(HBĐT) - Với tinh thần dốc sức cho miền Nam, năm 1975, toàn tỉnh có 90% thanh niên từ 18 - 25 tuổi đăng ký, viết đơn tình nguyện sẵn sàng lên đường vào Nam chiến đấu. Trong chiến đấu, nhiều con em Nhân dân Hòa Bình đã dũng cảm, lập nhiều chiến công xuất sắc, được Đảng, Nhà nước tuyên dương Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Đó là những đóng góp to lớn của quân và dân các dân tộc tỉnh góp sức cùng cả nước đánh thắng giặc Mỹ xâm lược.

Là người lính từng tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ khi mới 18 tuổi, ký ức về ngày hội tòng quân lên đường  vào Nam chiến đấu với hào khí sục sôi của những chàng trai đất Mường Bi năm xưa luôn vẹn nguyên trong tâm trí Thiếu tướng Bùi Đình Phái, nguyên Chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh. Ông kể: Ngày ấy, khí thế tòng quân không chỉ ở Mường Bi mà ở đâu cũng vậy, lúc nào cũng lên cao ngùn ngụt. Vừa đưa tiễn người đi hôm trước, hôm sau nhiều người đã viết đơn tình nguyện nhập ngũ vào Nam chiến đấu, có cả những lá đơn được viết bằng máu... 

Năm 1954, cuộc kháng chiến chống    thực dân Pháp kết thúc thắng lợi. Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết. Năm 1964, Mỹ chính thức dùng không quân phá hoại miền Bắc lần thứ nhất. Trên địa bàn tỉnh, ngày 3/5/1965, máy bay Mỹ bắn phá khu vực km 90 quốc lộ 12A thuộc xã Ngọc Lương (Yên Thủy) mở đầu cuộc chiến tranh phá hoại vào địa bàn tỉnh. Quân và dân các dân tộc trong tỉnh đã chủ động chiến đấu chống lại không quân Mỹ. Phong trào bắn máy bay bay thấp được các nơi sôi nổi hưởng ứng, lập được thành tích xuất sắc. Ngày 31/5/1965, dân quân xóm Lục, xã Liên Hòa (nay là Yên Nghiệp - Lạc Sơn) đã bắn rơi chiếc máy bay phản lực F4H loại tối tân nhất của Mỹ lúc đó bằng súng trường. Chiến công này đã mở đầu cho phong trào bắn máy bay Mỹ bằng súng bộ binh trong toàn Quân khu 3. Sau chiến thắng của dân quân Liên Hòa, dân quân Mỹ Hòa (Tân Lạc), Mông Hóa (Kỳ Sơn), thị xã Hòa Bình cũng đã chủ động chiến đấu, bắn rơi 3 máy bay. Trong chiến đấu, với thế trận phòng không được bố trí phù hợp, tinh thần chiến đấu dũng cảm, ngày 29/4/1966, dân quân xã Trung Thành (Đà Bắc) đã phục kích, đón lõng và bắn rơi 1 máy bay F101 bằng súng trường; tiếp đó, ngày 20/7/1966, dân quân xã Thu Phong  (Cao Phong) bắn hạ 1 máy bay bằng súng trường; chiều 30/4/1967, các chiến sỹ trung đội dân quân xã Mường Chiềng (Đà Bắc) bắn hạ 1 máy bay.

Cùng với chiến đấu hiệu quả, Nhân dân các dân tộc trong tỉnh tập trung chi viện sức người, sức của cho chiến trường. Tại các địa phương đã dấy lên phong trào thi đua tình nguyện tòng quân. Đến cuối năm 1968, toàn tỉnh có 123 bà mẹ, người vợ, ông bố viết đơn cho chồng, con đi chiến đấu bằng máu. So với cuộc kháng chiến chống Pháp, thanh niên trong tỉnh tham gia nhập ngũ tăng gấp 10 lần. Con em các dân tộc tỉnh vào chiến trường chiến đấu lập nhiều chiến công xuất sắc như đồng chí Đinh Văn Dâu ở Lạc Sơn dũng cảm một mình tiêu diệt, san phẳng 2 lô cốt địch, mở đường cho đồng đội tiến công; đồng chí Bùi Văn Bươm ở Lạc Sơn cùng đồng đội bắn rơi 13 máy bay Mỹ trong 1 ngày, được phong tặng "Dũng sỹ diệt máy bay” cấp ưu tú... Trong gần 4 năm chiến đấu chống chiến tranh phá hoại bằng không quân lần thứ nhất của Mỹ, quân và dân trong tỉnh đã phối hợp chặt chẽ với bộ đội chủ lực và độc lập tác chiến gần 1.000 trận, bắn rơi 37 máy bay các loại.

Cuộc đánh phá miền Bắc lần thứ 2 năm 1972, Mỹ sử dụng một lực lượng lớn máy bay chiến đấu ném bom, bắn phá mang tính hủy diệt. Trên địa bàn tỉnh, trong năm 1972, địch đánh phá 43 điểm trên địa bàn 8 huyện, hủy diệt cơ sở kinh tế, văn hóa, đường giao thông, kho tàng quân sự, gây tổn thất lớn về người và tài sản của Nhân dân. Biến đau thương thành hành động, quân và dân trong tỉnh đã kiên cường đánh trả quân xâm lược. Ngày 21/8/1972, dân quân xã Lạc Long (Lạc Thủy) bắn rơi tại chỗ 1 máy bay không người lái; Đại đội du kích Cù Chính Lan vừa hoàn thành nhiệm vụ tại Quảng Trị trở về, tham gia chiến đấu, bắn rơi tại chỗ 1 máy bay phản lực F4H của Mỹ. Trong 12 ngày đêm "Điện Biên Phủ trên không” tháng 12/1972, quân và dân trong tỉnh tiếp tục bắn rơi 3 máy bay Mỹ. Kết thúc cuộc chiến đấu chống chiến tranh phá hoại lần thứ 2 của Mỹ, quân và dân trong tỉnh đã bắn rơi 10 máy bay. Qua tổng kết chiến tranh phá hoại, lực lượng vũ trang tỉnh đã độc lập và phối hợp chiến đấu 835 trận, bắn rơi 49 máy bay. Năm 1975, với tinh thần dốc sức cho miền Nam, 90% thanh niên của tỉnh từ 18 - 25 tuổi đăng ký, viết đơn tình nguyện sẵn sàng lên đường vào Nam chiến đấu. Trong chiến đấu, nhiều con em Nhân dân Hòa Bình đã dũng cảm, lập nhiều chiến công xuất sắc, được Đảng, Nhà nước tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân như liệt sỹ Bùi Văn Nê, xã Hưng Thi (Lạc Thủy) chiến đấu liên tục 45 trận, tiêu diệt 105 tên địch, bắt 15 tù binh, thu 18 súng, bắn cháy 1 máy bay trực thăng, đốt cháy và phá hủy 3 xe quân sự, trong đó có 2 xe tăng...

Những chiến công đó của quân và dân các dân tộc tỉnh đã đóng góp to lớn vào chiến thắng chung của dân tộc trong mùa xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.