(HBĐT) - Khi trình tấu thường bắt đầu bằng chiêng Bồng với những nốt nhạc mở đầu được gọi là lên chiêng, dậy chiêng, chiêng gọi. Phương thức trình tấu các bản nhạc cồng chiêng theo kết cấu 4 âm. Theo GS - TS KH Tô Ngọc Thanh thì: “âm nhạc cồng trong sắc bùa Mường, ta thấy tất cả các bài cồng đều được xây dựng trên một cấu trúc cơ bản 4 âm: (Bính - bang - bính - rầm) và các biến thể của nó”: “Bang - bính - bang - rầm hay Bính - bính - bang - bính - bính - rầm”...
Cấu trúc biến âm này được nhân dân gọi là một “đom”. Những nốt đầu, câu đầu bản nhạc được vang lên từng chiếc một ở âm cao và âm trung. Những nốt cuối, câu cuối đoạn nhạc, bản nhạc và hoà thanh thuộc những âm trầm trong dàn chiêng. Chiêng Bồng đảm nhiệm chính phần giai điệu, chiêng chót là chiêng “màu sắc” đánh điểm xuyết (xen vào) phần giai điệu. Chiêng dàm đệm giữ nhịp. ở những dàn chiêng lớn, những bản nhạc khó, phức tạp có thủ pháp phức - điệu thì chiêng Dàm cũng được sử dụng đánh giai điệu.
Người Mường sáng tạo ra những phương thức đánh chiêng:
Ngoài ra, một số nghệ nhân người Mường sử dụng chiêng thành thạo còn có kỹ thuật xoa bàn tay vào núm chiêng tạo nên âm vang của chiêng rất độc đáo (điển hình như nghệ nhân Bùi Văn Thực - xóm Chăm - phường Thái Bình (TP Hòa Bình); nghệ nhân Bùi Tiến Xô, xã Vĩnh Tiến, huyện Kim Bôi. Trước khi xoa chiêng lòng bàn tay phải sạch không dính chất nhờn.
Phương thức trình tấu, trình diễn âm nhạc chiêng Mường hết sức phong phú, đa dạng: ở trạng thái tĩnh (ngồi hoặc đứng tại chỗ) hay trạng trái động (tiến lên, lùi xuống) theo đội hình hàng ngang, hàng dọc, đội hình vòng cung hoặc đi vòng tròn... Chiêng được sử dụng trình tấu ở trạng thái tĩnh hay động linh hoạt tùy theo yêu cầu nội dung của nghi lễ, buổi lễ quyết định. Từ nhạc chiêng, nhạc lễ gắn với công việc lễ nghi, nghi thức cụ thể như vậy mà người Mường đã sáng tạo cho mình một phương thức trình diễn chiêng ở thể tĩnh, đứng hoặc ngồi trong phạm vi một khoang nhà, một mảnh sân... và ở thể động, đi khắp khoang nhà, trên các nẻo đường làng xóm, đồng ruộng, dốc núi. Ra sông, ra suối đánh cá, tiễn đưa linh hồn người chết về nơi chín suối... Chiêng sử dụng gọi mẹ khi đứa trẻ khát sữa. Khi mẹ đi làm, con ở nhà với ông, bà, khi con đói, khát đòi ăn ông, bà hoặc người nhà lấy chiêng treo trên vách nhà sàn lên cửa voóng (cửa số nhà sàn) gióng lên 1 hồi chiêng lại dùi 3 tiếng. Người mẹ ở ngoài vườn, ngoài đồng nghe được tiếng chiêng gọi mẹ đã vội về cho con bú. Chiêng sử dụng trong lễ cưới, hỏi lúc đón dâu, đón rể (chiêng nhà trai phải lớn hơn và có âm trầm hơn chiêng nhà gái) và khi mở tiệc mừng, uống rượu cần, hát đối đáp trong lễ cưới dàn nhạc chiêng liên tục trình tấu những câu nhạc, bản nhạc vui, nhiều khi náo nhiệt hoặc nhịp nhàng đệm cho hát thường rang, hát ví (hát đối giao duyên), đánh điểm âm hòa tấu cùng dàn nhạc dân tộc truyền thống của người Mường. Chiêng sử dụng trong lễ hội. Dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình có tới 36 lễ hội lớn, trong đó, 24 lễ hội có sử dụng âm nhạc chiêng. Phương thức trình tấu, trình diễn chiêng ở đây được chia ra làm ba phần: Phần đầu, dàn chiêng tấu bản nhạc đi đường hoặc đi đường đón khách. Đội hình xếp thành một hàng dọc đi từ trong đường làng ra trung tâm lễ hội. Phần hai, dàn chiêng tấu các bài chầm khầm, vào hội, bài dâng oản, bài dâng rượu, bài hoốc mưa, bài mừng cơm mới và bài bôông trắng bôông vàng. Dàn chiêng vừa đi vòng tròn xung quanh cột cờ hoặc cây nêu vừa trình tấu âm nhạc chiêng. Phần ba, dàn chiêng lại xếp thành một hàng vừa đi, vừa tấu những bài chiêng đi đường, bài bôông trắng, bôông vàng, bài đi khắp đường làng. Ngoài ra, chiêng còn được sử dụng trong săn bắt thú rừng, lễ mừng nhà mới, trong tế thần, tang lễ, hội sắc bùa. ở mỗi công việc khác nhau, phương thức trình tấu, trình diễn chiêng Mường có cách thể hiện khác nhau.
Bài 7: Giá trị của di sản văn hóa phi vật thể chiêng Mường
Ngày 19/4, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức giới thiệu hai cuốn sách "Ngàn năm văn hiến quốc gia Việt Nam” và "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Việt Nam”.
Phát triển bởi ICT GROUP.
