Giữa lúc Tây Nguyên đang hoàn tất công tác chuẩn bị bước vào chiến dịch Xuân 1975 theo nhiệm vụ trên giao thì quân giải phóng miền Đông Nam Bộ giải phóng thị xã Phước Long; Mỹ - ngụy phản ứng quyết liệt nhưng cuối cùng phải "lờ đi” sự kiện Phước Long vì quân chủ lực ngụy không đủ sức phản kích, Mỹ thì không trực tiếp can thiệp bằng quân bộ. Thời cơ mới xuất hiện. Đồng chí Lê Ngọc Hiền - Phó tổng Tham mưu trưởng từ Hà Nội cấp tốc vào Tây Nguyên, phổ biến chỉ thị của Thường vụ Quân ủy T.ư về nhiệm vụ Chiến dịch Nam Tây Nguyên: Đánh quỵ hoặc tiêu diệt 1 sư đoàn, đánh thiệt hại Quân đoàn 2 ngụy, giải phóng phần lớn hoặc hoàn toàn các tỉnh Đăk Lăk, Phú Bổn, Quảng Đức gồm ba thị xã Buôn Ma Thuột, Cheo Reo, Gia Nghĩa. Trọng điểm là tỉnh Đăk Lăk, mục tiêu quan trọng là ba quận lỵ Đức Lập, Thuần Mẫn, Kiến Đức… Như vậy so với hai lần trước, nhiệm vụ trên giao cho bộ đội Tây Nguyên lần thứ ba này có sự phát triển mới.
Đảng ủy và BTL mặt trận Tây Nguyên họp liên tục trong 5 ngày đêm liền, có sự tham gia của Bí thư Tỉnh ủy các tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đăk Lăk tập trung quán triệt nhiệm vụ và bàn phương án tác chiến chiến dịch. Kế hoạch tác chiến được dự kiến theo hai phương án: Một, đánh địch khi chúng chưa tăng cường phòng ngự dự phòng. Hai, đánh địch đã tăng cường phòng ngự dự phòng. Hội nghị cũng thống nhất, trong công tác chuẩn bị lấy phương án hai làm cơ bản nhưng trong thực hiện phải hết sức tạo thời cơ để đánh địch theo phương án một. Phương châm và tư tưởng chỉ đạo tác chiến chiến dịch là: Mạnh bạo-Chắc thắng-Chủ động-Linh hoạt-Bí mật-Bất ngờ.
Bộ đội ta làm chủ sân bay Hòa Bình ngày 11/3/1975.ảnh: T.L
Đêm mùng 3 rạng ngày 4/3/1975, chiến dịch Tây Nguyên mở màn bằng loạt trận tiến công địch trên đường 19 phía đông TX Pleiku. Trung đoàn 95A bất ngờ nổ súng tiến công tiêu diệt một loạt vị trí địch từ Plei Bông đến ấp Phú Yên, làm chủ đoạn đường 20 km. Sư đoàn 3 (Quân khu 5) cũng đồng loạt tiến công tiêu diệt các vị trí địch làm chủ đường 19 từ An Khê đến Bình Khê. Đường 19 bị cắt đứt, địch càng tin sự phán đoán của chúng là chính xác nên tập trung lực lượng phản kích trên đường 19 và phòng giữ Kon Tum, Pleiku. Buôn Ma Thuột chỉ có Trung đoàn 53 (thiếu), Liên đoàn 21 biệt động quân, 1 tiểu đoàn thiết giáp và 1 tiểu đoàn pháo.
8 giờ ngày 4/3, Thường vụ Đảng ủy chiến dịch họp nhận định, ta đã điều khiển địch theo đúng ý đồ của ta và hạ quyết tâm: Đánh địch chưa tăng cường phòng ngự dự phòng. Để thực hiện quyết tâm của Thường vụ Đảng ủy, Tư lệnh chiến dịch ra lệnh cho Sư đoàn 968 tăng cường bắn pháo vào Kon Tum, Pleiku, Trung đoàn 149 - Sư đoàn 316 nhanh chóng vượt đường 14 ém quân vào nam Buôn Ma Thuột, Tiểu đoàn 6 - Trung đoàn 24 - Sư đoàn 10 chuẩn bị đánh Mê Van; Trung đoàn 95B cho 1 tiểu đoàn chặn địch ở Bản Đôn; pháo hỏa tiễn sẵn sàng đánh sân bay Hòa Bình nếu địch đổ quân tăng cường cho Buôn Ma Thuột.
Ngày 5/3, Trung đoàn 25 cắt đường 21, Trung đoàn 9 (Sư đoàn 320) cắt đường 14 ở Nam EaH’leo. Ngày 8/3, Trung đoàn 48 (Sư đoàn 320) tiến công chi khu quân sự Thuần Mẫn ở phía nam Pleiku 60 km, diệt 1 tiểu đoàn bảo an, 2 trung đội cảnh sát dã chiến và cơ quan chi khu. Ngày 9/3, Trung đoàn 64 (Sư đoàn 320) tiến công làm chủ quận lỵ Buôn Hồ, cách Buôn Ma Thuột về phía bắc 50 km. Cùng ngày, Trung đoàn 66 và Trung đoàn 28 (Sư đoàn 10) tiến công làm chủ chi khu Đức Lập, tiêu diệt căn cứ 23 và Núi Lửa.
Như vậy, đến hết ngày 9/3, ta đã cài xong thế trận chiến dịch, cô lập Tây Nguyên với đồng bằng, chia cắt Kon Tum, Pleiku với Buôn Ma Thuột. Nhận thấy thời cơ nổ súng thuận lợi bảo đảm được yếu tố bí mật, bất ngờ, Tư lệnh chiến dịch Hoàng Minh Thảo ra lệnh tiến công.
Đúng 1h55 ngày 10/3, cuộc tiến công vào mục tiêu then chốt Buôn Ma Thuột bắt đầu. Các chiến sỹ Trung đoàn đặc công 198 đánh chiếm sân bay lên thẳng Ngã Sáu, khu kho Mai Hắc Đế, sân bay Hòa Bình, mở toang cửa ngõ phía đông bắc và tây bắc vào Buôn Ma Thuột. Trung đoàn 95B tiến công tiêu diệt địch ở Ngã Sáu. Các đơn vị của Sư đoàn 316 đánh chiếm cứ điểm Chư Duê, Chư Bua, điểm cao 149, quét sạch địch án ngữ vòng ngoài. Lợi dụng tiếng súng của đặc công và tiếng nổ của đạn hỏa tiễn, các trung đoàn xe tăng 273, pháo mặt đất 40, 675, pháo phòng không 232 và 234 cùng các đơn vị bộ binh từ vị trí tạm dừng tiến vào chiếm lĩnh trận địa tiến công.
Từ hướng tây, các chiến sỹ Trung đoàn 148 (Sư đoàn 316) lần lượt đánh chiếm khu pháo binh, thiết giáp, hậu cứ Tiểu đoàn 1-Trung đoàn 53 ngụy rồi cùng xe tăng Trung đoàn 273 theo đường Phan Bội Châu đánh địch co cụm ở trường Bồ Đề, phát triển sang Ngã Sáu hợp điểm với Trung đoàn 95B. ở hướng tây bắc, các chiến sỹ Trung đoàn 174 (Sư doàn 316) sau khi cùng đặc công đánh bại địch phản kích ở khu kho Mai Hắc Đế, tiến công vào khu tiếp liệu. ở hướng tây, mũi thọc sâu binh chủng hợp thành do Tiểu đoàn 4-Trung đoàn 24 (Sư đoàn 10) đảm nhiệm tiến công làm chủ khu truyền tin, khu vận tải, Tiểu đoàn 23 quân y, áp sát căn cứ Sư đoàn bộ Sư đoàn 23 ngụy. ở hướng nam, Trung đoàn 149 (Sư đoàn 316) đánh vào khu tiếp vận, Sở Thú y, Ty Ngân khố, khu cư xá sỹ quan và đánh chiếm quận lỵ Hòa Bình. Quá trình tiến công, Trung đoàn cao xạ 232 và 234 luôn theo sát bảo vệ đội hình bộ binh, bắn rơi 6 máy bay A37, buộc địch phải bay cao ném bom chệch ra ngoài. Kết thúc ngày đầu tiến công, ta làm chủ phần lớn các mục tiêu quan trọng trong thị xã.
Sáng ngày 11/3, dưới sự chi viện của pháo binh, từ bốn hướng, các mũi binh chủng hợp thành của ta đồng loạt tiến công đánh chiếm căn cứ Sư đoàn 23 ngụy. Đến 11g, cuộc tấn công đã toàn thắng, ta tiêu diệt, làm tan rã, bắt sống toàn bộ quân địch trong đó có đại tá Vũ Thế Quang-Tư lệnh phó Sư đoàn 23 ngụy và đại tá Nguyễn Trọng Luật- Tiểu khu trưởng Đăk Lăk, làm chủ TX Buôn Ma Thuột.
Mất thị xã, nhưng các căn cứ 45, Chư Nga, Bản Đôn, Hòa Bình vẫn còn. Vì vậy, ngày 12/3, địch vội vã đổ Trung đoàn 45 xuống cao điểm 581, đổ Trung đoàn 44 và Sư bộ Sư đoàn 23 xuống Phước An với ý đồ liên kết với Liên đoàn 21 biệt động quân tái chiếm Buôn Ma Thuột. Thời cơ mới xuất hiện, BTL chiến dịch liền lệnh cho Sư đoàn 10 đã ém sẵn ở đông Buôn Ma Thuột có xe tăng, pháo binh chi viện tiêu diệt Sư đoàn 23. Ngày 14/3, Sư đoàn 10 bắt đầu tiến công, đến ngày 18 tiêu diệt xong Sư đoàn 23 ngụy, giải phóng Phước An, Chư Cúc và vùng đông bắc Đăk Lăk.
Buôn Ma Thuột bị đánh chiếm, Sư đoàn 23 và Liên đoàn 21 biệt động quân bị tiêu diệt, Kon Tum, Pleiku bị bao vây uy hiếp nghiêm trọng, Nguyễn Văn Thiệu quyết định bỏ Tây Nguyên về giữ vùng duyên hải miền Trung, chủ yếu từ Nha Trang trở vào và trận then chốt thứ ba của chiến dịch Tây Nguyên đã diễn ra bằng cuộc truy kích tiêu diệt toàn bộ lực lượng của Quân đoàn 2 ngụy tháo chạy trên đường 7-Cheo Reo của Sư đoàn 320- Cuộc truy kích đuổi địch lớn nhất trong lịch sử chiến tranh Đông Dương tính đến lúc đó.
Thừa thắng, bộ đội Tây Nguyên đã ào ạt tấn công theo các trục đường 7, 21, tiêu diệt Lữ dù 3, xuống giải phóng các tỉnh Phú Yên, TP Nha Trang, quân cảng Cam Ranh và toàn tỉnh Khánh Hòa. Có thể nói, đến ngày 3/4/1975 - ngày giải phóng Cam Ranh, chiến dịch Tây Nguyên mùa xuân năm 1975 mới thực sự kết thúc.
Thắng lợi to lớn của chiến dịch Tây Nguyên đã đẩy nhanh sự suy sụp mới, toàn diện, không gượng dậy được của ngụy quân, ngụy quyền Sài Gòn, góp phần tạo ra thời cơ có ý nghĩa quyết định thắng lợi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước anh dũng của nhân dân ta.
Theo nguồn Cựu chiến binh TP Hồ Chí Minh.vn
Phát triển bởi ICT GROUP.
