Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) giai đoạn 2021 - 2025 của tỉnh Hòa Bình tập trung vào các mục tiêu chính như: giảm nghèo, phát triển hạ tầng, nâng cao đời sống, phát triển giáo dục, y tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, quá trình thực hiện còn gặp nhiều bất cập cần giải quyết trong giai đoạn tới.

Giai đoạn 2021 - 2025, tổng nguồn vốn Trung ương đầu tư, hỗ trợ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS&MN trên địa bàn tỉnh là hơn 2,3 nghìn tỷ đồng. Trong đó, nguồn vốn đầu tư giao trên 1,4 nghìn tỷ đồng; nguồn vốn sự nghiệp giao 967 tỷ đồng. 

Theo Quyết định số 861/QĐ-TTg, ngày 04/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh sách các xã khu vực III, khu vực II, khu vực I thuộc vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Hòa Bình có 59 xã thuộc khu vực III. Tính đến hết năm 2024, tổng số xã đặc biệt khó khăn được công nhận hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới và thoát khỏi diện xã đặc biệt khó khăn là 16 xã, chiếm 55,17% theo chỉ tiêu của Thủ tướng Chính phủ giao (16/29 xã). Đến nay, trên địa bàn tỉnh còn 43 xã đặc biệt khó khăn theo Quyết định số 861/QĐ-TTg. Trong giai đoạn 2021 - 2024, tỷ lệ hộ nghèo các xã vùng đồng bào DTTS&MN bình quân giảm 3,16%; tỷ lệ hộ nghèo các xã đặc biệt khó khăn bình quân giảm 6,24% (vượt chỉ tiêu Trung ương và tỉnh giao).

Theo đánh giá, chương trình được tích hợp từ nhiều chính sách, mang quan điểm đầu tư tổng thể, quy mô lớn với nhiều dự án, tiểu dự án thành phần, nội dung, đối tượng, địa bàn hưởng thụ khác nhau. Do vậy, việc thực hiện gặp những khó khăn nhất định. 

Đối với dự án phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp bền vững, phát huy tiềm năng, thế mạnh của các vùng miền để sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị (Dự án 3). Nguồn vốn giao thực hiện có những nội dung được phân bổ vượt nhu cầu thực tế. Cơ chế thực hiện khoán bảo vệ rừng đặc dụng trên địa bàn xã khu vực II, khu vực III khi triển khai thực hiện rà soát lại có diện tích trùng nhau, một số diện tích không thuộc đối tượng để thực hiện chi trả. Nguồn vốn chủ yếu tập trung vào Tiểu dự án 2, tuy nhiên, dự án hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị triển khai còn chậm, gặp khó khăn do trên địa bàn một số xã chưa có các doanh nghiệp, hợp tác xã để thực hiện liên kết, nếu có thì trình độ, năng lực thực hiện dự án của một số đơn vị hạn chế.

Đối với dự án đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất, đời sống vùng đồng bào DTTS&MN và các đơn vị sự nghiệp công lập của lĩnh vực dân tộc (Dự án 4). Số lượng danh mục công trình nhiều nhưng tổng mức đầu tư nhỏ. Một số huyện danh mục công trình phải điều chỉnh tên, tổng mức đầu tư do có diện tích đất sử dụng chiếm vào đất rừng, rừng đặc dụng, đất trồng lúa... Do đó chậm thực hiện công tác hoàn thành thủ tục chuẩn bị đầu tư để khởi công xây dựng các công trình, dự án.

Đối với dự án phát triển giáo dục - đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực (Dự án 5). Thực hiện Tiểu dự án 3, phát triển giáo dục nghề nghiệp và giải quyết việc làm, sau khi thực hiện rà soát lại không còn đối tượng hoặc đối tượng trùng với các chương trình mục tiêu khác; chưa thống nhất quy định về đối tượng thụ hưởng đối với Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên cấp huyện để đầu tư, sửa chữa và mua sắm trang thiết bị.

Đối với Dự án đầu tư phát triển nhóm dân tộc thiểu số rất ít người và nhóm dân tộc còn nhiều khó khăn (Dự án 9). Như nội dung Tiểu dự án hỗ trợ cây giống, kỹ thuật canh tác, chuyển giao khoa học kỹ thuật, bảo tồn nghề truyền thống... chưa có hướng dẫn về sử dụng vốn cho hộ dân tộc thiểu số, xác định đối tượng thụ hưởng.

Đối với Dự án truyền thông, tuyên truyền, vận động trong vùng đồng bào DTTS&MN. Kiểm tra, giám sát đánh giá việc tổ chức thực hiện chương trình (Dự án 10). Tiểu dự án 2, các yêu cầu cơ bản về điểm hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số ứng dụng công nghệ thông tin theo Thông tư số 03/2023/TT-BTTTT, ngày 30/5/2023 của Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông rất khó khăn cho địa phương trong triển khai thực hiện.

Việc huy động các nguồn lực hợp pháp khác để cùng với nguồn vốn ngân sách nhà nước thực hiện các nhiệm vụ còn nhiều bất cập do các doanh nghiệp tư nhân chủ yếu là nhỏ, năng lực cạnh tranh thấp; khó khăn trong sắp xếp thứ tự ưu tiên đầu tư do nhu cầu đầu tư các công trình cơ sở hạ tầng trên địa bàn các xã, xóm thuộc diện đặc biệt khó khăn rất lớn, nhiều nội dung cần đầu tư gắn với hoàn thành các tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

Trong giai đoạn 2026 - 2030, tổng nguồn vốn tỉnh  Hoà Bình đề xuất thực hiện chương trình khoảng 2.035 tỷ đồng (vốn đầu tư phát triển trên 1.185 tỷ đồng, kinh phí sự nghiệp trên 982 tỷ đồng). Các cấp, ban, ngành đề xuất một số nội dung: Bổ sung tỷ lệ % đối tượng thụ hưởng nội dung hỗ trợ phát triển sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị là các hộ đồng bào dân tộc thiểu số có điều kiện kinh tế, làm ăn giỏi thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS&MN theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, để khuyến khích sự tham gia của các hộ làm ăn giỏi và hỗ trợ hộ nghèo, hộ cận nghèo trong thực hiện dự án, thúc đẩy dự án thực hiện có hiệu quả hơn. Đề nghị quan tâm mở rộng đối tượng được hỗ trợ các dự án liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị và dự án cộng đồng, bao gồm các hộ trên địa bàn khu vực nông thôn, trong đó ưu tiên hộ chính sách, hộ nghèo, hộ cận nghèo. Chú trọng xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ toàn diện hơn, mang tính dài hạn hơn nhằm nâng cao năng lực, khả năng thích ứng của người dân tộc thiểu số như: tạo việc làm tại chỗ, tăng thu nhập, tiếp tục đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông nông thôn, đường nội đồng... để người dân tộc thiểu số ở các xã khó khăn có thể thoát nghèo bền vững.

Tăng cường khả năng tiếp cận của đồng bào dân tộc thiểu số đối với các dịch vụ chăm sóc có chất lượng về sức khỏe, dinh dưỡng cho bà mẹ, trẻ em, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS&MN. Đề xuất nên quy định các tỉnh căn cứ vào kế hoạch vốn được giao cả giai đoạn để xây dựng các tiêu chí phân bổ vốn cho các huyện (tới đây là các xã theo chủ trương sáp nhập), giao toàn quyền quyết định việc sử dụng nguồn vốn cho cấp huyện (tới đây là cấp xã) từ việc lựa chọn danh mục, phê duyệt chủ trương, triển khai dự án. Cấp tỉnh chỉ hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá đối với việc sử dụng nguồn vốn và thực hiện các dự án do các sở, ngành làm chủ đầu tư. Như vậy, việc triển khai dự án sẽ sát với thực tiễn, đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án, giải ngân nhanh vốn đầu tư, mang lại hiệu quả sử dụng vốn cao hơn.