Một cảnh trong vở rối Trê-Cóc của Nhà hát Múa rối Việt Nam.

Những tác phẩm múa rối đặc sắc do 11 đơn vị nghệ thuật quốc tế và trong nước thể hiện tại Liên hoan đã mang đến nhiều xúc cảm đẹp cho công chúng Thủ đô thông qua sự phong phú của ngôn ngữ rối ở nhiều loại hình: rối bóng, rối nước, rối que, rối dây, rối tay, rối mặt nạ… Với các con rối được chế tác công phu, kết hợp kỹ thuật điều khiển điêu luyện của các nghệ sĩ, mỗi tiết mục đều mang đến những thông điệp đầy nhân văn về tình người, tình đời; có những vở diễn còn tiếp cận các đề tàithời sự nóng hổi như vấn đềbảo vệ môi trường hay chống biến đổi khí hậu… Tuy không cùng chung ngôn ngữ, nhưng người xem vẫn cảm nhận được sự đồng điệu và có thêm hiểu biết về đời sống văn hóa, tinh thần, phong tục tập quán từng nước thông qua nghệ thuật múa rối.

Ðiều đặc biệt là trước bạn bè quốc tế, với tư cách là nước chủ nhà, rối Việt Nam đã phô diễn được khả năng sáng tạo, sự đầu tư công phu về cả nội dung và hình thức. Có những tiết mục khéo léo sử dụng nhiều loại hình nghệ thuật khác cùng sự hỗ trợ của công nghệ để chuyển tải tác phẩm một cách hấp dẫn nhất. Trong đó phải kể tới vở diễn Trê-Cóc của Nhà hát Múa rối Việt Nam, tác phẩm đoạt Huy chương vàng của Liên hoan đã gây ấn tượng mạnh với đồng nghiệp khi sân khấu múa rối được thiết kế hai tầng, tạo độ rộng và sâu về không gian, kết hợp tạo hình rối sinh động, ngộ nghĩnh khiến vở diễn đã giành trọn tình cảm của khán giả. Bên cạnh đó, người xem cũng không khỏi bất ngờ trước cách diễn đầy mới mẻ của Nhà hát nghệ thuật Phương Nam (TP Hồ Chí Minh) khi toàn bộ vở rối Con muỗi được tái hiện qua công nghệ máy chiếu; hay khi sân khấu vở diễn Công chúa tóc mây của Nhà hát Múa rối Thăng Long biến hóa đầy linh hoạt lúc diễn rối cạn, lúc diễn rối nước để các nghệ sĩ thỏa sức khoe tài nghệ…

Có một điểm chung dễ nhận thấy là khi đưa nghệ thuật múa rối đi tranh tài với nước bạn, các vở diễn của Việt Nam đã luôn chú trọng việc lồng ghép những yếu tố văn hóa truyền thống mang tính bản sắc vào tác phẩm. Trong mỗi tiết mục, bên cạnh ngôn ngữ trình diễn rối, người xem còn cảm nhận được rõ nét bản sắc văn hóa Việt Nam ẩn trong những điệu hò, vè, ca dao, những giai điệu chèo, đờn ca tài tử… Thành viên ban giám khảo, ông Tan Qing Song, Giám đốc Nhà hát Múa rối Hồ Nam (Trung Quốc) nhận định: Nghệ thuật múa rối nước lâu nay đã là đặc sản văn hóa "độc nhất vô nhị” của Việt Nam. Nhưng tại liên hoan này, một số chương trình múa rối nước của Việt Nam đã thật sự có những tìm tòi bứt phá nổi trội hơn so với những chương trình rối nước trước đây. Các nghệ sĩ Việt Nam đã tiếp thu được những tinh túy của nghệ thuật rối nước truyền thống và phát triển với tư duy mới, hiện đại từ kỹ thuật điều khiển con rối cho tới hiệu ứng về âm thanh, ánh sáng…

Tuy nhiên, đặt cạnh các tiết mục dự thi của bảy đơn vị nghệ thuật quốc tế tham dự Liên hoan, rối Việt Nam cũng cần rút ra nhiều bài học kinh nghiệm. Ðiểm cộng được đánh giá cao từ một số chương trình múa rối của nước bạn là phần lớn đều sử dụng ít diễn viên, ít đạo cụ và kiệm lời để phù hợp tính chất mang đi xa lưu diễn, nhưng vẫn thể hiện được tính triết lý, thông điệp nhân văn một cách thông minh. Bên cạnh đó, nhiều tiết mục biểu diễn của các nghệ sĩ đến từ Bỉ hay Pháp đặc biệt thu hút công chúng bởi khả năng tương tác với khán giả cùng sự hài hước, dí dỏm. Và đây là những yếu tố mà múa rối Việt Nam còn chưa thật sự làm tốt. NSND Vương Duy Biên, Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật thẳng thắn chỉ ra nhược điểm của một số tiết mục, vở diễn rối của Việt Nam, đó là còn thoại nhiều, rườm rà. Ðã là tác phẩm tham gia ở sân chơi quốc tế thì cần "nói ít hiểu nhiều”, cần tính toán giữa trò động tác và trò lời thì trò lời chỉ chiếm bao nhiêu phần trăm để tất cả khán giả dù là trong hay ngoài nước đều có thể xem, cảm nhận bằng hình ảnh, hành động mà nghệ thuật múa rối truyền tải, không nên áp đặt ý chủ quan của đạo diễn vào tác phẩm mà cần để nhân vật gợi mở cho khán giả… NSND Vương Duy Biên cũng lưu ý: nghệ thuật múa rối chấp nhận sự sáng tạo với việc đan xen, phối hợp các loại hình nghệ thuật khác để làm múa rối phong phú, đa dạng hơn nhưng sáng tạo đến đâu cũng cần bảo đảm chất múa rối không bị nhạt đi. Trên cơ sở nền tảng là vốn cổ truyền thống, các nghệ sĩ có thể khai thác, cập nhật những ứng dụng công nghệ mới của thời đại để chắp cánh cho sáng tạo bay lên. Thêm nữa, khán giả trước tiên của múa rối vẫn là thiếu nhi nên các nghệ sĩ cần đưa sự dí dỏm, hài hước lên hàng đầu với cách xử lý thông minh để mang lại tiếng cười trí tuệ cho khán giả.

Những năm gần đây, các đoàn nghệ thuật rối Việt Nam liên tiếp giành nhiều giải thưởng cao ở những đấu trường múa rối quốc tế lớn cho thấy vị thế, thương hiệu của múa rối Việt Nam ngày càng được khẳng định. Và những đợt cọ xát nghề nghiệp như Liên hoan Múa rối quốc tế vừa qua chính là cơ hội quý báu để nghệ thuật rối Việt Nam hoàn thiện hơn và bứt phá trong quá trình hội nhập, giao lưu quốc tế.