La̒ kướ paw bu̒ng Tâi Bắc kuố Tố kuốc, Hwa̒ Bi̒nh kỏ bi̭ tlỉ chiển lươ̭c kwan tloo̭ng, an pô̭ têểnh pơ̭i kải zănh la̒ "miê̒n xứ thi”, nơi ni̒ zư̭ ản ta̒n zả tli̭ văn hwả dôô̭c dảw kuố dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw khổ. Tloong di̭, tảng pô̭ nhất la̒ zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng pơ̭i ta̒n zi xán văn hwả nối thiểng nhơ: Mo Mươ̒ng, xứ thi "Té tất, Té dác”…


Zi tích kuốc za dă̭c biḙ̂t Mải khṷ la̒ng Vă̒nh, xa̭ Iên Fủ (La̭c Xơn) la̒ niê̒m tư̭ ha̒w wê̒l văn hwả Hwa̒ bi̒nh, nguô̒n ta̒i ngwiên zu li̭ch kwỉ.

Ta̒n kon khổ ẩn tươ̭ng

Kôô̒ng tôống zân khổ khânh 900.000 mo̭l, Hwa̒ Bi̒nh kỏ kho̭m zân tôô̭c kôô̒ng khôổng, dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw khổ chiểm 74,31%, tlú iểw la̒ mo̭l Mươ̒ng, Thải, Tă̒I, Zaw, Môông. Tlái kwa kwả tli̒nh li̭ch xứ khô lô tơ̒i ớ Hwa̒ Bi̒nh, mo̭l Mươ̒ng i ta̒ la̒ tha ản tư̒ zi xán văn hwả fi bâ̭t thế dă̭c xắc, kóp fâ̒n la̒ ză̒w thêm kho ta̒ng văn hwả kuố 54 zân tôô̭c Viḙ̂t Nam.

Thew kết kwá kiếm kê zi xán văn hwả năm 2021, Hwa̒ Bi̒nh kỏ 786 zi xán thuô̭c 7 lwa̭i hi̒nh zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuố bu̒ng dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw khổ, gô̒m: thiểng pô̭, chư̭ biết, ngư̭ văn zân zan, ngḙ̂ thwâ̭t tli̒nh ziḙ̂n zân zan, tâ̭p kwản xa̭ hô̭i pơ̭i tỉn ngươ̭ng, ngê̒ thú kôông tliê̒n thôổng, tli thức zân zan. Tính binh zư̭ kỏ 5 zi xán văn hwả fi bâ̭t thế ản kôông nhâ̭n la̒ zi xán kấp kuốc za. Tloong tôống khổ 115 zi tích ản nha̒ nước xếp ha̭ng kác kấp kỏ zi tích Hang Xỏm Tla̭i pơ̭i Mải khṷ la̒ng Vă̒nh (La̭c Xơn) la̒ zi tích kuốc za dă̭c biḙ̂t, 39 di tích kấp kuốc za, 75 zi tích kấp tính chuô kế ha̒ng tlăm zi tích chuô ản xếp ha̭ng.

Ta̒n zả tli̭ văn hwả dă̭c tlưng nhơ: Lḙ̂ hô̭i tliê̒n thôổng, ziḙ̂n xưởng zân zan, tỉn ngươ̭ng, tâ̭p kwản xa̭ hô̭i… zoong dâ̭m bán xắc kuố dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw khổ la̒ ta̒n ta̒i xán bô zả, ngô̒n ta̒i ngwiên kỏ bai tlo̒ kwan tloo̭ng tloong fát tliến ta̒n ngă̒nh kôông ngiḙ̂p văn hwả, fát tliến xư̭ ngiḙ̂p văn hwả kuố tính.

Kôô̒ng pơ̭i nô̭ lư̭c kuố ta̒n kấp wí, tlỉnh kwiê̒n, dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw khổ tloong wiḙ̂c zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả tliê̒n thôổng, tính Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ la̒ ản tư̒ thă̒nh tư̭w tloong kôông tác báw tô̒n văn hwả tliê̒n thôổng.

Xư̭ kiḙ̂n văn hwả zoong dẩw ẩn kuố năm 2024 la̒ lâ̒n tâ̒w tiên Hwa̒ Bi̒nh kỏ zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kấp kuốc za dă̭c biḙ̂t - zi tích kháw kố Hang Xỏm Tla̭i, xa̭ Tân Lâ̭p pơ̭i Mải khṷ la̒ng Vă̒nh, xa̭ Iên Fủ (La̭c Xơn). Ớ tloong lḙ̂ tỏn bă̒ng xếp ha̭ng zi tích kuốc za dă̭c biḙ̂t, Fỏ Thú tưởng Chỉnh fú Lê Thă̒nh Loong i ta̒ fát biếw pô̭: Ni la̒ da̭i ziḙ̂n tiêw biếw cho ta̒n zi xán kháw kố, zi xán kuố nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” kỏ zả tli̭ li̭ch xứ, văn hwả dôô̭c dảw, dă̭c xắc, cho dố tơ̒i khôổng xinh hwa̭t, law dôô̭ng kuố ta̒n thể hḙ̂ kư zân kố ớ Hwa̒ Bi̒nh; la̒ niê̒m tư̭ ha̒w kôô̒ng nguô̒n ta̒i ngwiên zu li̭ch kwỉ zả kuố tính Hwa̒ Bi̒nh pô̭ tluổ, kuố Viḙ̂t Nam pô̭ tlung.

Tlước di̭, ớ xư̭ kiḙ̂n văn hwả kỏ ỉ ngiḙ̂ diếm nhẩn năm 2022, Hwa̒ Bi̒nh long tloo̭ng tố tlức lḙ̂ tỏn bă̒ng kôông nhâ̭n zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuốc za dổi pơ̭i 2 zi xán văn hwả la̒ Lḙ̂ hô̭i Khai ha̭ zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng pơ̭i Tli thức zân zan li̭ch tle zân tôô̭c Mươ̒ng. Năm 2023, Ngḙ̂ thwâ̭t tli̒nh ziḙ̂n Keng Loỏng zân tôô̭c Thải, hwiḙ̂n Mai Châw tlớ thă̒nh Zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuốc za thử 5 kuố tính Hwa̒ Bi̒nh. Tloong khổ zi xán văn hwả kuốc za kuố tính kỏ 4 zi xán kuố zân tôô̭c Mươ̒ng.

Lan hôô̭ng zi xán văn hwả tloong tơ̒i khôổng

Pên keḙnh zi tích kháw kố Hang Xỏm Tla̭i, Mải khṷ la̒ng Vă̒nh tiêw biếw cho nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh ản xếp ha̭ng zi tích kuốc za dă̭c biḙ̂t, wiḙ̂c binh zănh ta̒n zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kấp kuốc za tê̒w pơ̭i nê̒n xán xwất nôông ngiḙ̂p lo̭ dác, cho dố tli̒nh dô̭ fát tliến kaw la̒ niê̒m pui tlung kuố zân tôô̭c Mươ̒ng, Thải kôô̒ng ta̒n zân tôô̭c khác kuố tính Hwa̒ Bi̒nh, niê̒m tư̭ ha̒w kuố ta̒n zân tôô̭c tlêênh khắp ká nước. Ta̒n zả tli̭ văn hwả ni̒ tlỉnh la̒ kải dâi kổ kết kết kôô̭ng dôô̒ng, la̒ kô̭i nguô̒n khức mă̭nh ản zi̒n zư̭, bô̒i tắp, tlaw chwiê̒n pớ tơ̒i ni̒ ti la tơ̒i no̭, dôô̭ng lức zúp nhân zân tloong tính bươ̭t kwa khỏ khăn, tlung khức xâi zư̭ng fát tliến kwêl hương ngă̒i ka̒ng ză̒w thôốch.

Dôô̒ng chỉ Kwắch Thi̭ Kiê̒w, Zảm dôốc Xớ Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch tính Hwa̒ Bi̒nh pô̭: Hwa̒ Bi̒nh la̒ bu̒ng tất kỏ piê̒l tă̒i li̭ch xứ, tliê̒n thôổng kắch ma̭ng, chăng tlí nối thiểng pơ̭i foong kắnh thiên nhiên mo̒ ko̒n ta̒n nét dôô̭c dảw tloong foong tṷc, tâ̭p kwản kuố dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw khổ. Meénh tất ti pơ̭i thên hôốc kuố 4 bu̒ng Mươ̒ng (Pi, Wang, Tha̒ng, Dôô̭ng) kôô̒ng nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh”. Pên keḙnh di̭ ta̒n zi xán văn hwả fi bâ̭t thế, ta̒n zi tích li̭ch xứ văn hwả, zi tích kắch ma̭ng, Hwa̒ Bi̒nh ản hăi dẳi têểnh kôô̒ng tư̒ lḙ̂ hô̭i zân zan dă̭c xắc nhơ: lḙ̂ hô̭i chuô̒ Tiên, lḙ̂ hô̭i Khai Ha̭ zân tôô̭c Mươ̒ng, lḙ̂ hô̭i dê̒n Bơ̒, lḙ̂ hô̭i Xên Mươ̒ng… Kôô̒ng tư̒ zả tli̭ ngḙ̂ thwâ̭t, văn hwả kuố mo̭l Mươ̒ng nhơ: zân ka, ngḙ̂ thwâ̭t chiêng Mươ̒ng, Mo Mươ̒ng, xứ thi Té tất, Té dác… ko̒n ản lưw zư̭ pơ̭i teẻnh zả kaw tloong nê̒n văn hwả Viḙ̂t Nam.

Thơ̒i zan kwa, kấp wí, tlỉnh kwiê̒n diḙ̂ fương zee̒nh kwan tâm dă̭c biḙ̂t têểnh kôông tác báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ văn hwả, la̒ dêênh dôô̒ng thwâ̭n tloong nhân zân, hwi dôô̭ng ta̒n nguô̒n lư̭c cho kôông tác báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ văn hwả zân tôô̭c kôô̒ng nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh”, khai thác tiê̒m năng, thể mă̭nh tí fát tliến zu li̭ch tlớ thă̒nh kinh tể mṷi nhoo̭nh thew hưởng pê̒n bư̭ng. Kwa di̭, hḙ̂ thôổng zi xán văn hwả bâ̭t thế, fi bâ̭t thế bô ku̒ng kwỉ bẳw kuố zân tôô̭c tloong tính ản kwan tâm dâ̒w tư báw tô̒n, fát hwi hiḙ̂w kwá, la̒ cho zả tli̭ zi xán thẩm khỏ, lan hôô̭ng tloong tơ̒i khôổng xa̭ hô̭i. Tlỉnh wiḙ̂c tlung thăi zư̭ zi̒n, bô̒i tắp di̭ i ta̒ biển zi xán văn hwả tlớ thă̒nh dôô̭ng lư̭c nguô̒n lư̭c kwan tloo̭ng tloong fát tliến kinh tể - xa̭ hô̭i, kóp fâ̒n xâi zư̭ng văn hwả Viḙ̂t Nam tiên tiển, dâ̭m da̒ bán xắc zân tôô̭c, tí văn hwả tlớ thă̒nh khức mă̭nh pên tloong, dôô̭ng lư̭c xâi zư̭ng, báw bḙ̂ Tố kuốc Viḙ̂t Nam xa̭ hô̭i chú ngiḙ̂.


KÁC TIN KHÁC


Khơi zâ̭l, fát hwi zả tli̭ zi xán văn hwả Hwa̒ Bi̒nh – Dôô̭ng lư̭c tí kôô̭ng dôô̒ng fát hwi bai tlo̒ tlú thế zi xán văn hwả

Hăi dẳi ản ho̭ kải kwan tloo̭ng kuố báw tô̒n zi xán văn hwả la̒ kóp fâ̒n báw bḙ̂, fát hwi hḙ̂ zả tli̭ văn hwả Viḙ̂t Nam, thiết thư̭c fṷc bṷ iêw kâ̒w fát tliến kinh tể – xa̭ hô̭i tloong zai dwa̭n mởi, kấp wí, tlỉnh kwiê̒n tính Hwa̒ Bi̒nh xác di̭nh ni la̒ nhiḙ̂m bṷ then chốt tloong chiển lươ̭c fát tliến văn hwả. Kôô̒ng pơ̭i di̭, hwi dôô̭ng ản ta̒n kác nguô̒n lư̭c, la̒ dêênh dôô̒ng thwâ̭n kuố nhân zân pơ̭i khức mă̭nh kôô̭ng dôô̒ng ta̒n zân tôô̭c tloong zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả.

Thi̒m hiếw wê̒l Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh

Tloong thơ̒i ki̒ tiê̒n xứ kuố Hwa̒ Bi̒nh, nối lêênh nhất pơ̭i dă̭c tlưng nhất la̒ nê̒n văn hwả Hwa̒ Bi̒nh. Mo̭l Hwa̒ Bi̒nh tư̭ ha̒w wê̒l li̭ch xứ lô tơ̒i kuố mêê̒nh, la̒ miểng tâ̒w tiên thi̒m ản dố pơ̭i tă̭ch thên kuố môô̭ch nê̒n văn hwả dă̭c tlưng chăng tlí kă̭n tluổ Viḙ̂t Nam mo̒ ko̒n cho ká ta̒n nước Dôông Nam Ả pơ̭i khải Nam Tlung Kuốc: Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh. Pớ wiḙ̂c khai kwâ̭t ta̒n diếm zi tích hang dôô̭ng ớ bu̒ng khṷ pôl Hwa̒ Bi̒nh, năm 1972, nha̒ kháw kố mo̭l Fáp M.colani cho ha hăi dẳi têểnh môô̭ch :thơ̒i da̭i dô̒ khṷ tloong tính Hwa̒ Bi̒nh – Bắc Ki̒”. Têểnh ngă̒i 30/1/1932, nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” i ta̒ ản Da̭i hô̭i ta̒n nha̒ tiê̒n xứ Viḙ̂n Dôông lâ̒n thử nhất ho̭p ớ Ha̒ Nô̭i thươ̒ nhâ̭n.

Ko̒n ngân wang ma̭i tlôổng tôô̒ng Hwa̒ Bi̒nh

Hwa̒ Bi̒nh kỏ hal lwa̭i tlôổng Dôông Xơn: lwa̭i I Heger pơ̭i lwa̭i II Heger. Tlôổng Dôông Xơn kỏ khung niên da̭i pớ thể kí IV tlước kôông ngwiên têểnh thể kí V khăw kôông ngwiên.

Da za̭ng, bán xắc, nét tluổ kuố ta̒n zân tôô̭c ớ tính Hwa̒ Bi̒nh

Hwa̒ Bi̒nh la̒ dêênh dẩw ẩn dổi pơ̭i zu kheéch khânh xa bới bi̒ da za̭ng tloong lổi khôổng, xinh hwa̭t pơ̭i bán xắc văn hwả kuố ta̒n zân tôô̭c eenh ủn. Tlêênh diḙ̂ pa̒n tính kỏ 6 zân tôô̭c tlỉnh kôô̒ng tlung khôổng lô tơ̒i (tôống khổ khânh 90 va̭n zân), kho̭m nhất la̒ zân tôô̭c Mươ̒ng chiểm 63,3% zân khổ; zân tôô̭c Kinh chiểm 27,73%; zân tôô̭c Thải chiểm 3,9%; zân tôô̭c Tă̒i chiểm 2,7%; zân tôô̭c Zaw chiểm 1,7%; zân tôô̭c Môông chiểm 0,52%; ta̒n zân tôô̭c khác chiểm 1,18%. Kôô̒ng pơ̭i li̭ch xứ zư̭ng nước pơ̭i zư̭ nước kuố zân tôô̭c, dôô̒ng ba̒w ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh ka̭ no̒ i dwa̒n kết, chi̭w thương chi̭w khỏ, kỏ ỉ tlỉ fẩn dẩw bươn lêênh fát tliến kinh tể – xa̭ hô̭i. Kôô̒ng pơ̭i, mơ̭i zân tôô̭c thế hiḙ̂n ản bán xắc văn hwả tluổ, dôô̭c dảw, la̒ dêênh nê̒n văn hwả da za̭ng, foong fủ, dă̭c xắc pơ̭i hấp zâ̭n tlêênh tất Hwa̒ Bi̒nh…

Ta̒n nét tlỉnh wê̒l wiḙ̂c tha tơ̒i kuố tính Hwa̒ Bi̒nh

Têểnh năm 2025, Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ kỏ kwả tli̒nh thă̒nh lâ̭p tính ản 139 năm (1886 – 2025). Thên hôốc kôô̒ng kon mo̭l Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ ản ô̭i pa̭n tloong nước, wa̒i nước hăi dẳi têểnh ngă̒i ka̒ng tư̒ hơn bới bi̒ ta̒n nét văn hwả, li̭ch xứ dôô̭c dảw, bán xắc. Nối lêênh nhất ớ ni la̒ nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng. Hwa̒ bi̒nh. Hwa̒ Bi̒nh kải nôi kuố mo̭l Viḙ̂t kố, la̒ bu̒ng tất kuố xứ thi "Té tất, Té dác” dă̭c xắc… Tất pơ̭i mo̭l Hwa̒ Bi̒nh ka̭ no̒ i ản kwan tâm, chiê xé, gẳn pỏ kuố zu kheéch khânh xa. Hưởng têểnh ta̒n xư̭ kiḙ̂n nối bâ̭t kuố năm 2025 kôô̒ng 140 năm thă̒nh lâ̭p tính (paw năm 2026), Bảw Hwa̒ Bi̒nh dăng tái ta̒n tư liḙ̂w kỏ tỉnh chất tỏm lươ̭c wê̒l tính nha̒; kôô̒ng pơ̭i kỏ twiển ba̒i biết wê̒l ta̒n li̭nh bư̭c kinh tể - xa̭ hô̭i, văn hwả, zu li̭ch, kuốc foo̒ng - an ninh kôô̒ng pơ̭i pước fát tliến kuố Hwa̒ Bi̒nh hôm măi.

Li̭ch Mươ̒ng - zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuốc za

Li̭ch kuố mo̭l Mươ̒ng la̒ bô̭ li̭ch kố tli thức zân zan, hôốc la̒ khắch doi, ản la̒ dêênh pớ tlêênh wiḙ̂c thew ngỏ chwiến dôô̭ng kuố khaw doi. Li̭ch ản la̒ pă̒ng 12 thé tle, mơ̭i thé tle la̒ môô̭ch ha̒ng, tloong di̭ kỏ môô̭ch khổ ngă̒i tloong khảng ản khắc pă̒ng ta̒n kỉ hiḙ̂w khác ha̒ tí dwản di̭nh ngă̒i thôốch, xẩw cho khới xư̭ kôông wiḙ̂c (ti la̒ ăn, la̒ nha̒ mởi, lḙ̂ bơ̭, lḙ̂ ôông hăi lo kôông to wiḙ̂c ká tloong mươ̒ng).