(HBĐT) - Trên địa bàn huyện Mai Châu hiện có 25 di tích, trong đó có 5 di tích được công nhận cấp quốc gia (2 di tích khảo cổ, 3 di tích danh lam thắng cảnh). Các di tích còn lại đã khảo sát, đưa vào danh mục kiểm kê di tích, danh lam thắng cảnh tỉnh.

Di tích hang Khoài (tiếng Thái nghĩa là hang Trâu) thuộc xóm Sun, xã Xăm Khoè được công nhận di tích khảo cổ cấp quốc gia từ năm 1997. Hang Khoài vừa là nơi cư trú, vừa là xưởng chế tác công cụ của cư dân Văn hoá Hoà Bình, có khung niên đại khoảng từ 17.000 - 11.000 năm cách ngày nay. Ngoài những di vật thu được trong quá trình khai quật, ở di chỉ hang Khoài còn có dấu tích bếp và mộ táng. Di chỉ hang Khoài đã góp phần soi sáng về kỹ thuật chế tác công cụ, về táng thức của cư dân Hoà Bình. Hiện nay, hang Khoài và hệ thống các hang động, di tích ở huyện Mai Châu đã, đang được kết nối với các tuor, tuyến, điểm du lịch đưa khách đến thăm quan, tìm hiểu, khám phá danh lam, thắng cảnh và văn hóa các dân tộc. Với việc gắn kết chặt chẽ việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích với phát triển du lịch đã góp phần gìn giữ, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa các dân tộc huyện Mai Châu. 

Đồng chí Hà Thị Liễu, Phó trưởng Phòng VH-TT huyện Mai Châu cho biết: Trong 5 di tích của huyện được công nhận cấp quốc gia, có 2 di tích khảo cổ là hang Khoài, xóm Sun (xã Xăm Khòe) và hang Láng, xóm Chiềng Châu (xã Chiềng Châu); 3 di tích danh lam thắng cảnh là hang Mỏ Luông, hang Chiều (thị trấn Mai Châu) và hang Piềng Kẻm, xóm Chiềng Châu (xã Chiềng Châu). Trong thời gian qua, công tác quản lý, bảo vệ di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn huyện được các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương chú trọng, quan tâm, có nhiều biện pháp để quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích tại địa bàn. Từ nguồn ngân sách Nhà nước và các nguồn xã hội hóa, nhiều di tích được trùng tu, tôn tạo, cơ bản khắc phục được tình trạng xuống cấp, đảm bảo an toàn lâu dài cho công trình, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hoá, tôn giáo, tín ngưỡng của Nhân dân. Hiện, các cơ sở có di tích được xếp hạng đã thành lập tổ bảo vệ, xây dựng quy chế hoạt động, cử người trông coi di tích. Tuy nhiên, công tác quản lý, tôn tạo, bảo vệ di tích gặp nhiều khó khăn như: Kinh phí đầu tư cho hoạt động quản lý, bảo vệ, tôn tạo, bảo tồn, phát huy giá trị di tích hạn hẹp; việc khai thác giá trị của di tích chưa thực sự gắn với phát triển du lịch, chưa có sự liên kết với các tuor, tuyến du lịch trong tỉnh; đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý di tích còn thiếu, yếu về chuyên môn, chủ yếu kiêm nhiệm, nhất là ở cấp xã cán bộ có chuyên môn về công tác bảo tồn, bảo tàng, di tích rất ít…

Theo đồng chí Hà Thị Liễu, thời gian tới, để làm tốt công tác quản lý, bảo vệ, tôn tạo di tích, Phòng VH-TT tiếp tục tham mưu UBND huyện chỉ đạo các địa phương có di tích làm tốt công tác quản lý, bảo vệ di tích. Trong đó, việc đầu tư, tu bổ, tôn tạo hệ thống các di tích đảm bảo phải bảo vệ nguyên trạng, không tự ý đưa thêm, di dời, thay đổi hiện vật trong di tích, không được làm thay đổi môi trường, cảnh quan di tích. Đồng thời, chỉ thực hiện các hoạt động bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích khi được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cho phép, nâng cao trách nhiệm của các cấp, ngành có liên quan trong việc bảo vệ, khai thác, sử dụng nguồn tài sản này một cách khoa học, đúng luật. Bên cạnh đó, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, hành động của chính quyền các cấp, ngành và cộng đồng dân cư về công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích. Tăng cường xã hội hóa trong đầu tư tu bổ, tôn tạo, phục hồi di tích; đa dạng hóa trong quản lý, hoạt động của các di tích để tạo nguồn thu, gắn công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích bền vững hơn.