Năm 2024, Hang xỏm Tla̭i ớ xa̭ Tân Lâ̭p, kôô̒ng pơ̭i Mải khṷ la̒ng Vă̒nh ớ xa̭ iên Fủ, hwiḙ̂n La̭c Xơn ản kôông nhâ̭n la̒ Zi tích Kuốc za dă̭c biḙ̂t.

Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh tô̒n ta̭i tloong khwáng 18.000 năm têểnh 7.500 năm tlưcớ kôông ngwiên. Tloong di̭, fâ̒n tư̒ la̒ ta̒n zi tích hwa̒ Bi̒nh kỏ niên da̭i tloong khung 12.000 têểnh 7.500 năm tlước kôông ngwiên, da̭i ziḙ̂n cho zai dwa̭n Hwa̒ Bi̒nh diến hi̒nh nhất, kỏ zất éw zi tích nă̒m tloong zai dwa̭n khởm hơn.

Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh kỏ fa̭m bi fân bổ hôô̭ng tlêênh diḙ̂ pa̒n ta̒n tính, thă̒nh fổ: Ha̒ Nô̭i, Hwa̒ Bi̒nh, Thănh Hwả, Lai Châw, Xơn La, Thải Ngwiên, Ha̒ Nam, Ninh Bi̒nh, Ngḙ̂ An, Ha̒ Ti̭nh, Kwáng Bi̒nh, Kwáng Tli̭, Kwáng Ninh, tloong di̭, fâ̒n tư̒ bô̭ fâ̭n zi tích thuô̭c 2 tính Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i Thănh Hwả; pớ Nam Tlung Kuốc têểnh Dôông Xumatra (indonexia) pơ̭i hâ̒w khắp ta̒n nước Dôông Nam Ả lṷc diḙ̂.

Zo dô̭ dâ̭m dă̭c ta̒n zi tlí kuố tơ̒ng văn hwả ni̒ ớ tính Hwa̒ Bi̒nh, ta̒n nha̒ kháw kố hoo̭c lḙ̂ thên kuố tính tă̭ch cho nê̒n văn hwả ni̒.

Ta̒n zi tích Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh tlú iểw la̒ hang dôô̭ng hăi mải khṷ, fân bổ tloong bu̒ng khṷ pôl, zất éw zi tlí wa̒i tlơ̒i, pên thê̒m khôông, pển. Ni la̒ nét tiêw biếw tlung kuố nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh tloong khu bư̭c Dôông Nam Ả. Bu̒ng khṷ pôl Hwa̒ Bi̒nh, Thănh Hwả la̒ miểng tâ̭p tlung tư̒ nhất ta̒n zi tlí Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh.

Zi tích dôô̭ng bâ̭t tloong ta̒n zi tlí Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh gô̒m ta̒n nhwiḙ̂n thế, xiêng dôô̭ng bâ̭t kỏ xiêng khôổng. Ta̒n zi bâ̭t thươ̒ng ản dố tloong Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh la̒ pếp kúi, mô̭ tảng, ta̒n tích khăw pươ̭ ăn, kôông kṷ law dôô̭ng kôô̒ng ta̒n kôông kṷ khác kuố mo̭l ngwiên thwí.

Cho têểnh măi, ta̒n ha thi̒m ản dố tlêênh 130 miểng Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i thu ản môô̭ch khổ lươ̭ng zi bâ̭t, xiêng dôô̭ng bâ̭t, zi kốt mo̭l. Tloong khổ 30.120 zi bâ̭t thôổng kê ớ 65 diḙ̂ diếm Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh ta̒ khai kwâ̭t thi̒ dô̒ khṷ chiểm 28.000 tiêw bán, dô̒ xiêng, xươ̒n, nhwiḙ̂n thế kỏ 250 tiêw bán, dô̒ gổm kỏ 1.800 meénh… Kỏ thế ản dố, dô̒ khṷ chiểm ưw thể nối bâ̭t tloong văn hwả Hwa̒ Bi̒nh, Ki̭ thwâ̭t chể tác dô̒ khṷ tloong thơ̒i ki̒ ni̒ ko̒n ản nha̒ ngiên kửw Hwa̒ Bi̒nh hôốc la̒ ki̭ thwâ̭t Hwa̒ Bi̒nh.

Wiḙ̂c ản dố nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh chăng tlí la̒ môô̭ch minh tlửng pô̭: Viḙ̂t Nam la̒ môô̭ch diḙ̂ diếm nă̒m tloong khu bư̭c ản xác minh la̒ kải nôl kuố lwa̒i mo̭l, mo̒ ko̒n cho ta̒n kháw kố, nha̒ khwa hoo̭c, nha̒ nhân tlúng hoo̭c… tloong nước pơ̭i kuốc tể ta̒n kửw liḙ̂w khwa hoo̭c wê̒l chwiến hwả pớ mo̭l wươ̭n tiê̒n xứ ti lêênh mo̭l hiḙ̂n da̭i, wê̒l kắch kiểm khôổng pơ̭i keenh tác, wê̒l tố tlức xa̭ hô̭i. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n zi bâ̭t kỏ ản khai kwâ̭t ớ ta̒n zi tlí kháw kố tloong thơ̒i zan kwa, ta̒n ha i ta̒ fâ̒n no̒ wẻn ản bức ma̒n thơ̒i zan thi̒m hiếw wiḙ̂c khôổng pơ̭i ta̒n nét kăn bán kuố wiḙ̂c fát tliến xa̭ hô̭i kuố tố tiên tiê̒n xứ mo̭l Viḙ̂t nam i ta̒ tô̒n ta̭i pơ̭i lưw zư̭ nê̒n văn hwả ngwiên thwí: Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh. Ta̒n zi bâ̭t thi̒m ản dố tlêênh tất Hwa̒ Bi̒nh cho dố tơ̒i khô xa̭ hô̭i ta̒n kắch xinh khôổng kuố mo̭l tiê̒n xứ Hwa̒ Bi̒nh.

Ngă̒i 18/7/2024, Fỏ Thú tưởng Chính fú Lê Thă̒nh Loong kỉ Kwiết di̭nh khổ 694/QĐ-TTg xếp ha̭ng Zi tích Kuốc za dă̭c biḙ̂ ớ hwiḙ̂n La̭c Xơn, tính Hwa̒ Bi̒nh la̒ Zi tích kháw kố hang Xỏm Tla̭i (xa̭ Tân Lâ̭p) pơ̭i mải khṷ la̒ng Vă̒nh (xa̭ Iên Fủ).

Ta̒n năm khânh ni, môô̭ch khổ zi tích nối thiểng tlêênh diḙ̂ pa̒n tính pô̭ tlung pơ̭i Zi tích Kuốc za dă̭c biḙ̂t pô̭ tlêênh tlớ thă̒nh pu̒ng têểnh dổi pơ̭i zu kheéch tloong pơ̭i wa̒i nước. Ta̒n kác kấp tlỉnh kwiê̒n kôô̒ng ngă̒nh tlức năng kuố tính tiếp tṷc tăng kươ̒ng ta̒n kắch báw bḙ̂ ngwiên tla̭ng, kôô̒ng pơ̭i xḙ kỏ ta̒n kắch khai thác tê̒w pơ̭i zu li̭ch tham kwan thi̒m hiếw li̭ch xứ zư̭ zi̒n kắnh kwan, báw bḙ̂ môi tlươ̒ng.

Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh, văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng ta̒n zân tôô̭c eenh ủn tlêênh diḙ̂ pa̒n tính, gô̒m văn hwả bâ̭t thế pơ̭i văn hwả fi bâ̭t thế la̒ dêênh bê̒n văn hwả dâ̭m da̒ bán xắc zân tôô̭c, zất dă̭c tlưng kuố nhân zân ta̒n zân tô tính Hwa̒ Bi̒nh. Tlỉnh nê̒n táng kwan tloo̭ng ni̒ la̒ kải tí Hwa̒ Bi̒nh fát tliến thẳn wê̒l zu li̭ch văn hwả, zu li̭ch xinh thải, kóp fâ̒n paw pức tlănh fát tliến kinh tể – xa̭ hô̭i tlung kuố tính nha̒.

KÁC TIN KHÁC

Zư̭ zi̒n hô̒n kốt zân tôô̭c Mươ̒ng – hă̒nh tli̒nh tiếp nổl pớ tliê̒n thôổng têểnh hiḙ̂n da̭i: Báw tô̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng – pắt nguô̒n pớ dam mê

Zư̭ zi̒n hô̒n kốt zân tôô̭c Mươ̒ng – hă̒nh tli̒nh tiếp nổl pớ tliê̒n thôổng têểnh hiḙ̂n da̭i: Wê̒l miê̒n văn hwả Mươ̒ng

44 tác fấm ản dê̒ kứ tôn binh tác fấm văn ho̭c, ngḙ̂ thwâ̭t tính Hwa̒ Bi̒nh tiêw biếw, xwất xắc 50 năm khăw ngă̒i dất nước thôổng nhất

Khảm fả xán fấm zu li̭ch khác la̭, hấp zâ̭n ớ pu̒ng têểnh PriorBay Resort

---

Khơi zâ̭l, fát hwi zả tli̭ zi xán văn hwả Hwa̒ Bi̒nh – Dôô̭ng lư̭c tí kôô̭ng dôô̒ng fát hwi bai tlo̒ tlú thế zi xán văn hwả

Hăi dẳi ản ho̭ kải kwan tloo̭ng kuố báw tô̒n zi xán văn hwả la̒ kóp fâ̒n báw bḙ̂, fát hwi hḙ̂ zả tli̭ văn hwả Viḙ̂t Nam, thiết thư̭c fṷc bṷ iêw kâ̒w fát tliến kinh tể – xa̭ hô̭i tloong zai dwa̭n mởi, kấp wí, tlỉnh kwiê̒n tính Hwa̒ Bi̒nh xác di̭nh ni la̒ nhiḙ̂m bṷ then chốt tloong chiển lươ̭c fát tliến văn hwả. Kôô̒ng pơ̭i di̭, hwi dôô̭ng ản ta̒n kác nguô̒n lư̭c, la̒ dêênh dôô̒ng thwâ̭n kuố nhân zân pơ̭i khức mă̭nh kôô̭ng dôô̒ng ta̒n zân tôô̭c tloong zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả.

Ko̒n ngân wang ma̭i tlôổng tôô̒ng Hwa̒ Bi̒nh

Hwa̒ Bi̒nh kỏ hal lwa̭i tlôổng Dôông Xơn: lwa̭i I Heger pơ̭i lwa̭i II Heger. Tlôổng Dôông Xơn kỏ khung niên da̭i pớ thể kí IV tlước kôông ngwiên têểnh thể kí V khăw kôông ngwiên.

Da za̭ng, bán xắc, nét tluổ kuố ta̒n zân tôô̭c ớ tính Hwa̒ Bi̒nh

Hwa̒ Bi̒nh la̒ dêênh dẩw ẩn dổi pơ̭i zu kheéch khânh xa bới bi̒ da za̭ng tloong lổi khôổng, xinh hwa̭t pơ̭i bán xắc văn hwả kuố ta̒n zân tôô̭c eenh ủn. Tlêênh diḙ̂ pa̒n tính kỏ 6 zân tôô̭c tlỉnh kôô̒ng tlung khôổng lô tơ̒i (tôống khổ khânh 90 va̭n zân), kho̭m nhất la̒ zân tôô̭c Mươ̒ng chiểm 63,3% zân khổ; zân tôô̭c Kinh chiểm 27,73%; zân tôô̭c Thải chiểm 3,9%; zân tôô̭c Tă̒i chiểm 2,7%; zân tôô̭c Zaw chiểm 1,7%; zân tôô̭c Môông chiểm 0,52%; ta̒n zân tôô̭c khác chiểm 1,18%. Kôô̒ng pơ̭i li̭ch xứ zư̭ng nước pơ̭i zư̭ nước kuố zân tôô̭c, dôô̒ng ba̒w ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh ka̭ no̒ i dwa̒n kết, chi̭w thương chi̭w khỏ, kỏ ỉ tlỉ fẩn dẩw bươn lêênh fát tliến kinh tể – xa̭ hô̭i. Kôô̒ng pơ̭i, mơ̭i zân tôô̭c thế hiḙ̂n ản bán xắc văn hwả tluổ, dôô̭c dảw, la̒ dêênh nê̒n văn hwả da za̭ng, foong fủ, dă̭c xắc pơ̭i hấp zâ̭n tlêênh tất Hwa̒ Bi̒nh…

Ta̒n nét tlỉnh wê̒l wiḙ̂c tha tơ̒i kuố tính Hwa̒ Bi̒nh

Têểnh năm 2025, Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ kỏ kwả tli̒nh thă̒nh lâ̭p tính ản 139 năm (1886 – 2025). Thên hôốc kôô̒ng kon mo̭l Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ ản ô̭i pa̭n tloong nước, wa̒i nước hăi dẳi têểnh ngă̒i ka̒ng tư̒ hơn bới bi̒ ta̒n nét văn hwả, li̭ch xứ dôô̭c dảw, bán xắc. Nối lêênh nhất ớ ni la̒ nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng. Hwa̒ bi̒nh. Hwa̒ Bi̒nh kải nôi kuố mo̭l Viḙ̂t kố, la̒ bu̒ng tất kuố xứ thi "Té tất, Té dác” dă̭c xắc… Tất pơ̭i mo̭l Hwa̒ Bi̒nh ka̭ no̒ i ản kwan tâm, chiê xé, gẳn pỏ kuố zu kheéch khânh xa. Hưởng têểnh ta̒n xư̭ kiḙ̂n nối bâ̭t kuố năm 2025 kôô̒ng 140 năm thă̒nh lâ̭p tính (paw năm 2026), Bảw Hwa̒ Bi̒nh dăng tái ta̒n tư liḙ̂w kỏ tỉnh chất tỏm lươ̭c wê̒l tính nha̒; kôô̒ng pơ̭i kỏ twiển ba̒i biết wê̒l ta̒n li̭nh bư̭c kinh tể - xa̭ hô̭i, văn hwả, zu li̭ch, kuốc foo̒ng - an ninh kôô̒ng pơ̭i pước fát tliến kuố Hwa̒ Bi̒nh hôm măi.

Li̭ch Mươ̒ng - zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuốc za

Li̭ch kuố mo̭l Mươ̒ng la̒ bô̭ li̭ch kố tli thức zân zan, hôốc la̒ khắch doi, ản la̒ dêênh pớ tlêênh wiḙ̂c thew ngỏ chwiến dôô̭ng kuố khaw doi. Li̭ch ản la̒ pă̒ng 12 thé tle, mơ̭i thé tle la̒ môô̭ch ha̒ng, tloong di̭ kỏ môô̭ch khổ ngă̒i tloong khảng ản khắc pă̒ng ta̒n kỉ hiḙ̂w khác ha̒ tí dwản di̭nh ngă̒i thôốch, xẩw cho khới xư̭ kôông wiḙ̂c (ti la̒ ăn, la̒ nha̒ mởi, lḙ̂ bơ̭, lḙ̂ ôông hăi lo kôông to wiḙ̂c ká tloong mươ̒ng).

Hé lô̭ bỉ ấn pên tloong “Ngôl nha̒” hơn 2 va̭n năm thuối ớ hwiḙ̂n Mai Châw

Tơ̒ng la̒ pu̒ng mo̭l zân lḙ̂ la̒ miểng puô̭c tlu khăw môô̭ch ngă̒i chăn thá, kẻw kă̒l zúp la̒ tha hô̭t lo̭, kú khwai… Chăng ăi ngơ̒, nơi mải khṷ kỏ thế la̒ keẻnh kung la̒ cho mươ chăng tlô̭, dẳng chăng chiểw paw têểnh, mé lảng i kỏ thế ngâ̭p tla̒n pên tloong tơ̒ng la̒ pu̒ng tố tiên mo̭l Viḙ̂t kố ta̒ khôổng, ká lêênh, lḙ̂ wiḙ̂c xăn pẳnh, hải lươ̭m tí khôổng. Ta̒n bỉ ấn nơi mải khṷ ản chon pu̒l ká va̭n năm chí mởi ản hé lô̭ kắch ni chuô lô bới ta̒n chwiên za kháw kố tloong pơ̭i wa̒i nước…