Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, chính quyền nhân dân các cấp ở Hòa Bình vừa được thành lập đã phải đối phó quyết liệt với 3 thứ giặc: "giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm”.

 Ngày 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi toàn quốc kháng chiến. Tháng 2/1947, Bộ Quốc phòng ra thông tư quy định: Vào dân quân là nghĩa vụ của mọi công dân từ 18 đến 45 tuổi. ở thôn và xã có 2 lực lượng là dân quân và du kích, đây là những lực lượng chiến đấu do nhân dân trang bị và đảm bảo bằng cách dựa vào sự đóng góp của nhân dân. Tháng 3/1947, Chính phủ quyết định xây dựng các ban chỉ huy tỉnh đội, huyện đội, xã đội dân quân thuộc ủy ban kháng chiến hành chính các cấp. Tháng 4/1947, Trung ương Đảng ra quyết định về xây dựng lực lượng dân quân du kích, tự vệ.

 Thực hiện chủ trương của Trung ương, Chính phủ và Bộ Quốc phòng, để đáp ứng yêu cầu kháng chiến lâu dài, toàn dân, toàn diện chống thực dân Pháp xâm lược, ngày 16/8/1947, đồng chí Lê Đông, Bí thư Tỉnh ủy triệu tập Hội nghị Tỉnh ủy tại xóm Khị, xã Nhân Nghĩa, huyện Lạc Sơn để kiểm điểm tình hình hoạt động của các ngành, các địa phương, về phát triển đảng viên mới và phong trào dân quân du kích trên các xã, tuyến đường huyết mạch; Hội nghị quyết định thành lập Tỉnh đội dân quân Hòa Bình.

 Sau Hội nghị Tỉnh ủy, cơ cấu tổ chức Tỉnh đội dân quân bước đầu được hình thành. Đồng chí Vũ Hoàng Diệp giữ chức Tỉnh đội trưởng, đồng chí Lê Thi giữ chức Chính trị viên. Tỉnh đội dân quân Hòa Bình đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Ban Tỉnh ủy, chịu sự chỉ đạo của Bộ Chỉ huy Chiến khu 2. Tỉnh đội dân quân có nhiệm vụ chỉ huy LLVT địa phương thực hiện nhiệm vụ quân sự, chiến đấu và tham gia vào các nhiệm vụ kháng chiến của địa phương...

 Ngày 24 tháng 5 năm 2007 Đảng uỷ, Bộ Tư lệnh Quân khu 3 có Quyết định số 2153/QĐ-BTL, quyết định lấy ngày 16/08/1947 là ngày thành lập Tỉnh đội Hòa Bình - Ngày truyền thống LLVT tỉnh Hoà Bình.

 (Nguồn: Lịch sử Đảng bộ Quân sự tỉnh Hòa Bình)

 Câu 2: Bạn hãy cho biết trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, tỉnh Hoà Bình có mấy chiến khu kháng chiến; là những chiến khu nào? ở đâu và ngày, tháng, năm thành lập từng chiến khu?

 Gợi ý trả lời: Tháng 2/1945, Trung ương Đảng tổ chức Hội nghị quân sự Bắc Kỳ, quyết định thành lập các chiến khu trên cả nước và chỉ thị cho các tỉnh chuẩn bị tích cực công tác khởi nghĩa. Thực hiện chủ trương của Trung ương, Ban Cán sự Đảng tỉnh phối hợp với Ban cán sự Đảng các tỉnh Thanh Hóa và Ninh Bình thành lập chiến khu Hòa - Ninh - Thanh (Chiến khu Quang Trung); đồng thời quyết định xây dựng 4 chiến khu các mạng trên địa bàn tỉnh và đẩy mạnh xây dựng lực lượng vũ trang.

 1- Căn cứ cách mạng Tu Lý - Hiền Lương: Nằm trên địa bàn 2 xã Tu Lý và Hiền Lương, Châu Mai Đà (nay là huyện Đà Bắc). Đây là chiến khu cách mạng đầu tiên của tỉnh Hoà Bình được thành lập tháng 2/1945, với nhiệm vụ chủ yếu là xây dựng LLVT địa phương của tỉnh. Tại đây, tổ chức vũ trang đầu tiên chính thức ra mắt và hoạt động, đó là lớp Huấn luyện quân sự, do đồng chí Vũ Thơ trực tiếp huấn luyện, sau 7 ngày (từ 16 đến 22/02/1945) lớp học kết thúc, sau đó phong trào cách mạng trong vùng phát triển mạnh mẽ và lan rộng nhanh chóng ra các khu vực xung quanh. Trong khởi nghĩa tháng 8/1945, lực lượng cách mạng căn cứ Tu Lý và Hiền Lương đã đóng vai trò quan trọng giành chính quyền ở tỉnh lỵ ngày 23/8/1945.

 2- Căn cứ cách mạng Mường Diềm: Thuộc xã Hào Tráng huyện Đà Bắc (nay đã bị ngập dưới lòng hồ sông Đà) . Được Ban cán sự Đảng tỉnh Hoà Bình thành lập tháng 4/1945, với nhiệm vụ chủ yếu là xây dựng và huấn luyện lực lượng vũ trang cách mạng. Xây dựng thành công Chiến khu Mường Diềm là thắng lợi lớn của phong trào cách mạng ở Hòa Bình; lôi kéo được quan lang, có quần chúng Nhân dân, có lực lượng vũ trang.

 3- Căn cứ cách mạng Cao Phong - Thạch Yên: Thuộc 2 xã Cao Phong và Thạch Yên huyện Kỳ Sơn, (nay thuộc xã Yên Lập và Yên Thượng, huyện Cao Phong), được thành lập tháng 4/1945 , với nhiệm vụ xây dựng và huấn luyện lực lượng vũ trang cách mạng. Kết thúc khóa huấn luyện, các học viên tỏa về các xóm, mỗi người tự lo tìm người vận động; tổ chức và huấn luyện một Tiểu đội. Thanh thế của Việt Minh đã động viên tinh thần cách mạng của Nhân dân trong vùng. Trong khởi nghĩa tháng 8/1945, lực lượng cách mạng chiến khu Cao Phong - Thạch Yên đã đóng vai trò quan trọng đã hỗ trợ đắc lực cho khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh lỵ Hoà Bình thắng lợi vào ngày 23/8/1945.

 4- Căn cứ khu cách mạng Mường Khói: Thuộc 2 xã Hoài ân và Hiếu Nghĩa (nay thuộc xã ân Nghĩa và Tân Mỹ, huyện Lạc Sơn), được thành lập sau hội nghị tháng 4 và tháng 7/1945 của Ban cán sự Đảng tỉnh Hòa Bình, nhằm nối liền phong trào cách mạng Hòa Bình với Chiến khu Quỳnh Lưu, Ninh Bình, với nhiệm vụ xây dựng và huấn luyện lực lượng cách mạng ở địa phương. Cuối tháng 7, đầu tháng 8/1945, Xứ uỷ Bắc Kỳ quyết định chọn Mường Lọt (thuộc chiến khu Mường Khói) để mở lớp huấn luyện quân sự. Lớp học được mang tên "Trường Sơn du kích kháng Nhật học hiệu”. Trong khởi nghĩa tháng 8/1945, lực lượng cách mạng chiến khu Mường Khói đã đóng vai trò quan trọng giành chính quyền ở tỉnh lỵ ngày 23/8/1945.

 (Nguồn: Hòa Bình Lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ 1945 - 1975; Kỷ yếu ảnh "Lực lượng vũ trang Nhân dân tỉnh Hòa Bình 60 năm xây dựng chiến đấu và trưởng thành (16/8/1947 - 16/8/2007)"; Lịch sử Đảng bộ Quân sự tỉnh Hòa Bình (1947 - 2012) ).