Tranh lụa Việt Nam - Còn hay mất?

Thứ năm, 28/1/2010 | 9:43:30 Sáng

Từ xưa, tranh lụa vẫn được coi là "đặc sản" quý giá của mỹ thuật VN, gây được sự chú ý của thế giới. Tuy nhiên, vài năm gần đây, tranh lụa đã bị tranh sơn dầu, sơn mài áp đảo, dần dần trở nên lạc lõng, rơi dần xuống hàng thứ cấp là dạng tranh souvenir. Số phận tranh lụa sẽ đi về đâu? Câu hỏi còn bỏ ngỏ...

Nét nổi bật của nghệ thuật tranh lụa

Tranh lụa VN có bản sắc riêng, kỹ thuật vẽ riêng, khác so với tranh lụa của các nước phương Đông lân cận như Trung Quốc, Nhật Bản... Nét nổi bật của nghệ thuật tranh lụa VN là đã tìm được một mảng màu riêng cho lụa, thật kiệm màu mà vẫn tạo nên sự phong phú của sắc, các sợi tơ óng mịn được nhuộm màu nhuần nhị như có hương, có sắc, ngân lên tiếng ca sâu thẳm của tâm hồn người Việt.

Họa sĩ Nguyễn Phan Chánh được coi là ông tổ, là người mở đầu cho dòng tranh lụa, với một bản sắc riêng biệt, êm đềm mộc mạc, chân chất nâu sồng, không Tàu không Tây. Nghệ thuật vẽ tranh lụa đã trải qua các giai đoạn với những thay đổi về nội dung và kỹ thuật biểu hiện, có nhiều bước tiến trong xử lý ánh sáng, hòa sắc, đề tài phong phú đậm hơi thở của đời sống xã hội như tranh Con đọc bầm nghe của Trần Văn Cẩn; Hành quân mưa của Phan Thông... Chất liệu lụa hợp với khả năng diễn đạt trữ tình, lãng mạn đã được nhiều họa sĩ khai thác: Cá về của Vũ Giáng Hương; Tĩnh vật của Nguyễn Thị Mộng Bích... Mong muốn khám phá rộng hơn ngôn ngữ biểu hiện của chất liệu lụa, một số họa sĩ đi tìm gam màu rực rỡ, đối chọi, đường nét bố cục mạnh mẽ, có họa sĩ đã sử dụng tempera để vẽ lụa, dán vàng quý lên tranh lụa... hy vọng sẽ tìm ra những khả năng biểu đạt mới của lụa.

Sự "tụt hạng" tất yếu và đáng tiếc

Vài năm gần đây, nghệ thuật vẽ lụa có phần chững lại. Mặc dù vẫn xuất hiện tại các triển lãm, nhưng tranh lụa mờ nhạt hẳn so với trước đây và hoàn toàn bị tranh sơn dầu, sơn mài áp đảo. Người ta không thể nhớ nổi tên những họa sĩ trẻ vẽ tranh lụa, bởi ít người theo đuổi chất liệu này một cách nghiêm túc, bền bỉ. Có lẽ họ chỉ vẽ thử nghiệm một vài bức để triển lãm, rồi sau nản dần và chuyển sang các chất liệu khác. Theo họa sĩ Bùi Như Hương, có rất nhiều nguyên nhân và lý do sâu xa dẫn đến thực trạng này: Đa phần các tác giả vẽ tranh lụa vẫn quen sa vào các chủ đề cũ đã quá quen thuộc, nhàm chán như: phong cảnh, tĩnh vật, thiếu nữ áo dài, thiếu nữ miền núi, sinh hoạt miền núi, làng chài... Lối vẽ hầu như cũng không có gì thay đổi, vẫn tả kể êm đềm mờ nhạt. Do vậy, tranh lụa không mang đến một cảm giác mới, một tinh thần mới cũng như một thông điệp mới nào cho người xem. Tranh lụa tự mình lạc lõng, cũ kỹ, mơ màng về nội dung, nhạt nhẽo về tình cảm. Kỹ thuật vẽ tranh lụa dường như không có gì thay đổi, nếu có chỉ là bảng màu phong phú hơn, liều lĩnh hơn ở một vài tác giả hoặc những thủ pháp nho nhỏ trong quá trình vẽ.

Kinh tế cũng là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng phần nào đến sự phát triển của tranh lụa. Rõ ràng trên thị trường nghệ thuật VN, tranh lụa không hút mắt và không bán được bằng tranh sơn dầu hay sơn mài bởi màu sắc tranh lụa thường nhạt nên tính trang trí cũng yếu, không còn thích hợp với gu thẩm mỹ thời hiện đại. Tranh lụa trở nên tụt hậu và lạc lõng so với các xu hướng phát triển nghệ thuật thời hiện đại. Đó là sự đa dạng hóa phong cách cá nhân, phát triển hội họa trừu tượng, biểu hiện, siêu thực, cực thực, pop-art, đồ họa vi tính..., phát triển kỹ thuật và chất liệu tổng hợp... Tất cả những đòi hỏi, những biến đổi này, tranh lụa đều không đáp ứng được.

Liệu có thể phục hưng?

Tuy nhiên, không thể nói rằng tranh lụa đã mất đi mọi hy vọng khi tài năng, niềm đam mê nghệ thuật hội tụ với nhau vẫn là chìa khóa bí mật làm nên các tác phẩm đẹp. Thi thoảng, chúng ta vẫn gặp các bức tranh lụa rất đẹp làm rung động lòng người. Đó là các bức vẽ tả thực nhà tranh vách đất đơn sơ với một góc bếp mang nặng hồn quê của Yến Nguyệt, hay các bức phong cảnh làng quê, làng chài của Bảo Toàn hoặc Lê Phương Dung với những tranh tĩnh vật, tranh phong cảnh rộn ràng, đằm thắm về màu sắc, tạo chiều sâu và những cảm thức khác biệt, Bùi Hoài Mai có những tranh lụa vẽ về nhà cửa nông thôn, lọ hoa, giàn mướp, con bò... với cái nhìn pha chút tinh thần siêu thực lạ lẫm, thú vị.

Theo họa sĩ Lê Quốc Bảo, nếu tranh lụa không muốn dậm chân tại chỗ, tụt hậu so với tranh sơn dầu, sơn mài thì cần phải có sự mở rộng về nội dung, cách tân về hình thức và chất liệu cũng như mở rộng đường biên nghệ thuật mới mong thể hiện được nhịp điệu cuộc sống thời đại thế kỷ 21.

Theo Báo SKĐS

Mãn nhãn với màn pháo hoa mừng ngày thống nhất đất nước

Tối 30/4, hàng nghìn người dân đổ về trung tâm TP Hồ Chí Minh để vui chơi và xem màn bắn pháo hoa mừng 49 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2024).

Đặc sắc chương trình nghệ thuật "Bản hùng ca vang mãi"

Tối 29/4, tại phố đi bộ Nguyễn Huệ (Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh), Ban Tổ chức kỷ niệm các ngày lễ lớn Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức chương trình nghệ thuật đặc biệt kỷ niệm 49 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước và 138 năm Ngày Quốc tế Lao động với chủ đề "Bản hùng ca vang mãi”.