(HBĐT) - "Đây là một mảnh cuốc đá, được phát hiện tại bờ sông Chương thuộc xã Hiền Lương, huyện Đà Bắc vào năm 1975... Đây là rìu tứ giác, khai quật tại di chỉ hang Bưng, xã Ngòi Hoa, huyện Tân Lạc năm 1973... Đây là rìu mài lưỡi, khai quật tại hang Chổ, xã Cao Răm, huyện Lương Sơn năm 1998... Những công cụ này có thể dùng chặt, đập ốc, nạo quả, xẻ thịt động vật hay đào xới đất, săn bắt động vật... hiệu quả hơn dùng sức tay gấp nhiều lần, cải thiện năng suất lao động rõ rệt”... Theo lời giới thiệu của chị Bùi Thị Thiện Tân - cán bộ Bảo tàng tỉnh, tôi say sưa ngắm nhìn từng hiện vật đá được trưng bày trong không gian sống động và ấm cúng. Có trên 300 hiện vật đá được trưng bày tại đây. Chúng đang trở thành "những sứ giả thời gian” tái hiện giá trị đặc sắc của nền Văn hóa Hòa Bình.

Chị Tân giới thiệu: Đặc trưng nhất của nền Văn hóa Hòa Bình là bộ sưu tập công cụ làm từ đá cuội. Bằng sự kết hợp các thủ pháp kỹ thuật chẻ - bổ, đập - bẻ, ghè - đẽo, mài - cưa, cư dân nền Văn hóa Hòa Bình đã tạo ra nhiều loại công cụ như: 1/4 viên cuội, hình đĩa, hình hạnh nhân, nạo lưỡi dài, nạo lưỡi ngắn, rìu dài, rìu ngắn, công cụ mài lưỡi, cuốc đá, rìu có nấc có vai... Ngoài ra, họ còn biết tạo một số công cụ từ mảnh tước của hạch đá và công cụ bằng xương, sừng và vỏ trai. Đó đều là những công cụ thô sơ, mang đậm những giá trị của một nền văn hóa tiền sử độc đáo.

"Văn hóa Hòa Bình được xác định là gạch nối giữa thời đại đá cũ (Văn hóa Sơn Vi) và thời đại đá mới (Văn hóa Bắc Sơn)” – chị Tân nhấn mạnh và say sưa giới thiệu: Trong các hang động và mái đá của Hòa Bình, người ta đã tìm thấy nhiều loại hình công cụ được làm từ nhiều nguyên liệu khác nhau. Cũng giống như Văn hóa Sơn Vi, công cụ của người Hòa Bình hầu hết đều làm bằng đá cuội. Nhưng nếu như ở Văn hóa Sơn Vi, chủ nhân của nó chỉ biết ghè đẽo ở rìa viên cuội và giữ lại cả hai mặt vỏ cuội thì đến giai đoạn Văn hóa Hòa Bình, con người đã biết ghè đẽo rộng lên cả mặt viên cuội. Họ thường ghè đẽo một mặt viên cuội, còn một mặt giữ nguyên vỏ cuội. Đó là dấu hiệu cho thấy Văn hóa Hòa Bình là sự phát triển cao hơn, trên nền kỹ thuật ghè đẽo của Văn hóa Sơn Vi.

Bên cạnh góc trưng bày các hiện vật đá thuộc thời đại đá cũ, là góc trưng bày "Mỹ thuật trong Văn hóa Hòa Bình” - nơi chứng minh rằng hoạt động nghệ thuật của chủ nhân Văn hóa Hòa Bình đã xuất hiện. Dấu tích còn lại trong các di chỉ tuy chưa nhiều nhưng cũng đủ thuyết phục bất cứ du khách nào đặt chân đến đây để tìm hiểu. Nếu nhìn kỹ từng hiện vật, khách thăm quan có thể thấy một số hình khắc trên đá hay những họa tiết trang trí trên đồ xương. Chủ yếu là các hoa văn hình học như vạch song song, vòng tròn đồng tâm hay hình vẽ đơn giản như sóng nước, răng lược, xương cá... Bên cạnh nghệ thuật, cư dân Văn hóa Hòa Bình đã có khái niệm về thẩm mỹ. Họ biết sáng tạo ra các đồ trang sức đơn giản, rất sinh động để làm đẹp. Từ những mảnh xương, con ốc, họ đã biết sơ tác, khoan tạo lỗ, xuyên dây để làm vòng tay, vòng cổ, hoa tai rất tinh tế và đẹp mắt.

Nếu như những hiện vật sinh động kia vẫn chưa thể giúp bạn hình dung một cách rõ ràng đời sống sinh hoạt của người tiền sử thuộc nền Văn hóa Hòa Bình thì khu vực "Mô hình hang động” nhất định sẽ làm được điều đó. Tại đây, Bảo tàng tỉnh đã tái hiện một phần cuộc sống của người nguyên thủy trong Văn hóa Hòa Bình, mô phỏng dựng lại một hang động mà người nguyên thủy đã cư trú. Theo đó, cư dân Văn hóa Hòa Bình đã có ý thức trong việc lựa chọn nơi cư trú – tức là các hang động và mái đá cao ráo quanh các thung lũng, nơi sẵn nguyên liệu đá cuội để chế tác công cụ lấy từ các sông, suối chảy qua thung lũng. Trong mỗi hang thường có 20 – 30 người cư trú, chia nhỏ ra các nhóm 5 – 6 người chung một bếp trong hang. Đây chính là "bức tranh” hiện thực đã hoàn thành xuất sắc vai trò kể chuyện của nó. Rằng, cách ngày nay hàng vạn năm đã từng tồn tại một nền văn hóa cổ đại rực rỡ mang tên Văn hóa Hòa Bình.

Được biết, nằm trong chuỗi các hoạt động ý nghĩa kỷ niệm "85 năm thế giới công nhận nền Văn hóa Hòa Bình”, năm 2017, Bảo tàng tỉnh đã tổ chức trưng bày, giới thiệu các giá trị tiêu biểu của nền Văn hóa Hòa Bình. Điểm nhấn nổi bật nhất là hàng trăm hiện vật đá, vốn được coi "những sứ giả của thời gian” đã tồn tại qua hàng vạn năm, mang trong mình dấu ấn đậm đặc của Văn hóa Hòa Bình - một nền văn hóa tiền sử luôn đầy sức hút và chứa đựng những giá trị bí ẩn trường tồn với thời gian.