Các Nhà Lãnh đạo nhất trí ASEAN cần tăng cường phối hợp và nâng cao vai trò và đóng góp của mình vào các công việc chung của cộng đồng quốc tế. Theo đó, ASEAN cần tăng cường phối hợp lập trường tại các diễn đàn như LHQ, APEC, ASEM, G20..., đóng góp vào xử lý các vấn đề toàn cầu thuộc quan tâm chung của khu vực như an ninh năng lượng, lương thực, biến đổi khí hậu, an ninh hàng hải, các vấn đề xuyên quốc gia… Đồng thời, Hiệp hội cần tiếp tục ưu tiên cao nhất cho xây dựng Cộng đồng ASEAN và tập trung vào các vấn đề thiết thân đối với khu vực.

Các Lãnh đạo nhấn mạnh cần tiếp tục củng cố đoàn kết và thống nhất trong ASEAN - sức mạnh tổng hợp của Hiệp hội; theo đó, cần tăng cường đối thoại, xây dựng lòng tin; đối với các vấn đề còn khác biệt, các nước sẽ giải quyết trên tinh thần hòa bình, hữu nghị và Hiến chương ASEAN. Đồng thời, Hiệp hội sẽ tích cực thúc đẩy xây dựng và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử, phát huy giá trị và thực thi hiệu quả các công cụ và cơ chế hợp tác như Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở ĐNA (TAC), Hiệp ước ĐNA không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+)..., vì các mục tiêu chung là hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực.

Về quan hệ đối ngoại của ASEAN, các Nhà Lãnh đạo đánh giá cao việc các Đối tác đẩy mạnh quan hệ và ủng hộ ASEAN xây dựng Cộng đồng và đóng vai trò chủ đạo trong cấu trúc khu vực đang định hình. Các Nhà Lãnh đạo khẳng định sẽ tiếp tục chính sách đối ngoại “rộng mở”, thúc đẩy hợp tác với các Đối tác trên tất cả các lĩnh vực, nhất là kinh tế, thương mại, đầu tư, giáo dục, KHCN, ứng phó với các thách thức toàn cầu, các vấn đề xuyên quốc gia…; đồng thời khuyến khích và tạo điều kiện cho các Đối tác hợp tác và đóng góp xây dựng vào xử lý các vấn đề liên quan đến hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực cũng như hỗ trợ các trọng tâm và ưu tiên của ASEAN.

Về các vấn đề khu vực và quốc tế, các Lãnh đạo tập trung bàn về biến đổi khí hậu, thiên tai, bão lụt… cũng như các thách thức đang đặt ra khác như an ninh an toàn hàng hải, an ninh nguồn nước, tội phạm xuyên quốc gia… Điều này đòi hỏi nỗ lực hợp tác của không chỉ một vài nước mà của cả khu vực. Theo đó, các Lãnh đạo nhất trí sẽ ưu tiên cao và đầu tư thích đáng cho hợp tác và nâng cao năng lực khu vực quản lý thiên tai, ứng phó hiệu quả với các thách thức đang nổi lên, trong đó có triển khai hiệu quả Hiệp định ASEAN về Quản lý thiên tai và Cứu trợ khẩn cấp (AADMER) cũng như bảo đảm Trung tâm Điều phối Trợ giúp nhân đạo về Quản lý thiên tai, sau khi được thành lập, sẽ hoạt động tích cực và hiệu quả. Các Lãnh đạo cũng nhấn mạnh Hiệp hội cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ, tranh thủ tối đa sự ủng hộ, hỗ trợ của các Đối tác và tổ chức quốc tế cho ASEAN trong xử lý các thách thức này.

Về Biển Đông, Hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải; giải quyết tranh chấp giữa các bên liên quan bằng biện pháp hòa bình; tôn trọng luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Luật biển năm 1982 của LHQ (UNCLOS), thực hiện đầy đủ DOC, huớng tới xây dựng một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

Kết thúc phiên họp toàn thể, Hội nghị đã thông qua Tuyên bố Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các Quốc gia Toàn cầu và nhiều văn kiện quan trọng: Tuyên bố ASEAN về Khuôn khổ Phát triển Đồng đều trong ASEAN, Đối tác Kinh tế khu vực toàn diện, cam kết của ASEAN về tiến tới không lây nhiễm HIV...

Tại phiên họp toàn thể của Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã phát biểu, đề cập đến nhiều vấn đề quan trọng trong chương trình nghị sự, bao gồm việc thực hiện Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN và triển khai Hiến chương, thực hiện Kế hoạch kết nối ASEAN; quan hệ đối ngoại của ASEAN và các vấn đề quốc tế và khu vực.
 

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phát biểu tại Phiên họp toàn thể  - Ảnh: Chinhphu.vn

Về xây dựng Cộng đồng ASEAN, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh, ASEAN cần có quyết tâm chính trị cao và dành nguồn lực cần thiết để thực hiện đúng thời hạn Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN trên cả ba trụ cột. Theo đó, cần xác định rõ các mục tiêu ưu tiên cho từng năm, trong từng lĩnh vực, đồng thời nâng cao hiệu quả điều phối và giám sát việc thực thi ở cả cấp độ quốc gia và khu vực trên cơ sở các chương trình, kế hoạch đã đề ra.

Nỗ lực thực hiện hiệu quả các mục tiêu, tiêu chí đề ra trong việc xây dựng Cộng đồng kinh tế, liên kết ASEAN và khắc phục tình trạng chậm thực thi các thỏa thuận; ủng hộ việc thông qua Khuôn khổ về Phát triển kinh tế đồng đều và Khuôn khổ ASEAN về Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện.

Trên cơ sở kiểm điểm 2 năm thực hiện Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng Chính trị - an ninh ASEAN (APSC), tăng cường hơn nữa hợp tác ASEAN và giữa ASEAN với các Đối tác trong lĩnh vực này, nhất là trong 14 lĩnh vực ưu tiên; tiếp tục duy trì, củng cố đoàn kết và thống nhất trong ASEAN; phát huy hiệu quả các công cụ và cơ chế hợp tác chính trị - an ninh của ASEAN như Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và tiến tới Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+)... nhằm bảo đảm hòa bình, an ninh và thúc đẩy hợp tác phát triển ở khu vực, đồng thời tăng cường vai trò chủ đạo của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình.

Tiếp tục tăng cường hợp tác và đầu tư thích đáng cho các lĩnh vực như thu hẹp khoảng cách phát triển, an ninh năng lượng, lương thực, cũng như tăng cường hợp tác nhằm xử lý hiệu quả các thách thức đang nổi lên, kể cả biến đổi khí hậu, an ninh hàng hải, môi trường, khai thác và sử dụng tài nguyên nước trên các dòng sông, nhất là sông Mê công, một cách hợp lý để từ đó góp phần thúc đẩy phát triển bền vững và đồng đều ở khu vực.

Thực hiện đầy đủ Kế hoạch Tổng thể về Kết nối ASEAN có ý nghĩa quan trọng trong tiến trình xây dựng một Cộng đồng ASEAN gắn kết năm 2015; tiếp tục coi đây là ưu tiên hàng đầu trong hợp tác ASEAN cũng như trong hợp tác giữa ASEAN với các nước đối tác cả về hạ tầng, thể chế và người dân; trước hết, cần có biện pháp hiện thực hóa hai dự án quan trọng là mạng lưới đường bộ ASEAN và tuyến đường sắt Xin-ga-po - Côn Minh.

Triển khai hiệu quả các thỏa thuận, cam kết về tự do hóa, thuận lợi hóa về giao thương hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và giao lưu con người; trước mắt có thể nghiên cứu khả năng triển khai Thẻ đi lại ASEAN (ASEAN Travel Cards) cho công dân ASEAN cũng như dành cửa nhập, xuất cảnh riêng cho công dân ASEAN tại các cửa khẩu quốc tế của các nước thành viên.

Tăng cường phối hợp và có biện pháp vận động hiệu quả nguồn lực hỗ trợ cho việc thực hiện kế hoạch kết nối, nhất là từ các nước đối tác, các nhà tài trợ và các nguồn xã hội hóa; cần xây dựng một cơ chế tham vấn thường xuyên giữa ASEAN và các nước đối tác trong lĩnh vực này cũng như tranh thủ nguồn vốn từ hợp tác công tư (PPP).

Tổ chức các hoạt động quảng bá định kỳ và đa dạng về kết nối ASEAN; tiếp tục đề xuất các dự án ưu tiên mới có tác động thiết thực và có khả năng thu hút vốn tài trợ cho mục tiêu này.

Về quan hệ đối ngoại, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đề nghị ASEAN tập trung vào những trọng tâm sau: Tiếp tục chính sách đối ngoại “rộng mở”, tăng cường quan hệ và tạo điều kiện cho các đối tác tham gia sâu rộng hơn và đóng góp tích cực vào việc xử lý các vấn đề liên quan đến hoà bình, an ninh và phát triển ở khu vực cũng như hỗ trợ hình thành Cộng đồng ASEAN.

Bảo đảm thực hiện hiệu quả các chương trình, kế hoạch hành động đã đề ra với từng đối tác; tăng cường hơn nữa quan hệ đối tác chiến lược giữa ASEAN với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc; đồng thời, sớm hoàn tất nghiên cứu, xây dựng nội hàm và định hướng nâng cấp quan hệ với các đối tác, trong đó có việc nâng lên tầm đối tác chiến lược quan hệ của ASEAN với Hoa Kỳ và Ấn Độ.

Củng cố và phát huy vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực trong các cơ chế do ASEAN khởi xướng cũng như trong một cấu trúc khu vực đang định hình; tăng cường đoàn kết, liên kết, chủ động đề xuất các sáng kiến và định hướng các ưu tiên của khu vực.

Tiếp tục khẳng định mục tiêu, nguyên tắc, thể thức và ưu tiên của Cấp cao Đông Á đã được nêu trong Tuyên bố Ku-a-la Lăm-pơ năm 2005 và Tuyên bố Hà Nội năm 2010; Cấp cao Đông Á cần phát huy vai trò là diễn đàn của các nhà Lãnh đạo bàn về các vấn đề chiến lược liên quan đến hòa bình, an ninh và phát triển thịnh vượng ở khu vực; cùng với các lĩnh vực ưu tiên hiện nay, Cấp cao Đông Á cần bàn cả các vấn đề chính trị, an ninh, trong đó có vấn đề an ninh hàng hải, chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, cứu trợ thiên tai và các thách thức an ninh phi truyền thống khác.

Phát huy vai trò chủ động trong việc xây dựng khuôn khổ hợp tác và các chuẩn mực ứng xử ở khu vực, vì hòa bình, xây dựng lòng tin và hợp tác phát triển; tiếp tục phát huy vai trò và giá trị của các diễn đàn, cơ chế hiện có vì hòa bình, an ninh ở khu vực.

Về Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các Quốc gia toàn cầu, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng hoan nghênh và nhất trí thông qua Tuyên bố “Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các quốc gia toàn cầu”. Đây là cơ sở để Hiệp hội tiếp tục phối hợp, chủ động và tích cực tham gia vào công việc chung của cộng đồng quốc tế, qua đó nâng cao vị thế, vai trò của ASEAN trên thế giới, Việt Nam đề xuất một số giải pháp cụ thể:

Các nước ASEAN cần tăng cường phối hợp tại các diễn đàn quốc tế như Liên hợp quốc, APEC, ASEM, G20… ; trong đó có việc phát huy hơn nữa vai trò của các Ủy ban ASEAN tại Liên hợp quốc cũng như tại các nước thứ ba; thúc đẩy việc Chủ tịch ASEAN được mời tham dự các Cấp cao G20 thường xuyên hơn...

Trong quá trình phối hợp lập trường và hành động của ASEAN, cần lựa chọn các vấn đề quan tâm chung, định hướng ưu tiên và xác định các diễn đàn phù hợp để phối hợp, bảo đảm sự đồng thuận và sự đóng góp phù hợp của các nước thành viên.

Trong khi ASEAN tăng cường đóng góp vào các vấn đề toàn cầu, Hiệp hội vẫn phải dành ưu tiên cao nhất cho tiến trình xây dựng Cộng đồng và tập trung vào các vấn đề cấp thiết của khu vực.

Về một số vấn đề quốc tế và khu vực, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định, thiên tai và biến đổi khí hậu đã trở thành mối đe dọa trực tiếp cuộc sống và sự phát triển của khu vực với quy mô và tần suất ngày càng tăng, gây thiệt hại ngày càng nặng nề... Đề nghị ASEAN dành ưu tiên cao cho hợp tác và nâng cao năng lực phòng chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu, năng lực ứng phó với thiên tai và biến đổi khí hậu; trong đó, cần tiếp tục phát huy các công cụ, cơ chế hợp tác khu vực hiện có; xác định là chủ đề ưu tiên của các Hội nghị ASEAN với các đối tác để đề ra các biện pháp hợp tác hiệu quả; sớm đưa Trung tâm điều phối ASEAN về Hỗ trợ nhân đạo trong quản lý thiên tai (AHA Center) đi vào hoạt động.

Về an ninh - an toàn hàng hải, trước tình hình số vụ tàu thuyền của các nước ASEAN bị hải tặc bắt giữ ngày càng tăng trong khi năng lực ứng phó của các nước trong khu vực còn hạn chế, Việt Nam đề xuất ASEAN cần xây dựng các khuôn khổ hợp tác với các đối tác để có thể nhận được hỗ trợ phù hợp nhằm bảo đảm an ninh, an toàn cho các tuyến đường hàng hải, hỗ trợ người đi biển, bảo vệ môi trường biển. Đẩy mạnh và nâng cao hơn nữa vai trò của Diễn đàn Biển ASEAN (AMF), xem xét việc mở rộng AMF với các đối tác ở Đông Á; thúc đẩy triển khai Tuyên bố ASEAN tháng 10/2010 về hợp tác hỗ trợ người và tàu thuyền bị nạn trên biển.

Về vấn đề Biển Đông, Việt Nam khẳng định hòa bình, ổn định ở Biển Đông, trong đó có vấn đề an ninh, an toàn và tự do hàng hải là lợi ích chung của khu vực và tất cả các nước; các bên liên quan cần giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông bằng các biện pháp hòa bình, tuân thủ luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc (LHQ) về Luật biển năm 1982; bảo đảm tôn trọng và thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), tiến tới Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC); trong giải quyết tranh chấp, vấn đề nào chỉ liên quan đến hai nước thì giải quyết song phương, vấn đề nào liên quan đến nhiều bên thì phải được giải quyết giữa các bên có liên quan.

Việt Nam hoan nghênh sự phối hợp chặt chẽ và nỗ lực chung của các nước ASEAN để thực hiện nghiêm túc và đầy đủ DOC, triển khai xây dựng COC; trong đó, đã cùng với Trung Quốc tăng cường đối thoại xây dựng lòng tin, thông qua Quy tắc hướng dẫn và họp lại các Cuộc họp Quan chức cao cấp (SOM) ASEAN-TQ về DOC để bàn việc triển khai thực hiện; đồng thời, đã lập Nhóm Công tác của các Quan chức cao cấp (SOM) ASEAN về COC; và đánh giá cao việc ASEAN nhất trí cần có tiếng nói chung và nhất quán về vấn đề Biển Đông để thể hiện vai trò xây dựng và chủ đạo của mình vì mục tiêu hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển ở khu vực, như đã được khẳng định tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 18.

Về vấn đề phát triển ở Tiểu vùng sông Mê công, Việt Nam nhấn mạnh yêu cầu khai thác và sử dụng nguồn nước sông Mê công một cách hợp lý, hiệu quả, bảo đảm lợi ích của dân cư và sự phát triển bền vững của tất cả các nước ven sông, nhất là các nước hạ nguồn; do đó, cần phải có sự hợp tác chặt chẽ của cả 5 nước ASEAN ở Tiểu vùng Mê công và Trung Quốc, trong đó có việc phối hợp nghiên cứu tổng thể, khách quan, khoa học, và hệ thống tác động môi trường trước khi xây dựng các công trình thuỷ điện trên dòng chính sông Mê công.

Về an ninh năng lượng và an ninh lương thực, Việt Nam khẳng định việc bảo đảm an ninh năng lượng có ý nghĩa quan trọng hàng đầu cho phát triển kinh tế-xã hội của mỗi quốc gia; ủng hộ tiếp tục đẩy mạnh hợp tác nội khối và giữa ASEAN với các đối tác, tận dụng mọi nguồn lực, khuyến khích phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng từ khí thiên nhiên hoá lỏng, năng lượng điện hạt nhân an toàn.

Việt Nam nhấn mạnh việc bảo đảm an ninh lương thực không chỉ thuần tuý là vấn đề kinh tế hay nhân đạo mà còn có vai trò quan trọng trong bảo đảm ổn định chính trị-xã hội của mỗi quốc gia và khu vực. Do đó, cần tiếp tục coi đây là một trong những nội dung ưu tiên hợp tác của ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác; tập trung các nỗ lực vào việc tăng sản lượng và chất lượng lương thực; tạo thuận lợi cho thương mại, xây dựng hệ thống phân phối ổn định, tăng khả năng tiếp cận lương thực của ngưòi dân, hỗ trợ kịp thời trong trường hợp khẩn cấp.

Về vấn đề Mianma đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN vào năm 2014, Việt Nam đánh giá cao những chuyển biến tích cực tại Mianma thời gian qua cũng như nỗ lực hội nhập khu vực và quốc tế, phát triển kinh tế, xã hội và hòa giải dân tộc. Ủng hộ Mianma đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2014.

Về Khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Việt Nam đánh giá cao nỗ lực của ASEAN vừa qua nhằm tăng cường thực hiện Hiệp ước SEANWFZ, trong đó có việc triển khai Kế hoạch hành động về khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân. Hoan nghênh việc ASEAN thúc đẩy tham vấn và đạt thỏa thuận để các nước có vũ khí hạt nhân có thể sớm tham gia Nghị định thư của Hiệp ước này.

* Cùng ngày, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã tham dự cuộc họp của Lãnh đạo các nước ASEAN với Hội đồng Tư vấn kinh doanh ASEAN (ASEAN-BAC); gặp gỡ và trao đổi với Lãnh đạo một số nước, bàn về các vấn đề cùng quan tâm.

                                                                        Tuấn Hưng