dố tlêênh thôổng kê kuố ta̒n nha̒ ngiên kửw, wiḙ̂c tô̒n ta̭i thư̭c tể kuố Mo Mươ̒ng hwa̒ Bi̒nh kôô̒ng pơ̭i mớc dô̭ fố biển kuố ta̒n lḙ̂ thức, xác di̭nh ngi lḙ̂ Mo Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh gô̒m kỏ 12 lḙ̂ thức kơ bán la̒: Nhâ̭p Khăng, Tôổng tlu̒ng, kủng thâ̒n Kḙ, Ta̭p ma, Nhiêng ăn, Hôốc zẩl nố, Ngỏ ho̭ ha̒ng - nho̒m Mươ̒ng, Mo lêênh tlơ̒i - thuổng tất, Mo kế tliḙ̂n, Mo nha̒ xe, Mo kuối mo liê̒, Wê̒l hâ̒ng. 

Li̭ch xứ Mo Mươ̒ng chuô ăi ho̭ kỏ pớ khâi no̒, chí mắt la̒ kỏ ta̒ lô lẳm hô̒i. Mo Xứ thi Té tất - Té dác ản xác di̭nh la̒ zất lô tơ̒i. Chăng hăi ngăi xảng ta̭w tha Mo Mươ̒ng, kỏ thế pớ tâ̭p thế. Nha̒ ngiên kửw văn hwả zân zan, Ngḙ̂ nhân Ưw tủ Bu̒i Hwi Voo̭ng ớ xa̭ Hương Nhươ̭ng, hwiḙ̂n La̭c Xơn cho la̒: Wiḙ̂c xác di̭nh niên da̭i hăi li̭ch xứ kuố môô̭ch nố mo - zoo̒ng ho̭ Mo khả la̒ ho̭, ản dố tlêênh pa̒n thơ̒. Nha̒ thâ̒i Mḙw, xa̭ Di̭nh Kư, hwiḙ̂n La̭c Xơn kỏ 29 pát hương Thiên Thư, mơ̭i tơ̒i ta̭m tỉnh 20 năm, zơ̒ng di̭ nha̒ thâ̒i i ta̒ kỏ 300 năm la̒ ngê̒ Mo. Wê̒l nguô̒n kôốc té tha thâ̒i Mo tloong tliê̒n thwiết zân zan, mơ̭i mo̒ bu̒ng tả kỏ kác tliê̒n thwiết khác ha̒. Mo Mươ̒ng la̒ môô̭ch lwa̭i ngê̒ ngiḙ̂p, ngê̒ Mo pắt tâ̒w hi̒nh thă̒nh pớ khâi xa̭ hô̭i Mươ̒ng kỏ fân chiê zai kấp. Tơ̒ng lớp thâ̒i Mo nhơ môô̭ch kôông kṷ thâ̒n kwiê̒n tí kai tli̭ zân Mươ̒ng pă̒ng ká kươ̒ng kwiê̒n kôô̒ng thâ̒n kwiê̒n. thâ̒i Mo ản koi nhơ mo̭l kỏ năng lư̭c fi thươ̒ng zúp kết nổl mo̭l khôổng pơ̭i mo̭l chít, la̒ pu̒ng dươ̭ tâm lỉ cho za chú tloong khi nha̒ kỏ tang. Thâ̒i Mo la̒ mo̭l kỏ wi tỉn tloong kôô̭ng dôô̒ng. 

Mo ti kôô̒ng pơ̭i woo̒ng tơ̒i kuố kon mo̭l, pớ ka̭ té tha, mo kă̒w cho kon dét hăi ăn choỏng ká. Thuối tlướng thă̒nh, bai tlo̒ kuố thâ̒i Mo ản dố kwa wiḙ̂c ti zu ti chẳw, tloong lḙ̂ kủng tố tiên hal ho̭ têểnh tỏn zu hăi lḙ̂ mơ̒ng nha̒ mởi, lḙ̂ maách nha̒, kă̒w khức khwé, bi̒nh an… Tloong ta̒n lḙ̂ hô̭i bán Mươ̒ng, mo kă̒w cho mươ thwâ̭n xỏ hwa̒, ản muô̒ ản lo̭. Têểnh ka̭ chít xuôi thăi wê̒l pơ̭i Mươ̒ng Ma, thâ̒i mo toỏng bai tlo̒ la̒ kă̒w nổl zoong hô̒n mo̭l chít la̭i thể zởi Mươ̒ng Ma. 

Mo Mươ̒ng tlươ̒ng tô̒n tloong loo̒ng zân tôô̭c

Tlước ni, Mo tang ma kẻw za̒i 12 ngă̒i têm mé zấp ni̒ ản kỏi go̭n tloong 24 zơ̒. Mo̭l Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh kwan niḙ̂m chít chuô fái la̒ hết pơ̭i kỏ 3 tơ̒ng thể zởi liên kwan têểnh ha̒ (thể zởi kuố Mươ̒ng Tlơ̒i, thể zởi kuố Mươ̒ng tang khôổng pơ̭i thể zởi mươ̒ng ma). Cho dêênh, tlước khi chít mo̭l Mươ̒ng fái la̒ lḙ̂ Mo tang ma tí zoong linh hô̒n mo̭l chít wê̒l pơ̭i tố tiên. Mo tang ma la̒ lơ̒i thiểng hăi, ỉ thôốch tí dă̭i la̭i thôn kon i la̒ lâ̒n kuổi thôn kon, mo̭l thân tloong nha̒ bảw hiểw pơ̭i mo̭l ta̒ chít. 

Mé i kỏ môô̭ch thơ̒i zan za̒i, mo bi̭ koi la̒ mê tỉn, zi̭ dwan, bi̭ kẩm cho dêênh bi̭ hiếw lâ̭ch la̭c wê̒l zả tli̭ thâ̭t. Tloong khi di̭, ta̒n ngḙ̂ nhân Mo ngă̒i ka̒ng ít, thể hḙ̂ tlé chăng ngỏ paw pơ̭i wiḙ̂c hoo̭c mo. Thew thơ̒i zan, ta̒n ảng mo bi̭ kắch zám, tư̒ zả tli̭ tliê̒n thôổng tloong mo mai môô̭ch. Tỉnh chất fức ta̭p di̭ chăng tlí pắt tâ̒w pớ wiḙ̂c bâ̭n dôô̭ng pên tloong kuố Mo Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh mo̒ ko̒n za mâw thwâ̭n kuố nhu kâ̒w wê̒l mo tloong tâm thức kuố mo̭l Mươ̒ng kôô̒ng pơ̭i wiḙ̂c thăi tối tlg ngẳm ngi̭ kuố kon mo̭l tlước thư̭c tiḙ̂n kuô̭c khôổng pơ̭i pớ tlỉnh xắch mởi wê̒l văn hwả tỉn ngươ̭ng, tôn zảw kuố Dáng, Nha̒ nước ha. 

Tloong zai dwa̭n ngă̒i măi, Mo Mươ̒ng i kỏ tư̒ ta̒n biển tối, gô̒m ká kải mởi, kải tích kư̭c. Mo la̒ kết tinh kúô ta̒n kinh ngiḙ̂m tloong law dôô̭ng xán xwất, ửng xứ văn hwả, tliết lỉ nhân xinh, ươ kuô̭c khôổng, ươ kon mo̭l, ươ kwêl hương xứ xớ, thế hiḙ̂n khỉ fắch, kốt kắch kuố kon mo̭l kôô̒ng pơ̭i bu̒ng tất bán Mươ̒ng ớ Hwa̒ Bi̒nh. Mo tlỉnh la̒ tỉnh kắch, la̒ tâm hô̒n kôô̒ng pơ̭i da̭w ngiḙ̂ kuố zân tôô̭c Mươ̒ng. Tư̒ kôông tli̒nh ngiên kửw văn hwả, văn hoo̭c, nhân hoo̭c kuố ta̒n hoo̭c zá tloong nước pơ̭i kuốc tể i ta̒ ngiên kửw, la̒ ho̭ ản ta̒n zả tli̭ kuố Mo Mươ̒ng ka̒ng ản dố ho̭ thêm khức khôổng kuố Mo tloong loo̒ng zân tôô̭c Mươ̒ng. 

La̒ 1 tloong 8 mo̭l tâ̒w tiên kuố tính Hwa̒ Bi̒nh ản foong tă̭ng zănh hiḙ̂w Ngḙ̂ nhân Ưw tủ (pớ năm 2015), têểnh măi, ôông Bu̒i Văn Lư̭ng, xỏm Lâ̒m, xa̭ Foong Fủ (Tân La̭c) i miḙ̂t ma̒i zoong ta̒n ảng Mo Mươ̒ng kwáng bả khânh xa. Ôông ko̒n la̒ môô̭ch tloong khổ ít ngḙ̂ nhân ản tham za ziḙ̂n xưởng Mo Mươ̒ng ớ Sommelo (Fâ̒n Lan). Ta̒n tôi thươ̒ng hăi tô̭l Ngḙ̂ nhân Bu̒i Văn Lư̭ng tloong ta̒n ngă̒i hô̭i ká kuố hwiḙ̂n Tân La̭c pơ̭i kuố tính. Ôông té năm 1957 tloong zoo̒ng ho̭ kỏ 9 tơ̒i la̒ thâ̒i Mo. Ôông i pớ tơ̒ng ti bô̭ dô̭i, eenh ủn tloong nha̒ tê̒w tham za kôông tác xa̭ hô̭i. Mé, ôông tả ản zoo̒ng ho̭ cho̭n tí kể ngiḙ̂p la̒ thâ̒i Mo. Bới bi̒ ngê̒ Mo têểnh pơ̭i ôông nhơ môô̭ch kải kơ zwiên. Ôông Bu̒i Văn Lư̭ng chiê xé: Pớ nhó, tôi ươ iểng mo, mé fái ma̭i têểnh năm 25 thuối mởi tlỉnh thức thew hoo̭c ngê̒, năm 27 thuối pắt tâ̒w hă̒nh ngê̒ Mo. Tôi i ta̒ zoong ảng Mo Mươ̒ng têểnh kă̒w fúc, khwiên páw pa̒ kon khắp nơi tloong tơ̒ng nếp ăn ớ, xinh hwa̭t văn hwả tơ̒i thươ̒ng; tloong ta̒n dảm kưởi, dảm tang ma, la̒ nha̒ kướ, kủng mṷ, tloong ta̒n lḙ̂ hô̭i kôô̭ng dôô̒ng nhơ lḙ̂ hô̭i khai ha̭ Mươ̒ng Pi, têểnh ta̒n ngă̒i lḙ̂ ká kuố tính nhơ: Ngă̒i hô̭i văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh; Lḙ̂ kí niḙ̂m ngă̒i thă̒nh lâ̭p tính; ngă̒i hô̭i Văn hwả - Thế thaw ta̒n kác zân tôô̭c Tâi Bắc, Lḙ̂ hô̭i Khai ha̭ zân tôô̭c Mươ̒ng tính Hwa̒ Bi̒nh… 

Kỏ thế pô̭, tlái kwa tư̒ thể kí, têểnh măi, Mo Mươ̒ng i ko̒n kỏ khức khôổng pê̒n bí pơ̭i zân tôô̭c Mươ̒ng pô̭ tluổ kôô̒ng pơ̭i ta̒n kác zân tôô̭c eenh ủn tlêênh diḙ̂ pa̒n tính pô̭ chung. Pớ khâi hơ cho têểnh ngă̒i măi, ta̒n thể hḙ̂ mo̭l Mươ̒ng i ta̒ lưw zư̭, chwiê̒n meḙnh pơ̭i fát hwi môô̭ch kắch pê̒n bư̭ng ta̒n zả tli̭ kuố Mo Mươ̒ng, la̒ dêênh khức khôổng, khức lan hôô̭ng kuố zi xán fi bâ̭t thế bô ku̒ng kwỉ zả ni̒. Mo Mươ̒ng kóp fâ̒n la̒ dêênh, nuôi zươ̭ng kốt kắch, tâm hô̒n kuố tư̒ thể hḙ̂ ză̒w tliê̒n thôổng văn hwả, li̭ch xứ zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng pơ̭i bu̒ng tất Hwa̒ Bi̒nh.