Tloong kuô̭c khôổng hiḙ̂n da̭i, khwắn lả i tang la̒ môô̭ch tloong ta̒n ngwiên nhân ha̒ng tâ̒w la̒ dêênh bâ̭nh tâ̭t pơ̭i chít khởm. Kử 6 zâi kỏ 1 mo̭l chít bi̒ khwắn lả. Mé, kải tảng mơ̒ng nhất la̒ ngă̒i ka̒ng tư̒ mo̭l ngẳm ản ho̭ hơn wê̒l tác ha̭i kuố khwắn pơ̭i chú dôô̭ng tá thỏi kwen ni̒, zoong la̭i ta̒n thăi tối tích kư̭c cho poóc mêê̒nh kôô̒ng pơ̭i kôô̭ng dôô̒ng.
Hi̒nh ắnh chwiê̒n thôông wê̒l foo̒ng, chẩng tác ha̭i kuố khwắn lả.
Ôông Bu̒i Văn H, 56 thuối ớ thi̭ tlẩn Ma̭n Dức, hwiḙ̂n Tân La̭c tơ̒ng hút khwắn lả hơn 30 năm. Khăw môô̭ch kơn tăw ha̒ dương fái nhâ̭p biḙ̂n kuổi năm 2024, iểng thiểng khể kuố bác xi̭, ôông H kwiết di̭nh tlâ̒ng chăng hút khwắn lả tí báw bḙ̂ khức khwé. "Pan tâ̒w mởi tả khwắn lả, tôi măng zất khỏ chi̭w, mo̭l bứt zứt mé ngẳm têểnh khức khwé kuố thôn kon pơ̭i lâ̒n nă̒m biḙ̂n, tôi kổ gẳng bươ̭t kwa. Zấp ni̒ măng mo̭l kwé hơn, thẳng hen éw la̭i, tắi ngoo̭ch pơ̭i chăng măng tlḙ̂t nhoo̭c chi” - ôông H chiê xé.
Tlươ̒ng hơ̭p kuố ôông H la̒ minh tlửng cho dố lơ̭i ích kuố wiḙ̂c tá khwắn lả nhănh pơ̭i ho̭. Thew ta̒n chwiên za i tể, tlí khăw 20 fút tlâng hút, hwiết áp pơ̭i nhi̭p tim tlớ la̭i mớc bi̒nh thươ̒ng. Khăw 8 zơ̒, mớc ôxi tloong mẳw tăng lêênh kôô̒ng lươ̭ng khỉ CO dôô̭c ha̭i zám tư̒. Pớ 2 ngă̒i tlớ ti, khửw zác kôô̒ng bi̭ zác pắt tâ̒w hô̒i fṷc. Pớ ba̒i twâ̒n têểnh ba̒i khảng, twâ̒n hwa̒n mẳw kôô̒ng tlức năng fối ản kái thiḙ̂n. Tảng kế, khăw môô̭ch năm tá khwắn lả, ngwi kơ bắc bâ̭nh tim mă̭ch zám têểnh 50%. Pớ 5 - 10 năm, ngwi kơ dô̭t kwi̭ pơ̭i ung thư i nhơ pă̒ng mo̭l chuô tơ̒ng hút khwắn.
Wa̒i lơ̭i ích wê̒l khức khwé, wiḙ̂c tá khwắn lả ko̒n zoong têểnh tư̒ lơ̭i ích khác. Wê̒l kinh tể, mo̭l hút môô̭ch kỏi khwắn lả mơ̭i mo̒ ngă̒i kỏ thế tổn pớ 10 têểnh 20 tliḙ̂w dôô̒ng mơ̭i mo̒ năm - môô̭ch khwán chăng nhó dổi pơ̭i tư̒ nha̒, tảng kế la̒ ớ khu bư̭c nôông thôn. Khổ tiê̒n kỏ thế xứ zṷng paw ta̒n nhu kâ̒w thiết iểw nhơ muô báw hiếm i tể, dâ̒w tư cho zảw zṷc kuố kon kải, hăi dơn zán la̒ tiết kiḙ̂m foo̒ng ta̒n ka̭ tô̭l khỏ khăn.
Pên keḙnh di̭, tá khwắn lả i zúp poóc mêê̒nh thăi tối. Mo̭l tá thuốc thươ̒ng la̒ kỏ nhúc ta lảng hơn, hơi thớ hơm hơn, thăng pớch ổ wa̒ng, pớch thẳng hen pơ̭i thớ lởi hơn… Wiḙ̂c ni̒ la̒ dêênh môô̭ch kuô̭c khôổng năng dôô̭ng, khwé mă̭nh pơ̭i tích kư̭c. Kwan tloo̭ng hơn ká, wiḙ̂c tá khwắn lả ko̒n la̒ hă̒nh dôô̭ng nhân văn bi̒ khức khwé kuố mo̭l thân pơ̭i kôô̭ng dôô̒ng. Hút khwắn thṷ dôô̭ng, hít fái khỏi khwắn la̒ ha̭i chăng kẻm xo pơ̭i hút tlư̭c tiếp. Dét kon khôổng tloong môi tlươ̒ng kỏ mo̭l hút khwắn lả kỏ ngwi kơ bắc ta̒n bâ̭nh wê̒l hít thớ, biêm thai khươ̭, thẳng hen pơ̭i lô fát tliến. Tưở ká thuối tloong nha̒ i lởi fái ắnh hướng têểnh tim mă̭ch pơ̭i fối. Cho dêênh, tá khwắn lả la̒ kắch cho dố tlắch nhiḙ̂m kôô̒ng ti̒nh iêw thương pơ̭i ta̒n mo̭l xuung kweenh.
Thêm paw di, wiḙ̂c tá khwắn lả ko̒n zoong ỉ ngiḙ̂ xâi zư̭ng hi̒nh ắnh, nếp khôổng văn minh tloong kôô̭ng dôô̒ng. Khi môô̭ch mo̭l la̒ pổ, la̒ eenh tloong nha̒ tá khwắn, dét kon kỏ xu hưởng chăng pắt tlước hă̒nh bi̒ hút khwắn. Môô̭ch mo̭l tá khwắn nơi kôông xớ, tloong khu zân kư, tlươ̒ng hoo̭c xḙ kóp fâ̒n lan hôô̭ng thôông diḙ̂p khôổng lee̒nh mă̭nh, nơng kaw chất lươ̭ng kuô̭c khôổng ká thắi xa̭ hô̭i.
Zu̒ wiḙ̂c tá khwắn la̒ chăng lởi lee̒nh chi, tảng kế la̒ ta̒n mo̭l hút tư̒ năm, mé di̭ la̒ wiḙ̂c kỏ thế la̒ ản nểw kỏ kwiết tâm pơ̭i hô̭ tlơ̭ pớ za di̒nh, ô̭i pa̭n, hăi ta̒n tlươ̒ng tli̒nh hô̭ tlơ̭ i tể. Mơ̭i mo̒ lâ̒n tá môô̭ch chăng hút môô̭ch tiểw khwắn la̒ môô̭ch pước tiển khânh hơn têểnh môô̭ch poóc mêê̒nh khwé mă̭nh, môô̭ch tlải tim an twa̒n kôô̒ng môô̭ch xa̭ hô̭i văn minh hơn, bi̒ tlỉnh mêê̒nh kôô̒ng ta̒n mo̭l mêê̒nh ươ, mêê̒nh măng thương.
Thơ̒i zan khânh ni, zi̭ch bâ̭nh thăi chân meḙnh kỏ dẩw hiḙ̂w pu̒ng fát tlớ la̭i ớ tư̒ diḙ̂ fương. Thew hḙ̂ thôổng zảm xát bâ̭nh chwiê̒n nhiḙ̂m, ká nước gi nhâ̭n khânh 15.000 tlươ̒ng hơ̭p bắc bâ̭nh thăi chân meḙnh tloong 4 khảng tâ̒w năm 2025, tloong di̭ tính Hwa̒ Bi̒nh chăng nă̒m wa̒i. Tảng pô̭, hwiḙ̂n Kim Bôi i ta̒ gi nhâ̭n khổ ka bắc tăng kaw, to̒i hói ta̒n kác kấp tlỉnh kwiê̒n kôô̒ng pơ̭i ngă̒nh i tể fái tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n kắch foo̒ng, chẩng zi̭ch tí kiếm xwát ti̒nh hi̒nh.
Muô̒ he̒ thơ̒i tiết noỏng, kẻw thew nhu kâ̒w thẳm maách zái nhiḙ̂t tăng lêênh, nhất la̒ ớ dét kon. Ni i la̒ ka̭ ta̒n kải lo thươ̒ng tlư̭c wê̒l tai na̭n chít tẳm dác – kải hwa̭ mắi ớ lô̭m ti ma̭ng khôổng kuố tư̒ dét kon tloong ká nước mơ̭i năm. Cho dêênh ta̒n za di̒nh, mo̭l la̒ pổ, la̒ mḙ̂, ta̒n mo̭l chăm xoóc dét kon kâ̒n fái chú dôô̭ng foo̒ng tleẻnh chít tẳm dác cho dét kon, dám báw tí dét ản fát tliến ká thắi tloong môi tlươ̒ng an twa̒n, lee̒nh mă̭nh.
Mơ̭i mo̒ muô̒ he̒ têểnh, kải lo wê̒l tai na̭n chít tẳm dác ớ dét kon tả la̭i têểnh. Ngwiên zo tlỉnh la̒ dét kon bi̭ chít tẳm dác la̒ zo dét chuô hăi pơi lô̭i, thiểw ki̭ năng pơ̭i kiển thức an twa̒n tloong môi tlươ̒ng dác. Cho dêênh, dă̭i pơi cho dét kon chăng tlí la̒ môô̭ch hwa̭t dôô̭ng thế thaw, mo̒ ko̒n la̒ kắch hiḙ̂w kwá tí foo̒ng tleẻnh tai na̭n chít tẳm dác, zúp dét kon hăi mắt kắch tư̭ báw bḙ̂ lḙ̂ mêê̒nh khi tô̭l ti̒nh huổng ngwi hiếm. Thơ̒i khânh ni, tư̒ diḙ̂ fương, dơn bi̭ tloong tính tích kư̭c tố tlức ta̒n lớp dă̭i pơi tí tlang bi̭ ki̭ năng foo̒ng, chẩng, chít tẳm dác cho dét kon; kôô̒ng pơ̭i zoong la̭i cho ta̒n ủn môô̭ch muô̒ he̒ bố ích, an twa̒n, lee̒nh mă̭nh.
Ớ bán zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng Dả Biê (nay la̒ xỏm Dức Foong, xa̭ Tiê̒n Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong) kỏ mô̭ô̭ch i pả Mươ̒ng miḙ̂t ma̒i tỏng kóp cho kôông tác Hô̭i I pả, vâ̭n dôô̭ng ta̒n i pả fát tliến kinh tể, xâi zư̭ng nếp khôổng văn hwả.
Nhơ ta̒n kâl kố thṷ bư̭ng tla̭i kuố kwêl la̒ng, mo̭l kỏ wi tỉn tlêênh diḙ̂ pa̒n tính Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ khắng di̭nh, tlắch nhiḙ̂m, kóp khức kôô̒ng ta̒n kác kấp tlỉnh kwiê̒n tlí páw mo̭l zân kôô̒ng dôô̒ng thwâ̭n, tlung thăi xâi zư̭ng hḙ̂ thôổng tlỉnh tli̭, fát tliến kinh tể - xa̭ hô̭i, zám nge̒w, xâi zư̭ng nôông thôn mởi; zư̭ bư̭ng an ninh kuốc foo̒ng, tlâ̭t tư̭ an twa̒n xa̭ hô̭i pơ̭i zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả zân tôô̭c. Tỉnh têểnh khảng 1/2025, ká thắi tính kỏ 1.399 mo̭l kỏ wi tỉn. La̒ ta̒n bỉ thư chi bô̭, tlướng thôn, kha̒ la̒ng, kản bô̭ ngí hưw, nha̒ zảw, thâ̒i thuốc, mo̭l xán xwất zói kôô̒ng ta̒n thă̒nh fâ̒n khác. Zai dwa̭n 2021 - 2023, tlêênh diḙ̂ pa̒n tính kỏ 33 mo̭l kỏ wi tỉn tiêw biếw ản WBNZ tính tă̭ng bă̒ng khen. Zai dwa̭n 2020 - 2025, tính kỏ 1 mo̭l kỏ wi tỉn ản Thú tưởng Chỉnh fú tă̭ng bă̒ng khen pơ̭i 19 mo̭l kỏ wi tỉn ản Bô̭ tlướng, Chú nhiḙ̂m Wí ban Zân tôô̭c tă̭ng bă̒ng khen.
Xa̭ kaw Xơn (Da̒ Bắc) kắch tlung tâm hwiḙ̂n 8km. Kôô̒ng pơ̭i diḙ̂ hi̒nh bu̒ng khṷ ză̭l, tư̒ tô̒l khṷ, ta̭ng khả ti la̭i khỏ khăn, tơ̒i khôổng mo̭l zân tô̭l chăng éw kải khỏ, nhất la̒ tloong fát tliến xán xwất pơ̭i tiếp khânh ta̒n zi̭ch bṷ xa̭ hô̭i kơ bán. Kôô̒ng pơ̭i wiḙ̂c paw kuô̭c dôô̒ng bô̭ kuố kấp wí, tlỉnh kwiê̒n, pa̒ kon tích kư̭c áp zung khwa hoo̭c hi̭ thwâ̭t, zoong ta̒n zôổng kâl mởi, năng xwất kaw paw xán xwất. Kaw Xơn tơ̒ng pước bươ̭t khỏ, kinh tể kỏ fát tliến, tơ̒i khôổng bâ̭t chất, tinh thâ̒n kuố mo̭l zân ản kái thiḙ̂n, nơng kaw. Năm 2022, xa̭ Kaw Xơn wê̒l dích nôông thôn mởi.
