Qua những đồi cọ, vườn chè, thửa ruộng bậc thang, Yên Bái đón chúng tôi bằng tình cảm nồng hậu, ấm áp với cái bắt tay thật chặt và chén rượu táo mèo ấm mềm môi. Vàng sánh như mật ong, mùi thơm nhẹ dễ chịu đặc trưng; rượu táo mèo là một trong những trải nghiệm khó quên với bất cứ ai một lần đến Yên Bái.

Cùng với bánh chưng đen, lạp xưởng gác bếp, thịt trâu khô...thì táo mèo (đông y gọi là quả Sơn Tra) được giới thiệu là những đặc sản rất đáng thưởng thức khi đến với Yên Bái. Ngay tại trung tâm thành phố Yên Bái, dọc theo đường Điện Biên, táo mèo hiện hữu trong rất nhiều cửa hàng trưng biển "Đặc sản táo mèo Yên Bái”; ra đến đường Hoàng Hoa Thám, táo mèo tràn cả xuống đường ở chợ Ga. Cả một "thế giới” táo mèo được mở ra với nào là táo mèo tươi, táo mèo đồi thông, táo mèo dầm xổi, ô mai táo mèo, táo mèo khô, rượu ngâm táo mèo...

Táo mèo tràn ngập ở chợ Ga (đường Hoàng Hoa Thám, thành phố Yên Bái).

Xởi lởi trò chuyện với chúng tôi, chị Hoàng Thị Hà (tiểu thương bán táo mèo tại chợ Ga, đường Hoàng Hoa Thám, thành phố Yên Bái) cho biết: Ở Yên Bái, táo mèo có nhiều ở Văn Chấn, Trạm Tấu và Mù Cang Chải nhưng được ưa chuộng nhất là táo mèo Mù Cang Chải. Trước đây táo mèo mọc rải rác trong rừng, đến mùa người dân chỉ đi thu hái nhưng gần đây bà con đã quan tâm trồng, chăm sóc. Táo mèo ra hoa trắng vào khoảng cuối mùa xuân (tháng 3 – 4) và bắt đầu cho thu quả từ tháng 9 đến hết tháng 12 dương lịch. Táo mèo có hai loại là táo thường (hay còn gọi là táo ngố) và táo đồi thông. Táo thường có vỏ màu xanh, quả to, nhiều vị chát và chua gắt. Táo đồi thông quả nhỏ, khi chín có màu hồng trắng hoặc vàng trong, giọt, ngọt và thơm. Người sành ăn sẽ không chọn quả to mà thường chọn quả nhỏ, thậm chí là quả có sâu thì sẽ rất giòn, ngọt. Táo mèo có giá bán dao động từ 40 – 60 nghìn đồng/kg. Nhờ trái táo mèo, bà con vùng cao cũng có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống.

Táo mèo là một loại quả đa năng, vừa là một vị thuốc quý có công dụng giảm béo, hạ huyết áp, an thần...vừa có thể chế biến được nhiều món ăn vặt hấp dẫn. Trò chuyện với chúng tôi, cô Nguyễn Thị Vân (chủ cửa hàng táo mèo Vân Béo, đường Điện Biên, thành phố Yên Bái cho biết: Táo mèo có vị hơi chát và chua thanh, khi chín có thêm vị ngọt. Nếu muốn ăn táo mèo tươi thì ngon nhất là chế biến thành táo mèo dầm xổi. Táo được gọt sạch vỏ, cắt hết phần sâu, bỏ hạt, ngâm vào nước muối để giảm độ chát. Sau đó trộn với đường, muối và ớt. Táo mèo dầm xổi để trong ngăn mát tủ lạnh có thể ăn được từ 3 – 5 ngày. Tại các cửa hàng táo mèo, táo mèo dầm xổi được bán với giá 120 – 150 nghìn đồng/kg, là món ăn vặt ưa thích của người dân cũng như du khách khi đến với Yên Bái. Ngoài ra, táo mèo còn có thể làm ô mai. Táo mèo ô mai được làm theo phương pháp là đem sấy khô rồi nấu với đường; lưu ý, nếu muốn ô mai táo mèo có vị thơm cay thì sẽ xay thêm gừng tươi cho vào cùng nấu. Vào những ngày đông lạnh, thưởng thức ô mai táo mèo với vị thơm, chua, cay, ngọt hòa quyện sẽ rất hấp dẫn.

Cửa hàng Vân Béo nổi tiếng với món táo mèo dầm xổi.

Nếu như chị em phụ nữ sẽ thích thú với táo mèo dầm xổi, ô mai táo mèo thì đàn ông lại đặc biệt yêu thích loại quả này bởi tác dụng ngâm rượu. Tại các cửa hàng táo mèo san sát trên dãy phố Điện Biên là la liệt các bình rượu to đủ kích cỡ ngâm táo mèo. Chia sẻ về kinh nghiệm chọn và cách ngâm rượu táo mèo, bà chủ cửa hàng táo mèo nổi tiếng Vân Béo chia sẻ: Cách ngâm rượu táo mèo cũng khá đơn giản. Nên chọn táo ta, quả nhỏ, chín có màu hồng trắng, đều quả. Sau khi loại bỏ hết quả sâu, hỏng thì có rửa sạch, để ráo, cắt bỏ 2 đầu rồi ngâm cùng rượu nấu. Rượu táo mèo, nhất là táo mèo đồi thông sẽ có màu vàng sánh. Điểm đặc biệt của rượu táo mèo là có vị thơm đặc trưng, khi đưa chén rượu lên miệng có thể cảm nhận được hương vị cả bằng vị giác và khứu giác. Rượu táo mèo dễ ngâm, êm dịu dễ uống nên được nhiều người yêu thích. Đa phần nhà nào ở Yên Bái cũng ngâm vài bình để đãi khách và sử dụng hàng ngày. Ngoài ra, táo mèo còn được dùng để cắt lát mỏng, phơi khô dùng để pha nước như trà, uống cũng rất thơm ngon.

Trái táo mèo đã trở thành một món quà ý nghĩa và bản sắc mà người dân Yên Bái yêu thích lựa chọn làm quà biếu cho bạn bè và người thân. Từ núi cao Mù Cang Chải mờ sương, táo mèo đã xuống phố, về thủ đô, đi khắp các tỉnh Tây Bắc mang theo hương vị đặc trưng của núi rừng trong cả vị chua, chát, ngọt và thơm hòa quyện; làm phong phú thêm sản vật vùng Tây Bắc.

Dương Liễu