Ít người biết trong những cuộc hành binh từ Hà Nội lên đánh chiếm Hòa Bình nhằm xây dựng "xứ Mường tự trị”, quân Pháp đã vấp phải sự kháng cự vô cùng quyết liệt của quân và nhân dân các dân tộc tỉnh Hòa Bình. Dù chỉ bằng vũ khí thô sơ cũng đã gây cho chúng nhiều thiệt hại nặng nề, nhất là những trận đánh diễn ra trên tuyến đường 21...

Theo đó, vào cuối năm 1951, quân Pháp nhảy dù xuống khu vực đồi Sim xã Cao Thắng (nay thuộc Chợ Bến, xã Thanh Cao, huyện Lương Sơn) để phối hợp với cánh quân tiến lên đánh chiếm Hòa Bình lần thứ 2. Chúng xây dựng hệ thống đồn bốt, lô cốt công sự dày đặc trên tuyến đường 21 từ Xuân Mai đến Chợ Bến. Hàng ngày tổ chức các đợt càn quét, đốt phá, giết hại người dân một cách dã man, mở rộng phạm vi chiếm đóng, đồng thời ngăn chặn lực lượng của ta từ vùng tự do đánh lên.

Thời điểm ấy, Tiểu đội 57, Đại đội 121, Trung đoàn 52 bộ đội địa phương đóng ở xóm Cáp, xã Hợp Thanh (nay là xã Thanh Sơn) được giao nhiệm vụ bám dọc hơn 20km tuyến đường 21 để đánh địch. Với quyết tâm chiến đấu, chí căm thù giặc cao độ, các chiến sỹ bộ đội của ta đã đánh cho quân Pháp, khi ấy chủ yếu là lính Âu Phi những đòn chí mạng. Nổi bật là trận phục kích tiêu diệt 1 xe cơ giới và hơn 10 lính Âu Phi, thu 1 súng trung liên, 2 khẩu tiểu liên và 6 khẩu súng trường của địch khi chúng đi từ bốt Kếp sang khu vực đồi Vàng, thuộc xã Hợp Châu (nay là xã Cao Dương - Lương Sơn). Sau trận đánh này, các đơn vị bộ đội địa phương của ta cùng với nhân dân ra sức đánh địch, kìm giữ chúng ở dọc đường 21 nhằm phối hợp với quân ta đang tiến công, đánh địch vô cùng mạnh mẽ ở thị xã Hòa Bình và dọc đường 6.

Ngoài trận đánh kể trên, bộ đội địa phương và các đơn vị đã đánh nhiều trận tiêu diệt địch trên tuyến đường 21, làm cho giặc rơi vào tình thế co cụm, hoang mang, chỉ cố thủ trong các đồn bốt có công sự, lô cốt chắc chắn; không còn dám mở các đợt càn quét, giết hại nhân dân như trước. Điển hình là trận phục kích đánh địch ở khu vực cầu Năm Thước trên tuyến đường 21 thuộc địa bàn xã Trung Sơn (nay là xã Liên Sơn - Lương Sơn). Trong trận này, bằng sự mưu trí, dũng cảm, phối hợp hiệp đồng nhịp nhàng, hiệu quả giữa các đơn vị bộ đội địa phương, gồm Tiểu đội 55, Tiểu đội 57 thuộc Đại đội 121, Trung đoàn 52 bộ đội địa phương. Theo đó, sau khi trinh sát nắm tình hình, theo dõi địch, nắm được quy luật hàng ngày 2 trung đội địch đóng ở 2 bốt (bốt Tăng Gia và Chòm) thường đi tuần vào buổi sáng, chúng gặp nhau ở quãng giữa nơi có cây cầu Năm Thước nằm ngay dãy núi Bộc Cưa, các đơn vị bộ đội địa phương đã bố trí lực lượng, hỏa lực để phục kích, đánh địch khi các toán lính của Pháp gặp nhau tại khu vực cầu Năm Thước.

Thực hiện ý định đó, ta đã bí mật bố trí 2 khẩu đại liên tại khu vực sườn đồi bên đường. Cùng với đó là hàng chục chiến sỹ ở các vị trí ẩn nấp xung quanh nhằm đánh khóa đuôi, chặt hậu, chia cắt đội hình khi chúng nổ súng chống trả, không cho địch rút chạy. Với kế hoạch tác chiến được chuẩn bị kỹ càng, tỉ mỉ, đảm bảo tính bí mật tuyệt đối, bộ đội địa phương của ta không quản ngại dầm sương từ đêm tối để phục kích, chờ thời điểm nổ súng tiêu diệt địch. Đúng như những gì ta nắm được sau quá trình theo dõi. Vào buổi sáng như thường lệ, khi những toán lính Âu Phi lục tục kéo nhau ra khỏi bốt đi tuần, đến điểm gặp gỡ ta bất ngờ nổ súng xé toạc đội hình của chúng. Do bị đánh bất ngờ với hỏa lực mạnh từ 2 khẩu súng đại liên bắn chính xác, quét mạnh dọc đường, ngay từ loạt đạn đầu tiên đã có nhiều tên lính Pháp ngã xuống. Số còn lại hốt hoảng bỏ chạy tìm chỗ ẩn nấp, co cụm lại với nhau cùng với những tiếng súng chống trả yếu ớt.

Trận đánh diễn ra nhanh chóng, chỉ trong khoảng 5 phút ta đã tiêu diệt gọn 1 trung đội địch, gồm hầu hết là lính Âu Phi. Sau trận đánh chỉ còn một số ít lính Pháp bỏ chạy về đến bốt trong sự hoảng loạn. Trận này ta thu được của địch 2 khẩu súng trung liên, 5 khẩu súng tiểu liên, 5 khẩu súng trường và bắt sống một số tù binh. Trên đà thắng lợi, các đơn vị bộ đội địa phương đẩy mạnh đánh địch, liên tiếp tiêu diệt các đồn bốt của giặc Pháp đóng trên tuyến đường 21. Qua đó góp phần kìm chân, không cho giặc tiếp ứng, ngăn chặn sự chi viện của ta từ vùng giải phóng cho bộ đội chủ lực mở những trận đánh lớn, giáng những đòn chí mạng vào quân Pháp ở thị xã Hòa Bình trong chiến dịch Hòa Bình, làm thất bại âm mưu lập "xứ Mường tự trị”, buộc chúng phải chấp nhận thất bại, rút khỏi Hòa Bình lần thứ 2 vào tháng 2/1952.