Nắm được ý đồ của thực dân Pháp, Chi bộ nhà tù Sơn La quyết định tách chi bộ làm 2 và cử đồng chí Lê Đức Thọ là Bí thư Chi bộ Nhà tù Hòa Bình. Chi bộ đã nhanh chóng đi vào hoạt động, tích cực tuyên truyền phát triển lực lượng cách mạng trong và ngoài nhà tù. Trong nhà tù đã thành lập một số ban như: ủy ban nhà tù, Ban kinh tế, Ban cứu tế, Ban khánh tiết, Ban tuyên truyền và ra một tờ báo viết tay lấy tên là báo "Bình Minh” mỗi tháng 1 kỳ. Hoạt động của Chi bộ Nhà tù Hòa Bình có ảnh hưởng sâu sắc đến phong trào cách mạng tỉnh Hòa Bình nói chung và địa bàn thị xã Hòa Bình nói riêng. Những quần chúng cứu quốc do Chi bộ tuyên truyền, giác ngộ đã trở thành những cán bộ cốt cán của phong trào cách mạng địa phương. Nhiều cuộc đấu tranh ở khu vực thị xã và trong Nhà tù Hòa Bình liên tiếp nổ ra và giành được thắng lợi lớn. Theo sự chỉ đạo của Trung ương và Xứ ủy Bắc Kỳ, Chi bộ nhà tù với sự phối hợp, giúp đỡ của lực lượng cách mạng tỉnh đã tổ chức thành công kế hoạch vượt ngục cho 5 cán bộ cốt cán của Đảng bị giam giữ nơi đây về bổ sung cho phong trào cách mạng ở các địa phương.

Chớp thời cơ Nhật đảo chính Pháp tháng 3/1945, được sự chỉ đạo của Trung ương Đảng, Xứ ủy Bắc Kỳ, Chi bộ nhà tù đã phát động và tổ chức thành công cuộc đấu tranh đòi thả tù chính trị. Chỉ trong vòng 1 tuần, phần lớn tù chính trị tại Nhà tù được thả tự do, được cán bộ và quần chúng cách mạng thị xã Hòa Bình tích cực giúp đỡ. Các đảng viên của chi bộ đã trở về bắt liên lạc với Trung ương Đảng và Xứ ủy Bắc Kỳ. Một số đồng chí được bổ sung cho lực lượng cách mạng của tỉnh… Chi bộ nhà tù có vai trò rất quan trọng đối với phong trào cách mạng của tỉnh nói riêng và phong trào của dân tộc nói chung. Nhiều chiến sỹ cộng sản bị giam cầm nơi đây sau này đã trở thành những cán bộ trung, cao cấp của Đảng và Nhà nước ta, trong đó có các đồng chí Lê Đức Thọ, Vũ Dương, Bình Huấn, Nguyễn Đức Tâm, Nguyễn Cơ Thạch, Bùi Quang Tạo, Lê Quốc Thân, Ngô Minh Loan, Mai Vị, Nguyễn Thanh Bình, Nguyễn Hữu Hùng và Nguyễn Chí Nguyện.

Thăm quan Khu di tích Nhà tù Hòa Bình, đồng chí Lưu Huy Linh, Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL cho biết: Năm 2000, di tích Nhà tù Hòa Bình đã được Bộ VH-TT&DL xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia. Nhà tù là di chứng công cụ đàn áp, nói lên tội ác của thực dân Pháp, là nơi giam giữ, tra tấn các chiến sỹ cách mạng. Đồng thời chính nơi đã bồi dưỡng, rèn luyện những chiến sỹ cộng sản kiên cường, bất khuất giữ trọn khí tiết cách mạng, đấu tranh vì độc lập, tự do của dân tộc. Chi bộ nhà tù được thành lập có vai trò quan trọng đối với phong trào cách mạng. Nhà tù Hoà Bình mang dấu tích của lịch sử đã cho chúng ta thấy những tấm gương anh dũng, chí khí cách mạng của các chiến sỹ cộng sản trong tù. Để lại trong lòng mỗi người dân biết ơn sâu sắc, càng tự hào về truyền thống đấu tranh kiên cường, bất khuất của thế hệ cha anh.

Nhận thức tầm quan trọng của di tích cách mạng Nhà tù Hoà Bình, Sở VH-TT&DL, Bảo tàng tỉnh đã lập hồ sơ khoa học trình lên UBND tỉnh và Bộ VH-TT&DL có ý kiến về việc bảo vệ và giữ gìn nguyên trạng Nhà tù Hoà Bình làm khu di tích. Từ năm 2012, dự án tu bổ, tôn tạo khu di tích được triển khai với các hạng mục chính như: Tôn tạo cảnh quan khu di tích; dựng bia ghi lại sự kiện lịch sử; xây dựng nhà khách, trong đó có một phòng trưng bày, lưu niệm các chiến sỹ cộng sản nhà tù và dựng sa bàn về mô hình Nhà tù trước đây để khách tham quan nghiên cứu.

Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh về việc tổ chức "Lễ tưởng niệm các chiến sỹ cách mạng đã hy sinh trong nhà tù đế quốc” nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày Thương binh, liệt sỹ 27/7. Đến nay, các hạng mục tu bổ, tôn tạo khu di tích Nhà tù Hòa Bình đã cơ bản được hoàn thành, sẵn sàng cho việc tổ chức sự kiện này. Đây là dịp có ý nghĩa để mỗi chúng ta có thể tự hào về quá khứ hào hùng của cha anh một thời, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.