Thư̭c hiḙ̂n tlú tlương xáp nhâ̭p ta̒n dơn bi̭ hă̒nh tlỉnh kấp tính tang ản tliến khai thew di̭nh hưởng tinh go̭n bô̭ mẳi, nơng kaw hiḙ̂w lư̭c, hiḙ̂w kwá kwán lỉ, kứ tli kôô̒ng Nhân zân tính Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ cho dố dôô̒ng thwâ̭n pơ̭i tinh thâ̒n kái kắch. Mé, pên keḙnh wiḙ̂c úng hô̭, tư̒ mo̭l zân chăng khói lo lẳng wê̒l ngwi kơ mai môô̭ch ta̒n zả tli̭ văn hwả dă̭c xắc, nhất la̒ bán xắc văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng - kải kôốc tí la̒ dêênh bán xắc tluổ kuố Hwa̒ Bi̒nh.
Lḙ̂ hô̭i Khai ha̭ zân tôô̭c Mươ̒ng tính Hwa̒ Bi̒nh ản tố tlức ha̒ng năm kóp fâ̒n báw tô̒n pơ̭i fát hwi zả tli̭ văn hwả thôốch tḙp kuố zân tôô̭c Mươ̒ng.
Văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng pớ ta̒ lô i ta̒ tlớ dêênh hô̒n kốt kuố tính Hwa̒ Bi̒nh. Pớ thiểng chiêng wang tloong ta̒n lḙ̂ hô̭i kuố 4 bu̒ng Mươ̒ng kố Pi - Wang - Tha̒ng - Dôô̭ng, ta̒n diḙ̂w hát dổi dáp tlư̭ ti̒nh cho têểnh ta̒n foong tṷc ti zu ti chẳw, wiḙ̂c la̒ ma cho mo̭l chít… ká thắi tê̒w cho dố tliê̒w khu li̭ch xứ kôô̒ng tinh thâ̒n kôô̭ng dôô̒ng.
Mo̭l Mươ̒ng chăng tlí khôổng pơ̭i văn hwả, mo̒ ko̒n chwiê̒n la̭i tơ̒ng thể hḙ̂ nhơ môô̭ch ta̒i xán thiêng liêng, la̒ dêênh nét tluổ khỏ tlô̭n pơ̭i zân tôô̭c no̒ khác ớ Viḙ̂t Nam. Văn hwả zân tô Mươ̒ng la̒ kho ta̒ng zả tli̭ kwỉ bẳw kôô̒ng hḙ̂ thôổng zi xán văn hwả ta̒ ản kôông nhâ̭n kấp kuốc za gô̒m: Tli thức zân zan li̭ch Tle, lḙ̂ hô̭i Khai ha̭ zân tôô̭c Mươ̒ng; Ngḙ̂ thwâ̭t chiêng Mươ̒ng pơ̭i Mo Mươ̒ng. Zấp ni̒, zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tang dḙ̂ tli̒nh UNESCO kôông nhâ̭n zi xán văn hwả kuố nhân lwa̭i.
Mo̭l Mươ̒ng khôổng hwa̒ paw kôô̒ng pơ̭i thiên nhiên, tloo̭ng ti̒nh ngiḙ̂, ză̒w tinh thâ̒n kổ kết kôô̭ng dôô̒ng pơ̭i ka̭ no̒ i dê̒ kaw wiḙ̂c "mắt tlêênh, mắt chơ̒” – môô̭ch tliết lỉ khôổng ản dố ho̭ tloong tơ̒i khôổng lḙ̂ ngi kôô̒ng pơ̭i kẩw tlúc xa̭ hô̭i tliê̒n thôổng. Chăng tlí tluổ zân tôô̭c Mươ̒ng, mo̭l zân tính Hwa̒ Bi̒nh i tư̭ ha̒w wê̒l nê̒n văn hwả diḙ̂ fương foong fủ – pu̒ng hô̭i tṷ ta̒n iểw tổ văn hwả bu̒ng Tâi Bắc mé tả la̭i zoong bán xắc tluổ. Tlỉnh ta̒n zả tli̭ ni̒ la̒ cho thên thuối kuố Hwa̒ Bi̒nh chăng tlí la̒ thên hôốc môô̭ch dơn bi̭ hă̒nh tlỉnh, mo̒ ko̒n la̒ biếw tươ̭ng kuố wiḙ̂c thănh bi̒nh, nhân văn pơ̭i pê̒n pí fát tliến tloong khỏ khăn…
La̒ môô̭ch thên hôốc, "Hwa̒ Bi̒nh” ko̒n la̒ biếw tươ̭ng văn hwả – pu̒ng khới nguô̒n kuố nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng tloong kháw kố hoo̭c Dôông Nam Ả, tê̒w pơ̭i thơ̒i ki̒ dô̒ khṷ mởi (khwáng 10.000 năm tlước). Thwâ̭t ngư̭ "văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” ản zởi kháw kố hoo̭c tlỉnh thức kôông nhâ̭n pớ ngă̒i 30/1/1932 zo dê̒ xwất kuố pa̒ Madeleine Colani ớ Da̭i hô̭i ta̒n nha̒ Tiê̒n xứ Viḙ̂n Dôông ho̭p ớ Ha̒ Nô̭i. "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” tô̒n ta̭i tloong thơ̒i zan khwáng 30.000 - 3.500 năm kắch ngă̒i măi. "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” kỏ bi̭ tlỉ kwán tloo̭ng tloong thơ̒i ki̒ dô̒ khṷ ớ Viḙ̂t Nam. Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i di̭ê hi̒nh kỏ ta̒n tlải khṷ pôl la̒ dêênh ta̒n thung hôô̭c kôô̒ng hḙ̂ dôô̭ng bâ̭t, kâl kó tư̒ lwa̭i, cho dêênh ngăl pớ thơ̒i tiê̒n xứ, kon mo̭l i ta̒ khởm cho̭n pu̒ng tí khôổng tlêênh meénh tất Hwa̒ Bi̒nh, tí la̭i nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng. Năm 2024, zi tích kháw kố Hang xỏm Tla̭i pơ̭i Mải khṷ la̒ng Vă̒nh ớ hwiḙ̂n La̭c Xơn i ta̒ ản xếp ha̭ng Zi tích kuốc za dă̭c biḙ̂t lâ̒n tâ̒w tiên kuố tính Hwa̒ Bi̒nh.
Kỏ thế pô̭, ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng pơ̭i nê̒n "văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” ngă̒i măi la̒ wiḙ̂c zaw thaw kuố văn hwả Mươ̒ng bán diḙ̂ kôô̒ng pơ̭i ta̒n zoo̒ng văn hwả bu̒ng Tâi Bắc kôô̒ng pơ̭i dôô̒ng bă̒ng châw thố, la̒ dêênh môô̭ch khôổng zan văn hwả dâ̭m da̒ bán xắc. Thơ̒i zan kwa, tính Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ kỏ tư̒ tlỉnh xắch kwan tâm fát tliến xư̭ ngiḙ̂p văn hwả hiḙ̂w kwá. Tloong di̭ diếm nhẩn la̒ wiḙ̂c zee̒nh nguô̒n lư̭c tliến khai la̒ Dê̒ ản Báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng pơ̭i nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” zai dwa̭n 2023 - 2030…
Mé, tlước tlú tlương, tlỉnh xắch ká kỏ tỉnh pước ngwă̭t kắch ma̭ng kuố Dáng, Nha̒ nước wê̒l wiḙ̂c xáp nhâ̭p 3 tính Fủ Tho̭, Vi̭nh Fúc, Hwa̒ Bi̒nh thă̒nh tính Fủ Tho̭, tloong Bảw kảw tôống hơ̭p ỉ kiển kứ tli kuố Ban Thươ̒ng tlư̭c Wí ban Mă̭t tlâ̭n Tố kuốc Viḙ̂t Nam tính Hwa̒ Bi̒nh ngă̒i 28/4/2025, tư̒ kứ tli i ta̒ pă̒i tó moong hảw, ngẳm ngi̭, lo lẳng. Tloong di̭, kứ tli pơ̭i Nhân zân lo lẳng khi xáp nhâ̭p thi̒ ta̒n zả tli̭ kuố nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” pơ̭i bán xắc zân tôô̭c Mươ̒ng xḙ bi̭ fai laa̭ch, chăng ản báw tô̒n, zư̭ zi̒n pơ̭i fát hwi nểw chăng ản kwan tâm dủng mớc.
Ta̒n thiểng pô̭ ni̒ cho dố moong hảw khu hôô̭ng kuố ta̒n kấp tlỉnh kwiê̒n tă̭ch wiḙ̂c báw tô̒n pơ̭i fát hwi văn hwả diḙ̂ fương la̒ môô̭ch fâ̒n chăng thế tắch tloong kwả tli̒nh xáp nhâ̭p. Wiḙ̂c xáp nhâ̭p ta̒n tính Fủ Tho̭, Vi̭nh Fúc, Hwa̒ Bi̒nh ản la̒ chăng tlí la̒ wiḙ̂c xắp xếp la̭i bán dô̒ hă̒nh tlỉnh, mo̒ ko̒n la̒ môô̭ch kwả tli̒nh to̒i hói kân pă̒ng kuố wiḙ̂c hiḙ̂w kwá kwán lỉ pơ̭i zi̒n zư̭ hô̒n kốt văn hwả. Wiḙ̂c zư̭ zi̒n văn hwả Mươ̒ng pơ̭i nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” tloong bổi kắnh xáp nhâ̭p la̒ môô̭ch ba̒i twản chăng lởi, mé nểw ản tă̭ch dủng tloo̭ng tâm pơ̭i kỏ chiển lươ̭c tú tể, ni xḙ la̒ kơ hô̭i tí kwáng bả khu hôô̭ng ta̒n zả tli̭ văn hwả Hwa̒ Bi̒nh tha fa̭m bi hôô̭ng ká hơn, hơ̭p pơ̭i xu thể kuố thơ̒i măi.
Xa̭ Foong Fủ la̒ bu̒ng tất kuố văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. bán Mươ̒ng Kwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ – pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản ta̒n foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n tang kôô̒ng pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng Khu báw tô̒n khôông zan văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng, xỏm Lwi̭ Ái, hưởng têểnh fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, nơng kaw tơ̒i khôổng mo̭l zân.
Ớ bu̒ng Mươ̒ng Chiê̒ng, thi̭ tlẩn Vṷ Bán (La̭c Xơn) kỏ môô̭ch lḙ̂ hô̭i dă̭c xắc ản tố tlức kử 3 năm 1 lâ̒n, di̭ la̒ lḙ̂ hô̭i dê̒n Tlươ̒ng Kha̭. Dê̒n ớ tlêênh pơ̭ khôông Pưới, ớ khân khươ̭ keẻnh tôô̒ng Mươ̒ng Tla̒w, thơ̒ 3 bi̭ thâ̒n Kun Zo̒l la̒ mo̭l chwiên báw tlơ̭ nôông ngiḙ̂p, dă̭i zân la̒ tôô̒ng la̒ na̒, tỏn dác tưởi tôô̒ng na̒, kâl lo̭, lôông kâl pôông, chuông pái, báw tlơ̭ muô̒ ma̒ng, ản nhân zân tloong bu̒ng tôn la̒ thă̒nh hwa̒ng.
Tloong bổi kắnh hô̭i nhâ̭p pơ̭i twa̒n kâ̒w hwả, wiḙ̂c fát tliến chẳng mă̭t kuố kôông ngḙ̂ tang pơ̭i xḙ kỏ ngwi kơ lẩn át ta̒n zả tli̭ văn hwả tliê̒n thôổng bổn la̒ hô̒n kốt kuố môô̭ch kuốc za, zân tôô̭c. Cho dêênh, bai tlo̒ kuố thể hḙ̂ tlé tloong wiḙ̂c zơ̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả zân tôô̭c chăng tlí la̒ nhiḙ̂m bṷ mo̒ ko̒n la̒ xử mâ̭nh kaw ká.
Mơ̭i mo̒ paw dô̭ khảng Pa âm li̭ch, zoo̒ng pển Tlỏ tloong wắch tả la̭i pui nhô̭n pơ̭i Lḙ̂ hô̭i teẻnh kả pển tliê̒n thôổng xa̭ Lô̭ Xơn, hwiḙ̂n Tân La̭c. Lḙ̂ hô̭i chăng tlí la̒ zi̭p pui zôô̭ng kôô̭ng dôô̒ng, mo̒ ko̒n la̒ xư̭ kiḙ̂n văn hwả tâm linh, cho dố dâ̭m nét tỉn ngươ̭ng nôông ngiḙ̂p dă̭c tlưng kuố mo̭l Mươ̒ng nơi ni̒.
Vớ tâ̒w di̭p ngí lê̒ pă̒ng lwa̭t xư̭ kiḙ̂n mơ̒ng kí niḙ̂m 50 năm Ngă̒i Zái foỏng miê̒n Nam, thôổng nhất dất nước, zu li̭ch Hwa̒ Bi̒nh tiếp tṷc tlớ thăă̒nh diểm tểng ản tư̒ zu khéch tloong nước, kuốc tể ươ, cho̭n.
Thổl ngă̒i 26/4, ớ Kwáng tlươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh, thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh, Tlương tli̒nh ngḙ̂ thwâ̭t dă̭c biḙ̂t "Dất nước tlo̭n niê̒m pui” kí niḙ̂m 50 năm Ngă̒i Zái foỏng miê̒n Nam, thổng nhất dất nước ziḙ̂n tha tâ̒i kám xúc. Tlương tli̒nh ản tố tlức hwă̒nh tlảng; khôông zan, mă̒w xắc, ki̭ch bán, ta̒n kải hô̭i tṷ kuố văn hwả tliê̒n thôổng, li̭ch xứ, ti̒nh iêw kwêl hương, dất nước, loo̒ng tư̭ ha̒w zân tôô̭c.
