(HBĐT) - Nhắc đến nền Văn hóa Hòa Bình (VHHB), mọi người nhớ đến nhà nữ khảo cổ học (KCH) người Pháp Madeleine Colani (M.Colani). Bà có công lớn trong phát hiện và đặt tên cho nền VHHB.

Gian trưng bày chuyên đề nền Văn hóa Hòa Bình và những đóng góp của bà M.Colani tại Bảo tàng tỉnh.

Năm 33 tuổi, M.Colani sang Việt Nam làm giáo viên trường tiểu học Phủ Lạng Thương (nay là Bắc Ninh). Sau đó 1 năm chuyển về dạy học ở Hà Nội. Năm 1903, bà quay về Pháp, đến năm 1908 đỗ cử nhân sinh vật học và năm 1914 thi đỗ bằng tiến sĩ ở Paris. Từ năm 1915, M.Colani sang làm việc tại Sở Địa chất Đông Dương và sau một thời gian chuẩn bị, năm 1920, bà định cư ở Việt Nam, tiếp tục làm việc tại Sở Địa chất Đông Dương. Bà mất năm 1943 tại Hà Nội. 

Sinh thời, bà là nhà nữ địa chất học, cổ sinh vật học và KCH đã có những đóng góp to lớn cho sự hình thành, phát triển của ngành khoa học khảo cổ Việt Nam nói riêng, KCH Đông Dương nói chung. Những nghiên cứu điền dã của bà phủ rộng cả về không gian, thời gian và lĩnh vực... Mối quan tâm nghiên cứu của bà không chỉ bó hẹp trong lĩnh vực khảo cổ mà còn cả những chủ đề dân tộc học so sánh, dân tộc học khảo cổ, KCH tôn giáo, KCH kỹ thuật. Trong khoảng 20 năm (từ tuổi 50 đến cuối đời), bà đã phát hiện thêm 30 di chỉ hang động ở sơn khối Bắc Sơn và năm 1925, Văn hóa Bắc Sơn với công cụ tiêu biểu là rìu mài lưỡi đã được công bố và công nhận. Từ năm 1926 - 1932, không gian điều tra khảo sát của bà là vùng núi đá vôi các tỉnh: Hòa Bình, Ninh Bình, Thanh Hóa, Quảng Bình... Mùa hè năm 1926, trong mùa điền dã đầu tiên ở sơn khối đá vôi Hòa Bình thuộc huyện Tân Lạc và Kim Bôi, M.Colani đã phát hiện và khai quật 12 hang động và mái đá có vết tích khảo cổ. Trong 4 năm (1926 - 1930), M.Colani đã phát hiện và khai quật trên 50 di tích VHHB, thu lượm hàng vạn hiện vật. Như vậy là từ giữa những năm 20 của thế kỷ XX đến trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, các nhà địa chất đã phát hiện khoảng 60 hang động, mái đá với số lượng hiện vật thu lượm được rất phong phú. Kết quả, một nền văn hoá thời đại đá sớm hơn so với Văn hóa Bắc Sơn đã được phát hiện. Tại Hội nghị Tiền sử Viễn Đông lần thứ nhất tại Hà Nội tháng Giêng năm 1932, bà M.Colani đã trình bày đầy đủ bằng chứng sự hiện diện một nền văn hóa cổ không giống những văn hóa tiền sử biết đến trước đó trên thế giới, và tên gọi VHHB do M.Colani đề xuất đã được thông qua. Bà nổi danh trên thế giới qua sự chính thức công nhận nền VHHB tại hội nghị này. 

Để tôn vinh những đóng góp của nhà khảo cổ người Pháp M.Colani, trên địa bàn tỉnh đã có một số công trình mang tên bà. Đặc biệt, năm nay, nhân kỷ niệm 90 năm thế giới công nhận nền VHHB, tỉnh tổ chức nhiều hoạt động thiết thực. Trong đó, trưng bày triển lãm chuyên đề giới thiệu thân thế, sự nghiệp và những đóng góp của bà M.Colani. Khai trương tuyến đường tại phường Quỳnh Lâm (TP Hòa Bình) mang tên M.Colani; làm bức phù điêu hình ảnh của bà gắn ở đầu tuyến đường. Tổ chức hội thảo quốc gia 90 năm thế giới công nhận nền VHHB, trong đó tôn vinh, tri ân những đóng góp của bà M.Colani.