Hwa̒ Bi̒nh tơ̒ng kỏ thên la̒ tính Mươ̒ng. Zấp ni̒, mo̭l Mươ̒ng chiểm tlêênh 63,3% zân khổ ká thắi tính.
Ản dố tlêênh ta̒n kết kwá kuố tư̒ kôông tli̒nh ngiên kửw wê̒l thiểng pô̭, kháw kố hoo̭c, ta̒n nha̒ khwa hoo̭c ngiên kửw i ta̒ nhâ̭n di̭nh zân tôô̭c Mươ̒ng pơ̭i zân tôô̭c Viḙ̂t kắch ni mẩi ngi̒n năm kỏ tlung môô̭ch tố tiên la̒ mo̭l La̭c Viḙ̂t, tlú nhân kuố nê̒n Văn hwả Dôông Xơn ớ Viḙ̂t Nam. Mo̭l Mươ̒ng nă̒m tloong nhỏm ngôn ngư̭ Viḙ̂t – Mươ̒ng, thuô̭c ngư̭ hḙ̂ Dôông Nam Ả. Tlước ni, tư̭ hôốc mêê̒nh la̒ Mol, Mual, Mon, Moi… tê̒w kỏ ngiḙ̂ la̒ mo̭l. la̒ tlú nhân lô tơ̒i nhất kuố tất Hwa̒ Bi̒nh, ngăl pớ ka̭ mâ̭n ngă̒i, mo̭l Mươ̒ng i ta̒ kử tlủ ớ khắp ta̒n Mươ̒ng tloong tính, mé mớc dô̭ fân bổ zân khổ chăng tê̒w ha̒ kỏ kải khác wê̒l khổ lươ̭ng, kwi mô, kơ kẩw zân khổ. Ớ ta̒n. ớ ta̒n bu̒ng pẳn, bu̒ng tlṷng, miểng kỏ tôô̒ng lo̭, tảng kế la̒ 4 keẻnh tôô̒ng tlu̒ fủ kuố Hwa̒ Bi̒nh la̒: Mươ̒ng Pi, Mươ̒ng Wang, Mươ̒ng Tha̒ng, Mươ̒ng Dôô̭ng - la̒ ta̒n khu bư̭c mo̭l Mươ̒ng khôổng tâ̭p tlung nhất.
Tloong ta̒n hwa̭t dôô̭ng kinh tể, pớ paw tơ̒i năi, mo̭l Mươ̒ng khôổng tlú iểw pă̒ng xán xwất nôông ngiḙ̂p. Tâ̭p kwản lôông lo̭ dác ăn nhâ̭p paw tỉn ngươ̭ng kuố mo̭l Mươ̒ng. Tloong tơ̒i khôổng văn hwả, mo̭l Mươ̒ng lưw zư̭ ản taư̒ ta̒n iểw tổ tliê̒n thôổng, zoong dâ̭m bán xắc văn hwả zân tôô̭c. Tư̒ zả tli̭ ngḙ̂ thwâ̭t, văn hwả kuố zân tôô̭c Mươ̒ng nhơ zân ka, chiêng, mo xứ thi Té tất – Té dác… i ko̒n ản lưw zư̭ pơ̭i teẻnh zả kaw. Ngôl nha̒ khaa̒nh tliê̒n thôổng kuố mo̭l Mươ̒ng i ta̒ kỏ tư̒ kải mai môô̭ch. Mé zấp ni̒, tư̒ nơi tloong tính nhơ La̭c Xơn, Tân La̭c… mo̭l Mươ̒ng fṷc zư̭ng nha̒ khaa̒nh pă̒ng vâ̭t liḙ̂w mởi (bê tôông thăi cho nha̒ gô̭ tlước ni). Dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c Mươ̒ng ka̭ ni̒ i ti kôô̒ng zân tôô̭c tloong kôông kuô̭c zư̭ng nước pơ̭i zư̭ nước. Zấp ni̒, dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng ta̒n zân tôô̭c eenh ủn nô̭ lư̭c xâi zư̭ng tính nha̒ ngă̒i ka̒ng ză̒w thôốch, fát tliến.
Tlêênh di̭ê pa̒n tính Hwa̒ Bi̒nh, zân tôô̭c Kinh chiểm khânh 28% zân khổ kôô̒ng khôổng tlái khắp 10 hwiḙ̂n, thă̒nh fổ.
Mo̭l Kinh têểnh Hwa̒ Bi̒nh paw tư̒ ka̭ khác ha̒. Tloong di̭ kỏ 2 ka̭ kwan tloo̭ng nhất la̒ pớ nướ khăw thể kí XVIII pơ̭i nước khăw thể kí XVIII kôô̒ng ta̒n năm 60, 79 kuố thể kí XX, ka̭ nhân zân ha pắt tâ̒w pước paw xâi zư̭ng pơ̭i kiển thiết dất nước, nhất la̒ tloong thơ̒i ki̒ la̒ Kể hwă̭ch 5 năm lâ̒n thử nhất (1961 – 1965) pơ̭i khăw năm 1979, khới kôông xâi zư̭ng kôông tli̒nh thwí diḙ̂n Hwa̒ Bi̒nh. Zấp ni̒, dôô̒ng ba̒w Kinh chiểm 27,3% zân khổ ká tính. Tloong xán xwất pơ̭i tơ̒i khôổng, mo̭l Kinh ớ Hwa̒ Bi̒nh chăng kỏ kải khác tư̒ pơ̭i mo̭l Kinh ớ dôô̒ng bă̒ng khôông Hôô̒ng. Tloong tơ̒i khôổng văn hwả, mo̭l Kinh ớ Hwa̒ Bi̒nh i zư̭ ản nét tliê̒n thôổng mo̭l Kinh kuố ká nước. Zân tô Kinh khôổng tlái khắp 10 hwiḙ̂n, thă̒nh fổ, mé tâ̭p tlung nhất la̒ thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh, hwiḙ̂n La̭c Thwí, Iên Thwí, Lương Xơn. Ta̒n năm khânh ni, wiḙ̂c zaw lưw wê̒l kinh tể, văn hwả bớ hôô̭ng, kỏ thêm tư̒ mo̭l zân tôô̭c Kinh pớ ta̒n tính, thă̒nh fổ i ta̒ têểnh la̒ ăn, khôổng ớ Hwa̒ Bi̒nh.
Zân tôô̭c Thải báw tô̒n pơ̭i fát hwi zả tli̭ văn hwả zân zan kuố diḙ̂w muổ Keeng Loỏng, la̒ dêênh dẩw ẩn dă̭c biḙ̂t nơi bu̒ng kaw Mai Châw.
Zân tôô̭c Tahỉ chiểm khânh 4% zan khố ká thắi tính. Tloong di̭, kỏ tlêênh 96% mo̭l Thải kuố tính tlủ tâ̭p tlung ớ hwiḙ̂n Mai Châw thuô̭c ngă̒nh Thải Tlẳng. Mo̭l Thải tlú iểw la̒ zân nôông ngiḙ̂p. Wê̒l mă̭t tố tlức xa̭ hô̭i, mo̭l Thải khôổng di̭nh kư, kư tlủ thă̒nh bán ớ ta̒n lṷng hôô̭c mă̒w mơ̭, wen khôông, pển pơ̭i ta̒n keẻnh tôô̒ng khươ̭ khṷ. Pên keḙnh ta̒n ngă̒nh ngê̒ khác, mo̭l Thải ko̒n hăi lôông pôông, muôi thă̒m, chuông pái. Mo̭l Thải ớ Mai Châw i gẳn pỏ pơ̭i ngô̭l nha̒ khaa̒nh pơ̭i zư̭ ản nét văn hwả tliê̒n thôổng nhơ lḙ̂ hô̭i Xên mươ̒ng, muổ xwe̒. Tư̒ bán la̒ng mo̭l Thải tang hưởng têểnh fát tliến zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng, ản zu kheéch khânh xa têểnh thăm kwan, zu li̭ch nhơ: Bán Lac (Chiê̒ng Châw), bán Văn, Poom Koo̭ng (thi̭ tlẩn Mai Châw), bán Nhót (Na̒ Fo̒n), kôô̒ng ta̒n la̒ng bán ớ Mai Ha̭, Mai Hi̭ch… Keeng Loỏng tlớ thă̒nh zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuốc za.
Ớ ta̒n zi̭p lḙ̂ hô̭i ản tính pơ̭i ta̒n hwiḙ̂n, thă̒nh fổ tố tlức ha̒ng năm la̒ zi̭p tí ta̒n zân tôô̭c zaw lưw, chiê xé pơ̭i hoo̭c hói ta̒n nét thôốch tḙp văn hwả dâ̭m da̒ bán xắc kuố zân tôô̭c mêê̒nh. Ắnh: ỉ pả zân tôô̭c Zaw tli̒nh ziḙ̂n tlang fṷc ớ Twâ̒n Văn hwả – Zu li̭ch tính Hwa̒ Bi̒nh năm 2024.
Mo̭l Tă̒i ớ Hwa̒ Bi̒nh khôổng tâ̭p tlung ớ hwiḙ̂n Da̒ Bắc. Thew khổ liḙ̂w thôổng kê tlước ni (năm 2009), zân tôô̭c Tă̒i kỏ tlêênh 23.000 mo̭l, chiểm 2,94% zân khổ ká tính. Tluổ ớ hwiḙ̂n da̒ Bắc, mo̭l Tă̒i chiểm 41,33% zân khổ ká hwiḙ̂n. Khu bư̭c khôổng kuố mo̭l Tă̒i nă̒m tlêênh ta̒n xa̭ bu̒ng kaw. Ớ hwiḙ̂n Da̒ Bắc, mo̭l Tă̒i tlủ tâ̭p tlung ớ môô̭ch khổ xa̭ nhơ: tân Minh, Tân Few, Tlung Thă̒nh, Dwa̒n Kết, Dôô̒ng Zuô̭ng, Dôô̒ng Chum, Záp Dắt, Neẻnh Ngê. Mo̭l Tă̒i khôổng tlú iểw ngỏ paw ngê̒ nôông, kwâ̒n tṷ thă̒nh ta̒n la̒ng bán wen khả, chơ̒ chân khṷ, wen khôổng pển kôô̒ng ta̒n thung hôô̭c. Mo̭l Tă̒i i kỏ kinh ngiḙ̂m lôông lo̭ pơ̭i lôông lế, khwai, kú nhơ mo̭l Thải, mo̭l Kinh pơ̭i la̒ tha cho zân tôô̭c mêê̒nh dă̭c tlưng tluổ tloong hwa̭t dôô̭ng xán xwất, di̭ la̒ kinh ngiḙ̂m xán xwất khai thác ta̒n thung hḙp; kắch xứ zṷng nguô̒n dác chắi. Zân tôô̭c Tă̒i kỏ tỉn ngươ̭ng thơ̒ kủng tố tiên. Nha̒ ớ fâ̒n tư̒ la̒ nha̒ khaa̒nh gô̭, lơ̭p pải hăi lả mu̒l.
Ỉ pả mo̭l Tă̒i tloong ngă̒i hô̭i.
Mo̭l zân tôô̭c Zaw (kỏ Zaw kwâ̒n chḙt pơ̭i Zaw Tiê̒n) tlủ ớ ta̒n hwiḙ̂n, thă̒nh fổ tloong tính. Tloong di̭ tâ̭p tlung ớ ta̒n hwiḙ̂n: Da̒ Bắc, Kim Bôi, Mai Châw, Kaw Foong, Lươ̒ng Xơn pơ̭i thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh. Thew thôổng kê mo̭l Zaw chiểm 1,7% zân khổ ká tính. Tlước ni kỏ kuô̭c khôổng zu keenh zu kư. Zấp ni̒, nhơ̒ tlỉnh xắch di̭nh kư, di̭nh keenh kuố Dáng, Nha̒ nước, kuô̭c khôổng mo̭l Zaw i ta̒ ốn di̭nh tơ̒ng pước ti lêênh. Nả i zư̭ ản ta̒n nét văn hwả tluổ, dôô̭c dảw kuố zân tôô̭c mêê̒nh, nhơ foong tṷc kấp xắc, thết nhắi, zwi tli̒ hoo̭c chư̭ kố tloong za di̒nh, zoo̒ng ho̭…
Zân tôô̭c Môông ớ 2 xa̭ Hang Kiê, Pa̒ Ko̒ hwiḙ̂n Mai Châw la̒ la̭i kuô̭c khôổng law dôô̭ng, xinh hwa̭t kôô̭ng dôô̒ng ớ Lḙ̂ hô̭i Gâ̒w Ta̒w năm 2025.
Mo̭l Môông ớ tính ha khôổng tâ̭p tlung ớ 2 xa̭ Pa̒ Ko̒, hang Kiê (Mai Châw) kôô̒ng pơ̭i 2 nhỏm đi̭e fương: Môông Zâ̒m (Môông Dul), Môông lêênh), mo̭l Môông i zư̭ ản bán xắc văn hwả nhơ tlang fṷc, kiển tlúc nha̒ ớ, ngê̒ ze̒n thú kôông, thiểng pô̭, thết Môông kôô̒ng ta̒n lḙ̂ hô̭i âm nha̭c - Khe̒n Môông… Tlước ni kuô̭c khôổng ko̒n tư̒ khỏ khăn, mé nhơ̒ tlỉnh xắch kuố Dáng, Nha̒ nước, mo̭l Môông dâ̒n tiếp khânh ản pơ̭i khwa hoo̭c ki̭ thwâ̭t; tư̒ mo̭l bươn lêênh kỏ tli̒nh dô̭ kaw dắng, da̭i hoo̭c. Xư̭ ngiḙ̂p zảw zṷc, ỉ tể kỏ tư̒ kải ti lêênh.
Kôô̒ng pơ̭i ta̒n zân tôô̭c tlêênh, tính Hwa̒ Bi̒nh ko̒n môô̭ch khổ zân tôô̭c khác nhơ: Nu̒ng, Hwa, Xản Chăi, Xản Zi̒w, Zẳi…
.jpg)
Tơ̒ng la̒ pu̒ng mo̭l zân lḙ̂ la̒ miểng puô̭c tlu khăw môô̭ch ngă̒i chăn thá, kẻw kă̒l zúp la̒ tha hô̭t lo̭, kú khwai… Chăng ăi ngơ̒, nơi mải khṷ kỏ thế la̒ keẻnh kung la̒ cho mươ chăng tlô̭, dẳng chăng chiểw paw têểnh, mé lảng i kỏ thế ngâ̭p tla̒n pên tloong tơ̒ng la̒ pu̒ng tố tiên mo̭l Viḙ̂t kố ta̒ khôổng, ká lêênh, lḙ̂ wiḙ̂c xăn pẳnh, hải lươ̭m tí khôổng. Ta̒n bỉ ấn nơi mải khṷ ản chon pu̒l ká va̭n năm chí mởi ản hé lô̭ kắch ni chuô lô bới ta̒n chwiên za kháw kố tloong pơ̭i wa̒i nước…
Phát triển bởi ICT GROUP.
