Ngày 2-8-1964, tàu khu trục Ma-đốc của Mỹ ngang nhiên vào sát bờ biển miền bắc để trinh sát và khiêu khích các lực lượng của ta. Ðây là những hành động nằm trong mưu đồ tạo cớ mở rộng chiến tranh phá hoại, ngăn cản sự chi viện của hậu phương lớn miền bắc cho cách mạng miền nam.

Kiên quyết trừng trị những hành động thách thức ngang ngược của địch, Phân đội gồm ba tàu phóng lôi 333, 336, 339 của Tiểu đoàn 135 Hải quân đã dũng cảm tiến công tàu khu trục Ma-đốc, bắn rơi một máy bay, bắn bị thương một chiếc khác, buộc địch phải tháo chạy khỏi vùng biển miền bắc nước ta.

Bị đánh đuổi, đế quốc Mỹ đã dựng lên "Sự kiện Vịnh Bắc Bộ" để lấy cớ ngày 5-8 dùng không quân, hải quân đánh phá nhiều địa phương ven biển, các căn cứ, vị trí trú đậu tàu thuyền của Hải quân nhân dân (HQND) Việt Nam, mở đầu cho hành động leo thang chiến tranh phá hoại miền bắc XHCN. Cùng với quân và dân các địa phương ven biển, HQND Việt Nam đã giáng trả bọn xâm lược những đòn đích đáng, góp phần bắn rơi tám máy bay và làm bị thương nhiều chiếc khác, bắt sống giặc lái Mỹ, làm thất bại bước đầu âm mưu phá hoại miền bắc của đế quốc Mỹ.

Chiến thắng ngày 2 và 5-8-1964 đã mở đầu trang sử chiến đấu và chiến thắng hào hùng của HQND Việt Nam, góp phần cổ vũ toàn Ðảng, toàn quân, toàn dân ta ở miền bắc và đồng bào miền nam thi đua đánh giặc lập công, quyết tâm giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước; trở thành truyền thống vẻ vang đánh thắng trận đầu của HQND Việt Nam; là chiến thắng của sức mạnh tinh thần toàn dân tộc, của trí tuệ và nghệ thuật quân sự Việt Nam "lấy nhỏ đánh lớn, lấy ít đánh nhiều", khẳng định tính đúng đắn của đường lối chiến tranh nhân dân do Ðảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo.

Dám đánh, quyết đánh và biết đánh thắng giặc Mỹ xâm lược - trận chiến ngày 2 và 5-8-1964 còn là cuộc đọ sức quyết liệt giữa thế trận chiến tranh nhân dân trên biển của quân và dân ta với sức mạnh của hải quân và không quân Mỹ. Ðây cũng là thắng lợi của công tác huấn luyện, xây dựng lực lượng và chuẩn bị chu đáo trước khi bước vào trận đánh và tinh thần cảnh giác cách mạng, sẵn sàng chiến đấu của các lực lượng trên hướng biển mà HQND Việt Nam giữ vai trò nòng cốt. Tinh thần quả cảm tiến công trực diện với máy bay Mỹ từ trận đầu đánh thắng đã dấy lên ý chí chiến đấu "Nhằm thẳng quân thù mà bắn" trên khắp các trận địa phòng không suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Phát huy tinh thần quật cường từ trận đầu, trong suốt 20 năm chống Mỹ, cứu nước đầy gian khổ, HQND Việt Nam đã hiệp đồng với các lực lượng khác đánh đuổi, đánh chìm nhiều tàu địch; bắn rơi, bắn cháy nhiều máy bay; tiêu diệt nhiều sinh lực, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh; phá phong tỏa đường biển của địch; mở đường Hồ Chí Minh trên biển chi viện đắc lực cho chiến trường miền nam; giải phóng các đảo, góp phần cùng quân dân cả nước giải phóng miền nam thống nhất đất nước.

Trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo, HQND Việt Nam luôn nêu cao vai trò nòng cốt cùng với các lực lượng khác ngăn chặn có hiệu quả những âm mưu, hành động lấn chiếm, xâm phạm chủ quyền biển, đảo, thềm lục địa của Tổ quốc và làm nhiệm vụ quốc tế giúp nước bạn Lào, Cam-pu-chia, từng bước xây dựng thế trận liên hoàn vững chắc trên các vùng biển, đảo. Ðó chính là sự kế thừa những bài học quý báu từ đánh thắng trận đầu và phát triển trong thời đại Hồ Chí Minh, trở thành lý luận nghệ thuật quân sự hải quân để xây dựng HQND Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại trong giai đoạn mới.

Tình hình trên Biển Ðông dự báo tiếp tục có những diễn biến khó lường; thậm chí căng thẳng, phức tạp. Mặt khác, âm mưu, thủ đoạn của chiến lược "Diễn biến hòa bình", bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch với Nhà nước ta đang diễn ra ngày càng phức tạp, tinh vi. Trước thực tế nêu trên, những bài học quý báu từ đánh thắng trận đầu vẫn còn nguyên giá trị và tiếp tục được vận dụng sáng tạo vào thực tiễn xây dựng, chiến đấu của Quân chủng Hải quân.

Ðó là bài học về xây dựng nhân tố chính trị tinh thần cho bộ đội làm cơ sở để nâng cao chất lượng tổng hợp, trình độ và khả năng sẵn sàng chiến đấu (SSCÐ). Toàn Quân chủng phải không ngừng nâng cao cảnh giác, quyết không để Tổ quốc bị động, bất ngờ từ hướng biển. Cán bộ, chiến sĩ HQND Việt Nam tiếp tục quán triệt và nhận thức sâu sắc Nghị quyết Trung ương 4, khóa X về "Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020"; Nghị quyết Trung ương 8, khóa XI về "Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới"; Nghị quyết 36, Hội nghị Trung ương 8, khóa XII về "Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045"; quán triệt sâu sắc tình hình nhiệm vụ; nêu cao tinh thần tự lực, tự cường, dám đánh, quyết đánh và biết đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược.

Ðó là bài học về không ngừng nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu của HQND Việt Nam; nâng cao hơn nữa chất lượng huấn luyện, SSCÐ và trình độ tác chiến của Quân chủng; lấy nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển, đảo là mục tiêu của công tác huấn luyện; chú trọng huấn luyện cho các lực lượng nhanh chóng làm chủ các loại vũ khí, trang bị hiện đại; kết hợp chặt chẽ giữa huấn luyện chiến đấu với giáo dục chính trị, xây dựng nền nếp chính quy, quản lý kỷ luật. Toàn Quân chủng phải tiếp tục tập trung xây dựng, phát triển các lực lượng theo hướng tinh, gọn, mạnh, cơ động, linh hoạt.

Ðó là bài học về phát huy vai trò nòng cốt của HQND Việt Nam trong xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân trên biển; phát huy vai trò của các lực lượng quản lý, bảo vệ chủ quyền, bảo vệ các hoạt động kinh tế biển của ta. Chăm lo kiện toàn tổ chức, lực lượng hậu cần trong Quân chủng tinh, mạnh; gắn xây dựng lực lượng hậu cần của Quân chủng với xây dựng tiềm lực hậu cần nhân dân, hậu cần khu vực phòng thủ ven biển vững mạnh, bảo đảm cho Quân chủng SSCÐ thắng lợi trong mọi điều kiện, hoàn cảnh. Kết hợp tốt giữa phát triển kinh tế biển với củng cố quốc phòng - an ninh biển, đảo; làm tốt nhiệm vụ tìm kiếm, cứu nạn, nhất là ở các vùng biển xa bờ; làm điểm tựa hỗ trợ ngư dân vươn khơi, bám biển, xây dựng "thế trận lòng dân trên biển" vững chắc.

Tiếp tục đẩy mạnh công tác phối hợp tuyên truyền biển, đảo, tạo sự đồng thuận cao về nhận thức và hành động của các cấp, các ngành, cộng đồng dân tộc và kiều bào ta ở nước ngoài vì chủ quyền biển, đảo thân yêu; tiếp tục đẩy mạnh hoạt động đối ngoại quốc phòng, tạo sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau giữa hải quân các nước trong khu vực góp phần xây dựng vùng biển hòa bình, ổn định và phát triển; tạo thêm sức mạnh tổng hợp bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc.

Ðó là bài học về thường xuyên coi trọng xây dựng, củng cố các tổ chức vững mạnh, không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của các tổ chức đảng, nòng cốt là các chi bộ. Cần tiếp tục đẩy mạnh thực hiện học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4, khóa XII về xây dựng Ðảng và Cuộc vận động "Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ - Người chiến sĩ Hải quân", các khâu đột phá và dứt điểm của Quân chủng, của các cấp, các ngành; nâng cao năng lực và bản lĩnh của đội ngũ cán bộ, chỉ huy các cấp; phát huy vai trò, trách nhiệm của thuyền trưởng, chính trị viên, biên đội chiến đấu, đáp ứng đòi hỏi của yêu cầu nhiệm vụ trong mọi tình huống.

Truyền thống đánh thắng trận đầu ngày 2 và 5-8-1964 là một mốc son trong lịch sử xây dựng, chiến đấu, trưởng thành của HQND Việt Nam anh hùng, mãi là niềm tự hào của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ Hải quân; là nguồn cổ vũ, động viên to lớn để cán bộ, chiến sĩ hôm nay giữ vững và phát huy lên một tầm cao mới trong sự nghiệp xây dựng HQND Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo, thềm lục địa thiêng liêng của Tổ quốc.