Vừa đeo chiếc ba-lô nặng chừng 30 kg vừa thoăn thoắt di chuyển trên những mỏm đá tai mèo sắc nhọn, có lúc lại nhẹ nhàng nhảy qua một lòng suối cạn đầy rêu trơn trượt, trợ lý an toàn Hoàng Hải (sinh năm 1987, quê Phong Nha) vẫn liên tục chuyện trò, động viên tôi và các thành viên khác trong đoàn: "Đi rừng mà chỗ nào nhiều vắt nghĩa là có nhiều động vật sinh sống, qua lại đó các anh chị. Bữa nay người ta không đi săn, đặt bẫy thú rừng nữa rồi. Vừa mưa xong, vắt ra nhiều, mọi người kiểm tra trang phục, che kín chân, tay nhé”. Suốt hơn 20 km đi bộ xuyên rừng, chúng tôi không ngừng ngạc nhiên, thích thú trước thiên nhiên tuyệt đẹp: những gốc cổ thụ khổng lồ bám đầy rêu, tầm gửi hoặc những nhành phong lan rung rinh trong gió; những dòng nước nhỏ len lỏi dưới chân, rồi hợp thành cả vũng lớn trong vắt, in bóng cây rừng. Rồi đến những vòm hang khổng lồ của hang Hổ, hang Over và hang Pygmy, cả đoàn 30 người mà trông vẫn thật bé nhỏ, lọt thỏm giữa kỳ quan tráng lệ của tạo hóa. Những ngày ở giữa Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng, xa rời tất thảy tiện ích như điện hay mạng internet, chúng tôi có khoảng thời gian thú vị hiếm có với những cuộc chuyện trò, thi hát dân ca, lắng nghe tiếng chim véo von hay suối chảy rì rào. Ban đêm, bầu trời trong trẻo và lấp lánh muôn vì tinh tú là khung cảnh thần tiên, ngọt ngào đưa lữ khách chìm vào giấc ngủ. Đó là một trải nghiệm khó nói thành lời, cũng như khó có gì so sánh kể cả là những kỳ nghỉ ở các khu nghỉ dưỡng xa hoa, hiện đại.

Tham gia thám hiểm hệ thống hang Hổ và hố sụt Kong, một tua mạo hiểm ba ngày hai đêm do Công ty TNHH Jungle Boss (thị trấn Phong Nha) tổ chức, điều khiến tôi và những du khách khác ấn tượng không chỉ là vẻ đẹp của đại ngàn hoang sơ, hang động kỳ vĩ, mà còn là sự chu đáo, thân thiện và hiểu biết về núi rừng sâu sắc của đội ngũ hỗ trợ, bao gồm hướng dẫn viên, các trợ lý an toàn, các porter kiêm đầu bếp. Ở mọi điểm dừng chân, "đội quân” porter dọn rác rất nhanh và sạch sẽ, không để lọt dù một cái nắp chai hay cọng rau. Họ không quên dặn dò du khách giữ âm lượng vừa phải để tránh làm ảnh hưởng các loài động vật, không chạm vào những loài cây lạ, không bẻ nhũ đá hay lấy đi "ngọc động”... Từ "porter” đã trở nên quen thuộc những năm gần đây, nhất là với cộng đồng du lịch mạo hiểm, dã ngoại. Hơn cả vai trò vận chuyển hàng hóa, họ còn là những người bạn đường tin cậy, khiến những trải nghiệm trên đường trở nên hấp dẫn hơn nhiều so với xem qua sách vở hay màn hình. Không ngoa nếu nói rằng chính những người porter bản địa này góp phần không nhỏ cho thành công của những chuyến thám hiểm hang động, rừng núi Quảng Bình, chinh phục du khách gần xa. Đối với các porter, họ cũng được tiếp xúc với du khách từ nhiều vùng miền, quốc gia, nhiều nền văn hóa, mở mang vốn sống và nâng cao nhận thức về du lịch bền vững. Hơn thế nữa, thế hệ sau của họ cũng không phải loay hoay tìm sinh kế mà được định hướng, đầu tư theo những con đường đúng đắn, tích cực. Không ít porter "lão làng” ở Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng có con theo học du lịch hoặc ngoại ngữ, rồi làm porter hoặc dịch vụ homestay, nhà hàng - những ngành nghề đàng hoàng và có "đất dụng võ” trên chính quê hương mình.

Mấy năm trước, tôi đã có dịp tham gia một hoạt động đặc sắc của địa phương là "Lễ hội hang động Quảng Bình”, được trở thành một thành viên của tua trekking đầy thử thách vào thung lũng Sinh Tồn và thám hiểm xuyên hang Tối. Giờ đây khi trở lại, những tua trải nghiệm sinh thái, khám phá hang động Quảng Bình gia tăng cả về số lượng lẫn chất lượng, được lòng không chỉ du khách quốc tế mà còn thu hút ngày càng nhiều du khách Việt yêu thiên nhiên, quan tâm đến du lịch bền vững. Chị Trần Anh Trâm (Hà Nội), một du khách trẻ chia sẻ: "Sau hai năm đại dịch căng thẳng, tôi cùng bạn bè chọn du lịch Quảng Bình để được đi sâu vào rừng, trải nghiệm thiên nhiên nguyên sơ và an toàn. Các tua thám hiểm hang động trọn gói và khép kín, thường chỉ 10-20 khách, hầu như không tiếp xúc với cộng đồng dân cư mà chỉ có nhân viên của công ty du lịch. Việc hòa mình với thiên nhiên cũng mang lại nhiều cảm xúc đặc biệt cho chúng tôi, như trân quý cuộc sống hơn, có ý thức hơn trong bảo vệ môi trường và động vật hoang dã”.

Tuy gặp nhiều khó khăn và gần như "đóng băng” khá lâu vì dịch Covid-19, nhưng thời gian qua du lịch hang động Quảng Bình vẫn liên tục được đánh giá cao bởi nhiều tạp chí, bảng xếp hạng du lịch uy tín của thế giới: Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng nằm trong Tốp 39 điểm đến của năm 2022 (tạp chí AFAR, Mỹ) và Tốp 15 vườn quốc gia được yêu thích hàng đầu thế giới (TripAdvisor), Sơn Đoòng là một trong 7 kỳ quan thế giới năm 2022 (CNN Traveller, Anh)… "Vương quốc hang động” được miêu tả là một điểm đến với phong cảnh hùng vĩ, ngoạn mục, những trải nghiệm độc đáo cùng người dân bản địa hiếu khách, thu hút du khách ưa mạo hiểm từ năm 2010, khi hang Sơn Đoòng được công bố là hang động tự nhiên lớn nhất hành tinh. Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng dần trở thành hình mẫu cho các khu bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam. Mới đây, vào ngày 3/2, đoàn làm phim quốc tế của chương trình BBC Landmark Natural History Series nổi tiếng đã vào hang Sơn Đoòng để thực hiện một bộ phim về khám phá thiên nhiên, hứa hẹn mang đến khán giả toàn cầu những cảnh quay sinh động, lộng lẫy về thế giới trong hang động Quảng Bình. Ông Howard Limbert (Hô-uốt Lim-bớc), chuyên gia kỳ cựu của Hiệp hội nghiên cứu hang động Hoàng gia Anh (BCRA - The British Cave Research Association), cho biết từ năm 1990 đến nay ông cùng nhóm chuyên gia đã có 19 đợt tìm kiếm, nghiên cứu ở Quảng Bình. Hệ thống hang động nơi đây rất đồ sộ, chứa đựng nhiều giá trị nghiên cứu khoa học quý giá ngoại hạng không chỉ đối với Việt Nam mà có thể là cả thế giới, mang đến cả tiềm năng du lịch khám phá...

Hiện nay, du lịch hang động Quảng Bình gồm hai phân khúc chính. Dòng sản phẩm trải nghiệm phổ thông gồm động Phong Nha, động Thiên Đường, sông Chày-hang Tối, suối Nước Moọc… với thời gian ngắn và hoạt động nhẹ nhàng, phù hợp đa số du khách. Dòng sản phẩm thám hiểm, mạo hiểm gồm hang Sơn Đoòng, hang Va-hang Nước Nứt, hệ thống hang Tú Làn-hang Tiên, hang Én, hang Hổ, thung lũng Ma Đa-Trạ Ang... yêu cầu cao hơn về thể lực, tinh thần, mức chi phí cũng nhỉnh hơn. Bên cạnh khám phá thiên nhiên, du khách có dịp tìm hiểu đời sống và văn hóa của các dân tộc thiểu số địa phương như Bru-Vân Kiều hay Chứt, cũng như lịch sử trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ. Trên tuyến đường Trường Sơn một thời khói lửa có rất nhiều điểm di tích lịch sử bi tráng, nhiều hang động bộ đội từng tránh trú bom đạn, mà ngày nay nhiều người muốn tìm đến tri ân.

Năm 2022, ngoài những sản phẩm đã có và gây tiếng vang nhất định, những người làm du lịch Quảng Bình nỗ lực mang đến cho du khách nhiều trải nghiệm mới mẻ, hấp dẫn hơn. Có thể kể đến tua khám phá chiều sâu bí ẩn động Phong Nha bằng kayak vào ban đêm, vừa được Trung tâm du lịch Phong Nha-Kẻ Bàng đưa vào khai thác từ cuối tháng 1. Thay vì đi xuồng máy như các tua đại trà, du khách tự tay chèo kayak trôi trên dòng sông ngầm dài nhất thế giới, "phiêu” trong không gian tuyệt đối yên tĩnh và chiêm ngưỡng thạch nhũ kỳ ảo, thưởng thức ẩm thực dân dã miền sơn cước ở cuối hành trình. Jungle Boss, đơn vị chuyên tua mạo hiểm cũng ra mắt sản phẩm mới là khám phá đỉnh cao hố sụt Kong, với trải nghiệm đu dây từ 100 m - tương đương chiều cao của một tòa nhà 30 tầng, rồi thả mình giữa không trung, bao quanh là ngút ngàn rừng, trùng điệp núi. Còn Oxalis Adventure, cái tên gắn bó lâu năm với du lịch hang động Quảng Bình, sẽ chính thức vận hành tua "Thám hiểm rừng sâu hang Ba” dự kiến vào tháng 4/2022. Tổng Giám đốc Oxalis Nguyễn Châu Á chia sẻ về tua: "Tối đa 6 khách mỗi đoàn, sử dụng trang thiết bị tối mầu, cắm trại xa nơi thú rừng uống nước, di chuyển nhẹ nhàng, giảm thiểu tác động đến các loài sinh vật. Du khách sẽ có cơ hội quan sát, tìm hiểu về môi trường và tập quán sinh sống của nhiều loài động vật hoang dã, quý hiếm đặc hữu đang được bảo vệ trong Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng…”