Giữa tháng 5/2023, tại Trung tâm triển lãm Văn hóa - Nghệ thuật Việt Nam (số 29 - Hàng Bài, Hà Nội) diễn ra triển lãm nghệ thuật mang tên "Xứ Mường” của 5 tác giả đến từ Hòa Bình. Triển lãm được giới chuyên môn ví như một "bản giao hưởng” mỹ thuật Mường hiện sinh đương đại. Có một điều đặc biệt, 2 trong 5 tác giả góp phần làm nên thành công của "bản giao hưởng" sắc màu này chính là những người con của đất Mường Hòa Bình, sinh ra trong nếp nhà sàn và lớn lên từ nguồn nước róc rách của văn hóa Mường Hòa Bình. Đó là nhà điêu khắc Bùi Văn Đạo và họa sỹ trẻ Nguyễn Giang Châu. Dù ở hai loại hình khác nhau là điêu khắc và hội họa nhưng có thể thấy, trong mỗi tác phẩm của mình, cả Bùi Văn Đạo và Nguyễn Giang Châu đều "kể” câu chuyện về một xứ Mường bình dị và nên thơ.

Với 85 tác phẩm đủ các chất liệu và thể tạng từ hội họa đến điêu khắc, sơn mài, sơn dầu, acrylic tổng hợp hay chất liệu hiếm thấy là tranh trên giấy giang và đa dạng phong cách như một "cung cầu vồng” gồm phong cảnh hiện thực thắm thiết đến biểu hiện và trừu tượng mênh mông lan tỏa, triển lãm "Xứ Mường" được ví như bản hòa ca rực rỡ sắc màu. 

Tham gia triển lãm với 10 tác phẩm ở 3 loại chất liệu khác nhau là gỗ, gốm và tổng hợp, nhà điêu khắc Bùi Văn Đạo không chỉ cho người xem cái nhìn tổng thể về những di sản, tinh hoa văn hóa Mường Hòa Bình mà còn "kể” về nếp sinh hoạt thường ngày của người dân xứ Mường. 

Một ngày cuối năm, chúng tôi đến thăm xưởng sáng tác của Bùi Văn Đạo tại Bảo tàng không gian văn hóa Mường (phường Thái Bình, TP Hòa Bình). Trong xưởng có rất nhiều sản phẩm gốm, gỗ đặc sắc do anh sáng tác. Dù ở chất liệu khác nhau nhưng đâu đó người xem vẫn cảm nhận được nét văn hóa Mường phảng phất trong từng chi tiết của tác phẩm, khi là những họa tiết tạo hình trên cạp váy, khi là chiếc ớp tét riêng có của phụ nữ Mường, khi lại là cách điệu của chiếc điếu ục rất đỗi thân quen trong đời sống đồng bào Mường...

 Nhắc lại triển lãm "Xứ Mường", anh Đạo chia sẻ: Tự hào không chỉ lần đầu tiên 5 nghệ sỹ đến từ Hòa Bình tổ chức một triển lãm tại Hà Nội mà còn bởi đây là triển lãm được ví như một cuộc "khai hạ" giới thiệu với bạn bè trong nước và quốc tế những nét văn hóa đặc sắc của người Mường  Hòa Bình, đồng thời truyền cảm hứng để có thêm nhiều nghệ sỹ tại Hòa Bình - cái nôi của trung tâm văn hóa Mường theo đuổi con đường sáng tác chuyên nghiệp.

Đối với Bùi Văn Đạo, không chỉ trong triển lãm "Xứ Mường" mà trong suốt quá trình sáng tác, những giá trị nghệ thuật từ dân ca Mường, nghệ thuật Chiêng Mường, sử thi Đẻ đất - đẻ nước... hay những phong tục, tập quán, tín ngưỡng như nghi thức cúng lễ vật, lễ xuống đồng, lễ cơm mới... đã tạo nguồn cảm hứng để anh tạo nên những tác phẩm của mình...

Được biết, nhà điêu khắc Bùi Văn Đạo là người Mường gốc quê ở Miền Đồi (Lạc Sơn). Từ nhỏ anh theo bố mẹ sinh sống tại TP Hòa Bình. Tốt nghiệp THPT, Bùi Văn Đạo theo học ngành Mỹ thuật Công nghiệp và sau khi học xong trở thành giảng viên của Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Tây Bắc. Vừa tham gia giảng dạy,  anh vừa tích cực sáng tác. Anh chia sẻ: Là một nghệ sỹ, tôi luôn muốn sáng tác dựa trên những gì mình thấu hiểu và trân quý. Tôi may mắn là  người con xứ Mường với những nét văn hóa độc đáo và  mong muốn thể hiện nét văn hóa ấy trên từng tác phẩm của mình để giới thiệu đến bạn bè năm châu.  

Văn hóa Mường đã trở thành nguồn cảm hứng sáng tác của Bùi Văn Đạo. Điều đó được thể hiện qua nhiều tác phẩm nổi tiếng của anh. Tiêu biểu như tác phẩm điêu khắc gỗ "Khai hạ" được lấy cảm hứng từ Lễ hội Khai hạ mang ý nghĩa tôn kính thần linh, tưởng nhớ những người có công lập đất lập Mường, cầu mong vạn vật phát triển thuận lợi, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phục. Tác phẩm "Cơm mới" thể hiện tục mừng cơm mới của người Mường thường được tổ chức sau mùa thu hoạch, vào độ tháng 10 âm lịch nhằm tạ ơn trời đất, các vị thần linh, tổ tiên cho mưa thuận gió hòa, cây cối tươi tốt, dân Mường có cuộc sống ấm no, đủ đầy. Bộ tác phẩm "Nét xưa" là những sinh hoạt thường ngày của người Mường xưa, hình ảnh của các thiếu nữ vùng sơn cước, các mế, các chị ngồi quây quần bên bếp lửa...

Với hơn 20 tác phẩm trên chất liệu sơn dầu và sơn mài, Nguyễn Giang Châu là mảnh ghép hoàn hảo cho bản hòa ca mang âm hưởng "Xứ Mường" đầy tươi mới, cuốn hút và độc đáo. Họa sỹ Nguyễn Giang Châu sinh năm 1987, là người con dân tộc Mường. Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương năm 2011, Nguyễn Giang Châu hoạt động tại Hà Nội và đã tham gia nhiều cuộc triển lãm nhóm. Chia sẻ về cơ duyên đến với hội họa, Giang Châu cho biết: Ngày còn bé do nhà ở gần Trường Nghệ thuật Tây Bắc, tôi thường đến nhà một họa sỹ già lân la xem tranh, làm điêu khắc và tiếp xúc với các sinh viên học tại trường, có lẽ đó là cơ duyên lớn hướng tôi vào hội họa.

Sau khi tốt nghiệp ra trường, dù có nhiều ngã rẽ trong công việc nhưng cuối cùng anh đã dành toàn tâm toàn ý cho hội họa. Trong giai đoạn đầu của cuộc hành trình đi tìm con đường cũng như hình thành tư duy và phong cách nghệ thuật của mình, lối vẽ hiện thực, ấn tượng là những bước đi đầu tiên mà họa sỹ đã chọn. Và cảnh vật, con người, sinh hoạt gắn liền của đồng bào Mường chính là nguồn cảm hứng sáng tác chính của anh. Giang Châu tâm sự: Là người con dân tộc Mường, sinh ra và lớn lên trên nếp nhà sàn, nơi được coi như cái nôi văn hóa lớn trong cộng đồng người Mường ở Hòa Bình. Vậy nên hình ảnh ánh lửa bên nếp nhà sàn, mái tranh, vách đá hay hình ảnh các chị, các mế tắm dưới ánh trăng... là nguồn cảm hứng được tôi lấy làm nguyên liệu trong các tác phẩm của mình.

Hiện nay, phong cách của họa sỹ chuyển dịch sang biểu hiện và có chút gần với trừu tượng biểu hiện, tiêu biểu là triển lãm "Dó" ở Valley Gallery số 8 Tôn Đức Thắng. Ngoài hội họa giá vẽ, họa sỹ còn thể hiện nhiều chất liệu hội họa khác, có thể kể đến như vẽ trên giấy giang của người dân tộc Dao Hòa Bình, điêu khắc giấy bồi, thể nghiệm những gam màu mới, bằng chất liệu tự nhiên như màu vỏ cây, củ nhuộm, các loại đá khoáng... "Và Hoà Bình vẫn luôn là một đề tài lớn mà tôi còn trăn trở, còn đi dài và tôi sẽ còn tiếp tục kể những câu chuyện về xứ Mường trong không gian nghệ thuật của mình" - Nguyễn Giang Châu tâm sự.