Cây bàng cổ thụ ở đầu đường Nguyễn Du, phường Phương Lâm (TP Hòa Bình) vẫn xanh tươi. Đây từng là địa điểm "tổ công chức cứu quốc” treo, rải truyền đơn vận động nhân dân tham gia mặt trận Việt Minh khởi nghĩa giành chính quyền. Nhớ lại những năm tháng hào hùng, lão thành cách mạng Lê Thị Tâm dù ở cái tuổi xưa nay hiếm vẫn hào hứng kể: "Đầu năm 1945, trong đói khổ, thiếu thốn, phong trào cách mạng ở thị xã vẫn lên cao. Để củng cố lòng tin của nhân dân với mặt trận Việt Minh, phát triển đội ngũ cứu quốc vững chắc trong quần chúng, vạch trần luận điệu lừa bịp của Nhật và tay sai, một đợt tuyên truyền mạnh mẽ được thực hiện. Tôi đã trực tiếp tham gia viết, rải truyền đơn khắp thị xã Hòa Bình để đả đảo phát xít Nhật, cùng tổ thanh niên cứu quốc may và treo cờ đỏ sao vàng qua sông Đà. Những chiến sỹ cộng sản đã mưu trí, sáng tạo treo hiên ngang lá cờ giữa sông mùa nước lũ cuồn cuộn, khiến binh lính Nhật và bè lũ tay sai sợ hãi, loay hoay, đùn đẩy trong việc tháo gỡ. Sự kiện này được nhân dân rất thán phục, gây tiếng vang lớn, thúc đẩy phong trào cách mạng trong tỉnh sục sôi, chuẩn bị cho khởi nghĩa giành chính quyền”.
Khi thời cơ đã chín muồi, đêm 17/8, Xứ uỷ Bắc Kỳ họp quyết định khởi nghĩa trong toàn xứ. Hôm sau, lệnh khởi nghĩa được truyền tới Hoà Bình. Đồng chí Vũ Thơ, Trưởng Ban chỉ huy khởi nghĩa tỉnh đã kịp thời phát lệnh khởi nghĩa với phương án tập trung ở một điểm chắc thắng rồi tiến lên giành chính quyền tỉnh, các châu khác và châu Lạc Sơn là điểm đầu tiên được chọn. Ngày 20/8/1945, theo đúng kế hoạch, đơn vị vũ trang tập trung, tự vệ chiến đấu và quần chúng từ căn cứ cách mạng Mường Khói rầm rập tiến ra thị trấn Vụ Bản. Nhân dân và các xóm khu vực xung quanh biểu tình phối hợp cùng lực lượng của khu căn cứ chiếm châu lỵ Lạc Sơn. "Chúng tôi tập hợp anh em tự vệ cứu quốc, huy động đông đảo quần chúng, đội quân khởi nghĩa nhanh chóng hợp thành đội ngũ hùng hậu, đầy khí thế bạt núi lấp sông cấp tốc hành quân về Vụ Bản. Mọi người chia thành nhiều mũi, cùng các thanh niên tự vệ địa phương dẫn đường vượt lên trước, chiếm trận địa, yểm trợ cho đoàn quân khởi nghĩa. Dinh cơ châu Lạc Sơn bị lực lượng võ trang của ta khép kín, một mũi tiến thẳng vào công đường dẫn đầu đoàn quân khởi nghĩa tiến vào như nước vỡ bờ. Đoàn biểu tình giương cao cờ, tri châu Quách Hàm cùng hơn chục người lấm lét bước ra đầu hàng.” - nguyên Bí thư Huyện ủy Lạc Sơn Quách Đức Rưỡng chia sẻ trong cuốn Hồi ký cách mạng Hòa Bình.
Ngay sau khi giành chính quyền tại châu Lạc Sơn, đoàn quân khởi nghĩa tiếp tục giành chính quyền trong toàn tỉnh. Từ ngày 19 - 21/8, các phố, xóm của thị xã Hòa Bình hừng hực khí thế khởi nghĩa. Sáng 22/8, đông đảo nhân dân thị xã, nòng cốt là tự vệ cứu quốc xông thẳng vào trụ sở của hội đồng thị xã, quân địch phải đầu hàng, giao nộp đồng triện, bằng sắc, tài liệu, sổ sách cho quân cách mạng. Nhân dân phấn khởi từ các ngả đường tập trung về chợ Phương Lâm tham dự cuộc mít tinh mừng khởi nghĩa thị xã thắng lợi. Cuộc mít tinh nhanh chóng biến thành cuộc biểu tình vũ trang tiến về chiếm châu đường Kỳ Sơn. ở khu vực tả ngạn sông Đà, một bộ phận quần chúng cứu quốc đã xuống xã Hòa Bình - Thịnh Lang cùng tổ quần chúng cứu quốc ở đây vận động, tổ chức nhân dân thu tước đồng triện, địa bạ, sổ sách của tổng lý địa phương. Cuộc mít tinh thành lập chính quyền cách mạng được tiến hành tại sân đình Thịnh Lang. Đến 14h ngày 23/8, cùng với lực lượng chiến đấu của căn cứ Tu Lý - Hiền Lương, hàng trăm chiến sỹ tự vệ được nhân dân bờ phải chở đò vượt sông Đà sang bờ trái, nơi tập trung công sở chính quyền bù nhìn đầu tỉnh. Vô cùng hoảng sợ, tỉnh trưởng ra tận bờ sông xin đầu hàng. Lực lượng khởi nghĩa toả đi chiếm lĩnh cách công sở, vị trí trọng yếu. Cuộc mít tinh lớn đã được tổ chức ngay hôm sau tại chợ Phương Lâm. Chưa đầy 10 ngày sau đó, các châu trong tỉnh lần lượt giành được chính quyền.
Là người được hòa mình vào cuộc mít tinh thành lập chính quyền cách mạng tại đình Thịnh Lang, ông Nguyễn Văn Dưỡng, người có uy tín ở tổ 10, phường Thịnh Lang vẫn nhớ rõ ngày trọng đại đó. ông kể: Niềm vui khôn xiết, mọi người cùng reo hò mừng chính quyền về tay nhân dân. Sau đó, tôi tiếp tục theo các anh chị thanh niên cứu quốc chèo thuyền vượt sông sang chợ Phương Lâm mang theo cờ, nỏ, súng kíp cùng hàng ngàn người hô vang: "Chính quyền nhân dân muôn năm”, "Mặt trận Việt Minh muôn năm!”. Có trải qua giai đoạn bị áp bức, bóc lột cực khổ mới nhận thấu được sự thay đổi to lớn từ cuộc cách mạng không chỉ với quốc gia mà với chính mỗi người. Trân trọng thành quả cách mạng, quyết tâm xây dựng và bảo vệ quê, hương, Tổ quốc ngày càng phồn vinh là mong mỏi của thế hệ cha anh với thế hệ trẻ.
Cẩm Lệ
Bùi Đức Hinh, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh
Phát triển bởi ICT GROUP.
