Tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Viḙ̂t, Zảm dôốc Tlung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả (wa̒i kôô̒ng pên chiêw) kôô̒ng kản bô̭ Xớ Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch, Báw ta̒ng tính diê̒w tla, ti ngỏ la̭i pa̭i khṷ kỏ hi̒nh khắc kố ớ pển Kó, xa̭ Mi̭ Thă̒nh (La̭c Xơn).

Bỉ ấn ta̒n hi̒nh "mă̭t kwí” khắc tlêênh khṷ

Kắch ni chuô lô, ta̒n nha̒ khwa hoo̭c kháw kố hoo̭c bô ku̒ng tẳl chắc khi ản dố ớ khươ̭ hâ̒ng hwang kuố pển Kó kỏ 3 ho̒n khṷ zoong tlêênh mêê̒nh ta̒n hi̒nh khắc bỉ ấn. Thew xwi dwản kuố ta̒n nha̒ khwa hoo̭c, ta̒n hi̒nh khắc kố ản la̒ tha pớ ha̒ng ngi̒n năm tlước. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n hi̒nh ki̒ zi̭ nhơ mă̭t kwí, ấn dởng ta̒n bỉ ấn chuô ản hăi dẳi hết, cho dêênh mo̭l zân tloong khu bư̭c hôốc la̒ "khṷ mă̭t kwí”.

Kṷm zi tích pa̭i khṷ kỏ hi̒nh khắc kố ớ pển Kó thuô̭c diḙ̂ fâ̭n xỏm Chum, xa̭ Mi̭ Thă̒nh. Kṷm zi tích gô̒m 2 diếm zi tích la̒ pa̭i khṷ kỏ hi̒nh khắc kố kôô̒ng miểw Dôô̒ng Doỏng. Kăn kử bảw kảw kết kwá diê̒n za̭, diê̒w tla, kháw xát, ngiên kửw wê̒l zi tích ản ta̒n nha̒ khwa hoo̭c pô̭ tha ớ Hô̭i ngi̭ ngă̒i 25/8/2023. Zo UBND hwiḙ̂n La̭c Xơn tố tlức i ta̒ xác di̭nh kṷm zi tích pa̭i khṷ kỏ hi̒nh khắc kố la̒ zi tích kháw kố hoo̭c pơ̭i li̭ch xứ. Kṷm zi tích nă̒m tloong môô̭ch hôô̭c lṷng hôô̭ng ha̭i mo̭l zân ớ ni hôốc la̒ hôô̭c lṷng pển Kó, kắch tlung tâm xa̭ khwáng 3km, ản baw poo̭c bới ta̒n tlải tô̒l ză̭l, xen kḙ la̒ ta̒n tôô̒ng na̒ bâ̭c thang kôô̒ng ta̒n ngôl nha̒ khaa̒nh kuố mo̭l Mươ̒ng.

Kwa thiểng kế kuố ta̒n mo̭l kaw thuối thi̒ khu bư̭c ni̒ tơ̒ng kỏ môô̭ch lớp mo̭l ớ. Bi̒ khi ta̒n mo̭l zân mởi chwiến têểnh ni ớ i ta̒ dố kỏ môô̭ch khổ tôô̒ng na̒ bâ̭c thang. Khu bư̭c tlung tâm pa̭i khṷ ka̭ di̭ ko̒n la̒ hâ̒ng kâl hươ̒m, tư̒ moong zư̭ chăng fái ăi i dẳm têểnh. Thew dôô̒ng chỉ Ngwiḙ̂n Thể Hu̒ng, Tlướng foo̒ng Văn hwả pơ̭i Thôông tin hwiḙ̂n La̭c Xơn, ta̒n hi̒nh khắc kố tlêênh khṷ ớ pển Kó ản thi̒m dố ta̒ lô, tloong kwả tli̒nh mo̭l zân keenh tác, mởi tâ̒w chăng ăi hăi dẳi zả tli̭ kuố nả. Khăw khi nẳm pắt ản thôông tin, WBNZ hwiḙ̂n chí da̭w ta̒n foo̒ng, ban chwiên môn, WBNZ xa̭ ti ngỏ kwa la̭i tí la̒ hô̒ xơ bảw kảw tính. Tlêênh kơ xớ bảw kảw kuố hwiḙ̂n, Xớ Văn hwả, Thế thao pơ̭i Zu li̭ch i ta̒ kỏ chí da̭w wê̒l wiḙ̂c la̒ ta̒n pước lưw tlư̭, báw bḙ̂ ta̒n hi̒nh khắc kố. Khảng 8/2022, Báw ta̒ng tính tê̒w pơ̭i ta̒n kơ kwan, dơn bi̭ chwiên môn, ta̒n nha̒ khwa hoo̭c kuố Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c, Tlung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả tố tlức diê̒w tla, kháw xát. Kwa di̭ ản dố 2 khổi ho̒n khṷ kỏ hi̒nh cha̭m khắc kố kôô̒ng 1 ho̒n chôổng hi̒nh kon kả kỏ 9 lô̭ lo̭m paw (mo̭l zân ớ ni ko̒n hôốc la̒ ho̒n khṷ "Doỏng”). Thew nhâ̭n di̭nh pan tâ̒w kuố ta̒n nha̒ khwa hoo̭c hi̒nh khắc tlêênh ta̒n ho̒n khṷ ớ pển Kó kỏ pớ thơ̒i tiê̒n - xơ xứ, niên da̭i kắch ngă̒i măi ha̒ng ngi̒n năm.

Zả tli̭ ká nhất wê̒l kháw kố hoo̭c pơ̭i ngḙ̂ thwâ̭t

Thew Tiển xi̭. Ngwiḙ̂n Viḙ̂t, Zảm dôốc Tlung tâm Tiê̒n xứ Dôô̒ng Nam Ả, ản dố hi̒nh khắc tlêênh ta̒n khổi khṷ ớ pển Kó kỏ ỉ ngiḙ̂ zất tư̒ dổi pơ̭i ngiên kửw tiê̒n xứ, li̭ch xứ kuố hwiḙ̂n, tính kôô̒ng kuố dất nước, thâ̭m tlỉ kỏ ỉ ngiḙ̂ kuốc tể. Cho dêênh la̒ ta̒n hi̒nh khắc kỏ ỉ thức, ki̭ năng tí la̒ dêênh ản ngỏ dố ho̭. Kỏ liên kwan têểnh tỉn ngươ̭ng kố tliê̒n kuố kôô̭ng dôô̒ng kư zân kố pớ mâ̭n ngă̒i ớ khu bư̭c ni̒. Hi̒nh khắc di̭ la̒ zo kon mo̭l la̒ tha, Cho dêênh mởi tlí ản dố 2 ho̒n khṷ kôô̒ng 5 hi̒nh khắc. Tloong di̭ 3 hi̒nh ho̭ nét ko̒n 2 hi̒nh khác mơ̒ chuô ản dố ho̭.

Mé, kỏ thế ản dố foong kắch ngḙ̂ thwâ̭t khả tê̒w ha̒ kôô̒ng tlú dê̒ tlung la̒ khuôn mă̭t mo̭l hi̒nh mong thủ, ta̒n woo̒ng tlo̒n kôô̒ng tâm zoong kiếw tlang tlỉ Dôông Xơn ản dố mă̭t mo̭l, fâ̒n thu nhó kỏ thế mṷi, meḙnh khả la̒ chôổng ha̒ ớ ta̒n hi̒nh khắc. Kải ngẳm ngi̭ kuố mo̭l khắc cho dố kải mô foóng kuố môô̭ch bi̭ thâ̒n. Zấp ni̒ tlí kỏ thế ngỏ paw li̭ch xứ pu̒ng ăn miểng ớ tloong bu̒ng tí dwản chú nhân mo̭l kuố hi̒nh khắc kố kỏ thế la̒ ta̒n mo̭l thuô̭c zai dwa̭n kuố kuổi văn hwả Hwa̒ Bi̒nh.

Ta̒i liḙ̂w kháw kố hoo̭c cho dố, khwáng 3.500 năm tlước kỏ tư̒ kuô̭c têểnh thăm kuố mo̭l khôổng pă̒ng wiḙ̂c lôông lo̭ dác thơ̒i Fu̒ngNgwiên - Mản Pa̭c, khăw têểnh di̭ la̒ tlô̭ thơ̒ Dôông Xơn pớ bu̒ng pên chơ̒ khôông Pưới lêênh bu̒ng ni̒. Ớ Hang xỏm Tla̭i (xa̭ Tân Lâ̭p, hwiḙ̂n La̭c Xơn) tloong pơ̭i wa̒i hang dẩw tích kuố mo̭l pớ mâ̭n ngă̒i tí la̭i khả ho̭ nét. Ản dố tlêênh khổ lươ̭ng dô̒ gổm, khi̒w, woo̒ng khṷ ma̒i, nhất la̒ Ta̒n bết khươ mởm tlêênh Khṷ tí tắch ta̒n meénh tước hel khắc. Dẩw tích ni̒ ko̒n cho dố ká ớ zi tích Mải khṷ la̒ng Vă̒nh (xa̭ Iên Fủ, hwiḙ̂n la̭c Xơn). Ta̒n hi̒nh khắc cho dố diêw lwiḙ̂n kuố ta̒n mo̭l la̒ dêênh nả. Nét khắc kôô̒ng nô̭i zung khả thôổng nhất, la̒ chăng fái tư̭ la̒ tha ản. Tă̭ch tloong hḙ̂ thôổn ta̒n hi̒nh khắc tlêênh khṷ ớ Viḙ̂t Nam, kỏ thế hi̒nh khắc ớ pa̭i khṷ pển kó chôổng nhơ ta̒n hi̒nh khắc kố tlêênh khṷ ớ Xa Pa (La̒w Kai) ớ kải la̒ ta̒n kải ni̒ tê̒w ản khắc pô̭ tlêênh ta̒n khổi khṷ granit kố, mé tli̒nh dô̭ mi̭ thwâ̭t kôô̒ng ki̭ thwâ̭t kuố ta̒n hi̒nh khắc ớ pển Kó tư̒ hơn ta̒n hi̒nh khắc ớ tlêênh khṷ ớ Xa Pa…

Thew Zảw xơ, Tiển xi̭. Tlương Kuốc bi̒nh, Ngwiên Kṷc Fỏ Kṷc Zi xán văn hwả, ngwiên Zảm dôốc Báw ta̒ng Mi̭ thwâ̭t Viḙ̂t Nam, ta̒n hi̒nh khắc kố ớ pển Kó la̒ ta̒n dẩw tích bâ̭t chất tlâ̒ng doong thôông kwa ta̒n tác dôô̭ng kuố kon mo̭l. Ta̒n nét cha̭m khắc cho dố tỉnh biếw tươ̭ng kôô̒ng ta̒n zả tli̭ dă̭c xắc wê̒l văn hwả, ngḙ̂ thwâ̭t.

Kôô̒ng pơ̭i ta̒n ỉ ngiḙ̂, zả tli̭ di, kṷm zi tích pa̭i khṷ kỏ hi̒nh khắc kố ớ pển Kó la̒ biên "ngoo̭c kwỉ” kâ̒n ản báw tô̒n, zư̭ zi̒n, fát hwi tloong ta̒n kết nổl kôô̒ng pơ̭i ta̒n zi tích kháw kố Hang xỏm Tla̭i pơ̭i Mải khṷ la̒ng Vă̒nh kuố bu̒ng Mươ̒ng Wang bươ̒ ản kôông nhâ̭n zi tích kuốc za dă̭c biḙ̂t.