Mường Bi - Tân Lạc là 1 trong 4 vùng Mường lớn của tỉnh Hòa Bình. Huyện có khoảng 85% dân số là người dân tộc Mường và còn gìn giữ được khá nguyên vẹn những nét đẹp văn hóa đặc sắc. Bởi vậy những năm qua, huyện Tân Lạc luôn quan tâm công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Mường.

Làng Mường cổ ở xóm Lũy Ải, xã Phong Phú là nơi còn lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa như: nếp nhà sàn, phong tục tập quán, nét đẹp trong đời sống sinh hoạt, văn hóa… Bà Bùi Thị Cái là người sinh sống nhiều năm ở xóm Lũy Ải chia sẻ: "Hiện nay, người dân tộc Mường trong xóm vẫn giữ được nét văn hóa đặc sắc của dân tộc mình. Riêng tôi có thói quen mặc trang phục dân tộc và giao tiếp bằng tiếng Mường hàng ngày. Đồng thời, tôi cũng động viên, khuyến khích con, cháu, thế hệ trẻ phải giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc để không bị mai một…”.

Để đạt hiệu quả cao trong công tác giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, huyện Tân Lạc đã thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trong đó, chú trọng công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức, trách nhiệm, thay đổi hành động của cán bộ, đảng viên, nhân dân. Song song với đó là tổ chức các hoạt động ý nghĩa, thiết thực… Năm 2023, Phòng Văn hóa và Thông tin (VH&TT) huyện đã hỗ trợ, bồi dưỡng 5 đội văn nghệ cơ sở gắn với các điểm du lịch văn hóa cộng đồng trong huyện để bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc. Thành lập 3 câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian tại xã vùng cao Vân Sơn, Ngổ Luông. Xác định việc giáo dục, truyền dạy bản sắc văn hóa truyền thống, nhất là đối với thế hệ trẻ có vai trò quan trọng, huyện tổ chức lớp tập huấn truyền dạy hát thường đang, bộ mẹng cổ của dân tộc Mường. Bên cạnh đó, một hoạt động đã   phát huy hiệu quả trong việc giáo dục giới trẻ giữ  gìn bản sắc văn hóa dân tộc đó là tổ chức Liên hoan nghệ thuật các dân tộc thiểu số huyện năm 2023, thu hút gần 400 diễn viên, nghệ nhân của 16 xã, thị trấn tham gia. Ngoài diễn viên, nghệ nhân cao tuổi, còn có những gương mặt trẻ. Đây là cơ hội để lực lượng thanh, thiếu niên thêm trân quý giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc.

Nói đến các sự kiện văn hóa nổi bật của huyện Tân Lạc trong năm 2023, không thể không nhắc đến Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình do UBND tỉnh tổ chức. Lễ hội Khai hạ hay còn gọi là Lễ xuống đồng, Lễ mở cửa rừng, là lễ hội dân gian truyền thống lớn nhất của người Mường Hòa Bình. Năm 2022, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Năm 2023, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường Hòa Bình lần đầu tiên được tổ chức với quy mô cấp tỉnh. Những năm qua, huyện Tân Lạc đã duy trì một số lễ hội dân gian truyền thống là Lễ hội Khai hạ Mường Bi, Lễ hội đánh cá suối truyền thống xã Lỗ Sơn, Lễ hội chùa Kè xã Phú Vinh. Không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong gìn giữ, bảo tồn văn hóa dân tộc, mà các lễ hội còn tạo nên sức hấp dẫn để thu hút khách du lịch, từ đó phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương.

Hiện nay, huyện Tân Lạc lưu giữ được nhiều di sản văn hóa vật thể có giá trị truyền thống, như: nhà sàn, trang phục, nghề thủ công; di sản văn hóa phi vật thể, như: tiếng nói, chữ viết, mo Mường, chiêng Mường, nhạc cụ dân tộc, hát dân ca Mường. Thời gian qua, huyện thực hiện hiệu quả Đề án bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2018 – 2030. Phòng VH&TT tham mưu đề xuất lập hồ sơ xếp hạng di tích cấp tỉnh đối với 2 di tích là đền Khụ Chẹ, xã Đông Lai và chùa Lốc, thị trấn Mãn Đức; phân cấp quản lý di tích cho các xã, thị trấn. Kiểm tra, rà soát 100% di tích trong huyện, mở lớp bồi dưỡng nghiệp vụ cho các Ban quản lý di tích…

Đồng chí Bùi Minh Hồng, Trưởng phòng VH&TT huyện cho biết: Trong thời gian tới, huyện Tân Lạc tiếp tục thực hiện tốt công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể tại địa phương; xây dựng kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa Mo Mường trong toàn huyện; duy trì, tổ chức tốt một số lễ hội gắn với giữ gìn giá trị văn hóa dân tộc Mường; thực hiện hiệu quả Đề án bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và nền "Văn hóa Hòa Bình” giai đoạn 2023 – 2030…