(HBĐT) - Năm 2022, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân kỷ niệm 77 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Dẫu rằng mỗi năm con số kỷ niệm thêm cao, song niềm tự hào về mốc son chói lọi của Cách mạng mùa thu năm 1945 vẫn luôn khắc sâu trong lòng con dân đất Việt.

Ngược dòng lịch sử thời kỳ trước năm 1945 cho thấy, khát vọng tự do và lòng yêu nước nồng nàn luôn âm ỉ cháy trong lòng Nhân dân và khi có thời cơ, ngọn lửa đó đã bùng cháy mãnh liệt. Trước tháng 3/1945, phong trào cách mạng ở Hòa Bình mới phát triển ở một mức độ nhất định. Nhưng đến tháng 8/1945, phong trào cách mạng đã có thể đứng vững chắc. Ở 4 khu căn cứ (KCC) có địa bàn rộng lớn, địa thế hiểm yếu, quan trọng với lực lượng chính trị, lực lượng chiến đấu ngày càng phát triển. Hòa Bình là một trong số ít tỉnh bên cạnh lực lượng bán vũ trang đã xây dựng thành công LLVT tập trung cùng với xây dựng các KCC cách mạng, có vai trò xung kích trong cuộc vùng dậy giành chính quyền khi thời cơ đến.

Tiếc là mùa thu này, thế hệ cháu con không còn được quây quần nghe cụ Lê Thị Tâm - nguyên Tổ trưởng Tổ phụ nữ cứu quốc, Chủ tịch UBND thị xã Hoà Bình kể về những sự kiện góp phần làm nên thắng lợi Cách mạng Tháng Tám trên quê hương. Song chắc chắn ký ức hào hùng lúc sinh thời của cụ sẽ mãi được thế hệ con cháu ghi nhớ. Quên sao được câu chuyện từng được nghe cụ kể, khi đang là những chàng trai, cô gái, họ quên tuổi mộng mơ, quên cả sự sợ hãi và không màng đến gian khổ, hiểm nguy, một lòng đi theo cách mạng. Thời đó, cuộc sống thiếu thốn, lạc hậu, để có mực viết truyền đơn, chị em Tổ phụ nữ cứu quốc phải lấy lá khoai lang, nhọ nồi giã thật nhỏ làm mực. Có lần đang miệt mài công việc, chợt nghe tiếng giầy của giặc đến gần, chị em phải chạy trốn xuống bờ sông Đà, lấy hai tay đào cát chôn giấu biểu ngữ, truyền đơn. Hội viên cứu quốc luôn kiên định ý chí, khi trong người có tài liệu tuyên truyền về cách mạng mà bị địch bắt, nếu thấy chúng nung đỏ mâm đồng bắt ngồi lên hay dọa đóng đinh vào bàn tay cũng không khai nhận bất cứ việc gì. Từ lòng yêu quê hương, đất nước mà những hội viên cứu quốc đã bất chấp hiểm nguy để làm ra biết bao biểu ngữ, truyền đơn, khẩu hiệu truyền đi khắp thị xã, vào cả dinh Tỉnh trưởng, các công sở, trại bảo an binh... Đặc biệt, có những dịp vào phiên chợ Phương Lâm, chờ đúng lúc đông người, các hội viên cứu quốc đã giật dây cho hàng trăm truyền đơn được treo sẵn trên những cây bàng bay rải khắp chợ để nhân dân và tiểu thương được tuyên truyền, giác ngộ. Nhờ vậy, cán bộ, quần chúng luôn sẵn sàng chờ đợi thời cơ, nhất tề vùng lên lật đổ chính quyền tay sai, phát xít.

Cuốn lịch sử Đảng bộ tỉnh Hòa Bình (1929 - 2010) viết rằng: Đêm 13/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc ra Quân lệnh số 1 truyền lệnh tổng khởi nghĩa trên phạm vi cả nước. Ngày 18/8/1945, lệnh khởi nghĩa của Xứ ủy Bắc Kỳ được truyền tới Hòa Bình giữa lúc cán bộ và quần chúng trong tỉnh đang sục sôi chuẩn bị hành động. Ngay ngày hôm đó, đồng chí Vũ Thơ, Trương Ban chỉ huy khởi nghĩa đã kịp thời phát lệnh khởi nghĩa, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng KCC, chi bộ thị xã và các cơ sở cách mạng trong toàn tỉnh. Lệnh khởi nghĩa truyền đi tới đâu là ở đấy cán bộ, quần chúng phấn khởi, khẩn trương hành động. Khắp núi rừng dấy lên một khí thế cách mạng sục sôi chưa từng có.

Thực hiện kế hoạch đã định, ngày 20/8/1945, đơn vị vũ trang tập trung, tự vệ chiến đấu và hàng trăm quần chúng từ KCC cách mạng Mường Khói rầm rộ tiến ra Vụ Bản, kết hợp với nhân dân ở đây và các xã lân cận vũ trang bằng nỏ, dao, gậy tiến hành chiếm châu lỵ Lạc Sơn. Thắng lợi tại châu Lạc Sơn, nơi phất cờ khởi nghĩa đầu tiên ở tỉnh có sức cổ vũ mạnh mẽ đến cán bộ, quần chúng tiến lên giành thắng lợi lớn hơn nhằm mục tiêu giành chính quyền toàn tỉnh.

Sáng 21/8/1945, đoàn quân khởi nghĩa từ Vụ Bản rầm rập theo đường 12A hướng về thị xã. Trong khi đó, đơn vị vũ trang và lực lượng tự vệ chiến đấu từ KCC Thạch Yên (Cao Phong) cũng vũ trang biểu tình tiến ra đường 12A. Hai cánh quân gặp nhau, hợp lại thành lực lượng hùng hậu hăng hái tiến quân.

Sử sách viết: Tại thị xã Hoà Bình, từ ngày 19 - 21/8, cả khu vực bờ phải, bờ trái sông Đà và các phố, xóm đã sôi sục không khí chuẩn bị khởi nghĩa. Sáng 22/8, đông đảo nhân dân thị xã vũ trang thô sơ, nòng cốt là tự vệ cứu quốc xông thẳng vào trụ sở của bọn hội đồng thị xã. Trước sức mạnh của quần chúng, quân địch phải đầu hàng, giao nộp đồng triện, bằng sắc, tài liệu, sổ sách cho quân cách mạng. Đông đảo nhân dân phấn khởi từ các ngả đường tập trung về chợ Phương Lâm tham dự cuộc mít tinh mừng khởi nghĩa thắng lợi. Đại diện Ban chỉ huy khởi nghĩa tuyên bố: Chính quyền tay sai Nhật đã bị đập tan, từ nay chính quyền thị xã thuộc về Nhân dân và thành lập Ủy ban Cách mạng lâm thời thị xã Hòa Bình. Cuộc mít tinh nhanh chóng biến thành cuộc biểu tình vũ trang tiến về chiếm châu đường Kỳ Sơn. Cũng trong chiều hôm đó, nhân dân phấn khởi, tiếp tục chuẩn bị giành chính quyền tỉnh. Cả thị xã dàn thế trận sẵn sàng đón quân khởi nghĩa từ các KCC tiến về giáng đòn quyết định vào sào huyệt của địch.

Chiều 23/8/1945, trong khi lực lượng chiến đấu của KCC Tu Lý - Hiền Lương ém sẵn tại phía tây dinh Tỉnh trưởng thì lực lượng tiến công chính gồm hàng trăm chiến sỹ tự vệ được nhân dân bờ phải chở đò vượt sông Đà sang bờ trái, nơi tập trung doanh trại công sở chính quyền bù nhìn đầu tỉnh. Vô cùng hoảng sợ, Tỉnh trưởng cùng một số quan chức đã ra tận bờ sông xin đầu hàng cách mạng. Lực lượng khởi nghĩa theo lệnh của Uỷ ban Quân sự cách mạng đã toả đi chiếm lĩnh các công sở, vị trí trọng yếu trong thị xã. Ngay buổi chiều, cuộc mít tinh lớn được diễn ra tại sân phủ bộ đường để chào mừng thắng lợi. Ủy ban Quân sự cách mạng ra mắt quần chúng trong niềm vui vô hạn của đông đảo nhân dân các dân tộc. Khởi nghĩa thành công ở tỉnh lỵ có ý nghĩa quyết định thúc đẩy mạnh mẽ và tạo điều kiện để khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở châu Mai Đà tại Chợ Bờ, châu lỵ Lạc Thủy ngày 25/8, châu lỵ Lương Sơn ngày 26/8/1945.

Cách mạng Tháng Tám thắng lợi rực rỡ tại Hòa Bình nằm trong thắng lợi chung của cả dân tộc. Đó là thắng lợi của khối đoàn kết toàn dân dưới ngọn cờ Mặt trận Việt Minh do Đảng lãnh đạo. Từ đây, Nhân dân lao động đã giành quyền làm chủ cuộc sống của mình.