Ká thắi tính kỏ ziḙ̂n tích tư̭ nhiên khânh 4.600km², zân khổ khânh 90 va̭n mo̭l, kỏ 9 hwiḙ̂n pơ̭i 1 thă̒nh fổ. Tính li̭ Hwa̒ Bi̒nh la̒ thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh. Thew thôổng kê, tlêênh diḙ̂ pa̒n tính kỏ 6 zân tôô̭c tlú iểw kôô̒ng tlung khôổng lô tơ̒i, kho̭m nhất la̒ zân tôô̭c Mươ̒ng chiểm 63,3% zân khổ; zân tôô̭c Kinh chiểm 27,73%, tiếp têểnh la̒ ta̒n zân tôô̭c Thải, Tă̒i, Zaw, Môông kôô̒ng ta̒n zân tôô̭c khác… Hwa̒ Bi̒nh la̒ tính miê̒n nủi, ớ fiể Bắc kuố Tố kuốc, kỏ diḙ̂ hi̒nh khṷ ză̭l, chiê kắch fức ta̭p, dô̭ kắn ká pơ̭i thew hưởng Tâi Bắc – Dôông Nam, fân chiê thă̒nh 2 bu̒ng: bu̒ng khṷ ză̭l nă̒m ớ khải Tâi Bắc kôô̒ng bu̒ng khṷ pẳn nă̒m ớ khải Dôông Nam. Tính kỏ khỉ hâ̭w nhiḙ̂t dởi xỏ muô̒, muô̒ chả leḙnh, éw mươ, muô̒ he̒ noỏng, mươ̒ tư̒. Hḙ̂ thôổng khôông pển tlêênh diḙ̂ pa̒n tính fân bổ i tê̒w ha̒ kôô̒ng ta̒n khôông ká nhơ: Khôông Bôi, khôông Pưới, khôông Bu̒i.

Khảng 10/1991, khăw khi tính Hwa̒ Bi̒nh ản tải lâ̭p la̭i kuố mo̭l zân kwa la̭i khôông Da̒ tô̭ muôn ba̒n khỏ khăn, kắch tlớ (Kă̒w faw, thwiê̒n, thuổng…). Ắnh: TL

Tính Hwa̒ Bi̒nh ản thă̒nh lâ̭p ngă̒i 22/6/1886 thew ngi̭ di̭nh kuố kwiê̒n Kinh lươ̭c Bắc Ki̒ Ngwiḙ̂n Tloo̭ng Hơ̭p kôô̒ng pơ̭i thên hôốc tính Mươ̒ng. Ka̭ ni̒ tính Mươ̒ng tă̭ch tính li̭ ớ fổ Chơ̭ Pơ̒ thuô̭c diḙ̂ fâ̭n tôống Hiê̒n Lương, châw Da̒ Bắc. Tính Mươ̒ng kỏ 4 fú: Va̒ng An, Lương Xơn, La̭c Xơn, Chơ̭ Pơ̒. Ngă̒i 29/11/1886, tính li̭ chwiến pớ Chơ̭ Po̒ wê̒l Fương Lâm. Khảng 4/1888 ản tối thên thă̒nh tính Fương Lâm, zo Kôông xử Fáp kai tli̭.

Ngă̒i 18/3/1891, kỏ ngi̭ di̭nh cho fép chwiến tính li̭ wê̒l toỏng ớ la̒ng Vi̭nh Ziḙ̂w, xa̭ Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i tlỉnh thức tối hôốc la̒ tính Hwa̒ Bi̒nh. Paw ka̭ ni̒, tính Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh kỏ 6 châw: Ki̒ Xơn, La̭c Xơn, La̭c Thwí, Lương Xơn, Da̒ Bắc, Châw Mai. Têểnh ngă̒i 24/10/1908, Twa̒n kwiê̒n Dôông Zương tha ngi̭ di̭nh xáp nhâ̭p châw La̭c Thwí paw tính Ha̒ Nam, tính Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh ko̒n la̭i 5 châw: Châw Ki̒ Xơn, châw La̭c Xơn, châw Lương Xơn, châw Da̒ Bắc pơ̭i Mai Châw.

Thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh ngă̒i ka̒ng chwiến mêê̒nh thẳn tloong fát tliến kinh tể – xa̭ hô̭i, xửn tảng la̒ tlung tâm tính li̭ Hwa̒ Bi̒nh. I ta̒ kỏ 03 kâl kă̒w kẩng pắc kwa khôông Da̒. Ắnh D.A

Pớ di̭ diḙ̂ zởi hă̒nh tlỉnh kơ bán ốn di̭nh. Têểnh khảng 5/1953, hwiḙ̂n La̭c Thwí kôô̒ng môô̭ch khổ xa̭ thuô̭c hwiḙ̂n Nho Kwan, tính Ninh Bi̒nh chwiến wê̒l tính Hwa̒ Bi̒nh.

Pớ năm 1950, ta̒n châw ản tối thă̒nh hwiḙ̂n kôô̒ng ta̒n dơn bi̭ hă̒nh tlỉnh hwiḙ̂n kuố tính Hwa̒ Bi̒nh kỏ thăi tối: Ngă̒i 21/9/1956, hwiḙ̂n Mai Da̒ chiê thă̒nh 2 hwiḙ̂n: Da̒ Bắc ớ khải Bắc khôông Da̒ kôô̒ng Mai Châw ớ khải Nam khôông Da̒. Ngă̒i 15/10/1957, hwiḙ̂n La̭c Xơn chiê thă̒nh 2 hwiḙ̂n: Lươ̒ng Xơn pơ̭i Kim Bôi. Ngă̒i 17.8.1964 hwiḙ̂n La̭c Thwí chiê thă̒nh 2 hwiḙ̂n: La̭c Thwí pơ̭i Iên Thwí.

Ngă̒i 27/12/1975, ớ Ki̒ ho̭p thử 2, Kuốc hô̭i khwả V tha Ngi̭ kwiết hơ̭p nhất tính Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i tính Ha̒ Tâi thă̒nh tính Ha̒ Xơn Bi̒nh. Thew Ngi̭ kwiết kuố Kuốc hô̭i khwả VIII, ki̒ ho̭p thử 9 ngă̒i 12/8/1991, tính Ha̒ Xơn Bi̒nh tắch tha thă̒nh 2 tính Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i Ha̒ Tâi. Ka̭ di̭ tính Hwa̒ Bi̒nh kỏ ziḙ̂n tích 4.697km², zân khổ 670.000 mo̭l, gô̒m kỏ 10 dơn bi̭ hă̒nh tlỉnh: thi̭ xa̭ Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i 9 hwiḙ̂n: Da̒ Bắc, Mai Châw, Lương Xơn, Ki̒ Xơn, La̭c Xơn, La̭c Thwí, Kim Bôi, Tân La̭c, Iên Thwí.

Khảng 12/2001, hwiḙ̂n Ki̒ Xơn chiê thă̒nh 2 hwiḙ̂n: Ki̒ Xơn pơ̭i Kaw Foong. Ngă̒i 27/10/2006, thi̭ xa̭ Hwa̒ Bi̒nh tlớ thă̒nh dô thi̭ lwa̭i III, thên hôốc la̒ thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh.

Pớ ngă̒i 14/7/2009, 4 xa̭ Dôông Xwân, Tiển Xwân, Iên Bi̒nh pơ̭i Iên Tlung, tê̒w nă̒m ớ khải Bắc kuố hwiḙ̂n Lương XƠn ản tắch tha pơ̭i xáp nhâ̭p paw thă̒nh fổ Ha̒ Nô̭i. Pớ ngă̒i 1/1/2020, thew Ngi̭ kwiết khổ 830/NQ-UBTVQH14, ngă̒i 17/12/2019 kuố Wí ban Thươ̒ng bṷ Kuốc hô̭i wê̒l xắp xếp ta̒n dơn bi̭ hă̒nh tlỉnh kấp hwiḙ̂n, kấp xa̭ thuô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh, ká thắi ziḙ̂n tích hơn 204km² kuố hwiḙ̂n Ki̒ Xơn nhâ̭p paw thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh.

Têểnh zấp ni̒, tính Hwa̒ Bi̒nh kỏ 10 hwiḙ̂n, thă̒nh fổ, kôô̒ng pơ̭i 151 xa̭, fươ̒ng, thi̭ tlẩn.