(HBDT) - Mă̭nh za̭n zoong kâl tắc mít - lwa̭i tắc tloong hâ̒ng moo̭c tư̒ ớ ta̒n pươ tô̒l wê̒l lôông tloong wâ̒n nha̒ pơ̭i kiên tli̒ chăm pỏn i ta̒ ản mươ̒l năm, kải Bu̒i Thi̭ Xwiển, zân tôô̭c Mươ̒ng ớ xỏm Kaw, xa̭ Kaw Xơn (Lương Xơn) tlớ thă̒nh mo̭l chwiên tắc mít ớ kơ xớ xán xwất zôổng ká nhất tính. I nhơ̒ lwa̭i kâl ni̒, za di̒nh kải thu nhâ̭p lêênh têểnh ha̒ng tí dôô̒ng mơ̭i mo̒ năm, tơ̒ng pước lêênh thă̒nh hô̭ tiêw biếw tloong foong tla̒w thi duô xán xwất, kinh zwănh ớ diḙ̂ fương.
Za di̒nh kải Bu̒i Thi̭ Xwiển, zân tôô̭c Mươ̒ng ớ xỏm Kaw, xa̭ Kaw Xơn (Lương Xơn) thu nhâ̭p ốn di̭nh pớ wiḙ̂c lôông tắc mít.
Ta̒n tôi têểnh thăm kơ xớ lôông tắc mít kuố kải Xwiển tloong môô̭ch ngă̒i mươ, lêênh têểnh tlh tlải tô̒l, ản dố tơ̒ng ha̒ng tắc tlước mă̭t chôổng nhơ ta̒n luổng kâl che̒ muố mo̭l zân bu̒ng tlung zu. Kôô̒ng pơ̭i thơ̒i tiết ấm zo̭, mươ chăng tlâ̒ng chăng ngăi hảw ti tha ta̭ng khả, mé nhỏm mo̭l ti kắch tắc cho kải Xwiển i chăng tlâ̒ng thăi. Kải i zơ̒ng di̭, la̒ pa̒ tlú kuố wâ̒n tắc ká hôô̭ng nhất ớ tất Mươ̒ng mé kải i la̒ kôông nhân kắch tắc chôổng nhơ ngăi. 10 năm kwa, kơ xớ kuố kải la̒ miểng xán xwất ha̒ng tlăm tẩn tắc mít hâ̒ng.
Nhở la̭i ta̒n ngă̒i tâ̒w "pẻn zwiên” pơ̭i kâl tắc mít hâ̒ng, kải Xwiển chiê xé: Té tha pơ̭i ká lêênh ớ Xử Mươ̒ng, kải chí hoo̭c hết fố thôông khăw di̭ ngí ớ nha̒ lḙ̂ ôông. Kuô̭c khôổng ngỏ tơ̭i paw ká tlải tô̒l, tôô̒ng na̒ cho dêênh thiểw thổn tú piê̒l. Ôông kải kỏ tlỉ hoo̭c hă̒nh dăng kỉ ti hoo̭c lớp xư fa̭m nơng kaw moong lḙ̂ ản kải chư̭ wê̒l tí dă̭i la̭i cho dét kon ớ xỏm tô̒l khṷ ni̒. Hết loo̒ng úng hô̭ ôông, kải bươ̒ tất bâ̭t lo tôô̒ng na̒, bươ̒ chăm kon kải. Ta̒n ngă̒i khảng di̭, ản dố nhu kâ̒w xứ zṷng tắc hâ̒ng tư̒ mo̒ nguô̒n pớ pên wa̒i tư̭ nhiên ngă̒i mo̒ ít la̭i. kải mă̭nh za̭n pa̒n pơ̭i ôông ti teẻnh ta̒n kâl kon pớ wa̒i tư̭ nhiên wê̒l lôông ớ khu bư̭c tất tô̒l kuố za di̒nh. ka̭ di̭, pa̒ kon tloong xỏm cho la̒ kắch ngẳm ngi̭ kuố kải chăng hơ̭p thơ̒i. Tất tí lôông lế, lôông lo̭ ăi la̭i tí lôông thử tắc moo̭c tâ̒i wa̒i tư̭ nhiên. Mé kải tả la̭i kỏ ngẳm ngi̭ khác, têểnh ka̭ xán lươ̭ng tắc wa̒i tư̭ nhiên ít ti, kơ xớ xán xwất kuố kải xḙ tú khức paảnh tha. Hơn nươ, nhu kâ̒w xán fấm kwang khă̭ch pớ tư̭ nhiên kuố mo̭l muô tăng, zả paảnh tắc kwang cho dêênh xḙ tắt hơn.
Kải Xwiển zô̒n hết ká thắi bổn tí thwê mo̭l ti teẻnh kâl wê̒l, lḙ̂ tất tô̒l hôô̭ng 2 hát ta tí lôông tắc mít pơ̭i ươm zôổng. Wâ̒n tắc ản lôông thew ha̒ng lổi. Năm khảng tlôi ti, wâ̒n tắc mít i ta̒ khép tản, ză̭l ngang khân khươ̭ mo̭l. Thew kinh ngiḙ̂m 10 năm kuố kải Xwiển, tắc mít kỏ zất tư̒ nhươ̭ nhơ kâl mít, ka̭ kắch fái tlew gang thăi. Mo̭l kắch fái lươ̭ tơ̒ng lả pơ̭i púp tắc bới bi̒ kâl ni̒ chăng pé ản kee̒nh, tlí nổ ản lả non. Cho dêênh, wiḙ̂c thu khả bất bá. Kâl tắc mít i chăng mẩi khi bi̭ khu bâ̭nh, xinh tlướng tốt cho dêênh bu̒ng tất tô̒l, khô heenh, kỏ khi ká năm chăng fái tưởi nểw mo̒ ta̒ kỏ ba̒i tlâ̭n mươ. Paw tâ̒w muô̒ mươ, kải pỏn ít pṷn tloong ku̒m, kỏ lḙ nhơ̒ di̭ mo̒ tắc cho chất lươ̭ng ngoo̭ch hơn xo pơ̭i ta̒n lwa̭i tắc khác nhơ tắc teẻnh té, tắc la̭c tiên, tắc tởnh…
Thew kải Xwiển, mơ̭i kâl tlướng thă̒nh cho thu 4 kân tắc/bṷ, 1 hát ta cho thu 30 - 40 tẩn/bṷ. Zả paảnh ớ ta̭i wâ̒n tang la̒ 50.000 dôô̒ng/kân, khăw khi tlư̒ ta̒n tli fỉ mo̭l lôông i ko̒n kỏ la̭i môô̭ch nướ. Hơn nươ, tắc mít tlí kâ̒n lôông 1 lâ̒n, ít chăm xoóc, chăng kâ̒n zu̒ng têểnh thuốc báw bḙ̂ thư̭c bâ̭t. Xo pơ̭i kâl lế, lo̭, 1 hát ta tắc mít cho thu nhâ̭p gấp tư̒ lâ̒n. Zấp ni̒, kôô̒ng pơ̭i wâ̒n tắc kuố kải la̒ ta̒n nha̒ ha̒ng ớ khắp ta̒n hwiḙ̂n, thă̒nh fổ tloong tính. Kỏ ka̭, ta̒n nha̒ ha̒ng ớ ta̒n khu ngí zươ̭ng Kim Bôi hăi thi̭ tlẩn Lương Xơn fái tă̭ch muô tắc tlước ká twâ̒n mởi kỏ.
Ản dố hiḙ̂w kwá kinh tể kuố tắc mít, pa̒ kon tloong bu̒ng pắt tâ̒w thi̒m hiếw pơ̭i lôông thew. Kải Xwiển bâ̭n dôô̭ng mo̭l zân tloong xỏm bớ hôô̭ng ziḙ̂n tích tí dáp ửng nhu kâ̒w thi̭ tlươ̒ng pơ̭i tlớ thă̒nh da̭i lỉ thu gom tắc paảnh cho ta̒n nha̒ ha̒ng. kải pắt tâ̒w paảnh thêm tắc mít zôổng kôô̒ng pơ̭i zả 15.000 dôô̒ng/kâl. Kải kiêm huối ká kôông dwa̭n toỏng, zaw ha̒ng pơ̭i kwán lỉ wâ̒n tắc cho dêênh nhô̭n thổl ngă̒i.
Kôông wiḙ̂c twi khả la̒ bất bá mé kải ka̭ no̒ i ha̒i loo̒ng. Bới mơ̭i mo̒ zu kheéch ka̭ ti têểnh tất Mươ̒ng, ản ăn dểm mỏn tắc hâ̒ng ni̒ tlí môô̭ch lâ̒n la̒ nhở ma̭i. Zất tư̒ kheéch ha̒ng i ta̒ hói muô tắc zoong wê̒l Thú dô la̒ kwa̒. Ni la̒ kơ hô̭i tí dôô̒ng ba̒w Mươ̒ng xa̭ kaw Xơn bớ hôô̭ng ziḙ̂n tích, tăng thu nhâ̭p.
La̒ mo̭l ti tâ̒w zoong tắc hâ̒ng wê̒l lôông zoong la̭i hiḙ̂w kwá kinh tể kaw, kải Xwiển i ta̒ lam hôô̭ng foong tla̒w chwiến tối kơ kẩw kâl lôông, khai thác ản xán fấm dă̭c tlưng kuố diḙ̂ fương. Pớ mô hi̒nh kuố kải Xwiển, tư̒ hô̭ nôông zân ớ Kaw Xơn i tang tích kư̭c kái ta̭w wâ̒n hươ̒m kuố nha̒ mêê̒nh tí lôông tắc mít.
Zư̭ ản xâi zư̭ng twiển ta̭ng khả pớ thi̭ tlẩn Da̒ Bắc (Da̒ Bắc) ti têểnh hwiḙ̂n Thănh Xơn, tính Fủ Tho̭ zo WBNZ hwiḙ̂n Da̒ Bắc la̒ tlú dâ̒w tư kỏ tôống mớc dâ̒w tư 250 tí dôô̒ng. ka̭ la̒ xoong xḙ la̒ twiển khả ti la̭i hwiết mă̭ch kết nổl hal tính Hwa̒ Bi̒nh - Fủ Tho̭, kóp fâ̒n fát tliến hḙ̂ thôổng ha̭ tơ̒ng ta̭ng khả bô̭ tlêênh diḙ̂ pa̒n hwiḙ̂n Da̒ Bắc, tiếp thêm dôô̭ng lư̭c thúc tấi fát tliến kinh tể - xa̭ hô̭i diḙ̂ fương.
Tư̒ năm kwa, Tli kṷc Thwí xán chú dôô̭ng tê̒w pơ̭i ta̒n kác dơn bi̭ liên kwan la̒ tư̒ kắch tí báw bḙ̂, nuôi la̭i, hô̒i fṷc nguô̒n lơ̭i thái xán. Kwa di̭ chăng tlí kóp fâ̒n zư̭ kân pă̒ng hḙ̂ xinh thải mo̒ ko̒n la̒ tha ản xinh kể, zoong la̭i hiḙ̂w kwá kinh tể cho mo̭l zân.
Ta̒n năm kwa, kôô̒ng pơ̭i kwan tâm dâ̒w tư kơ xớ ha̭ tơ̒ng, fát tliến kôông ngiḙ̂p, nôông ngiḙ̂p kôông ngḙ̂ kaw, zi̭ch bṷ, hwiḙ̂n Kaw Foong tâ̭p tlung khai thác hiḙ̂w kwá lơ̭i thể tấi thẳn wiḙ̂c thu hút dâ̒w tư paw diḙ̂ pa̒n.
