Những ngày giáp Tết Nguyên đán, các nghệ nhân, nghệ sĩ trên mọi miền đất nước lại giới thiệu đến công chúng những tác phẩm nghệ thuật tranh, tượng về con giáp, kỳ linh của năm mới. Năm nay, Tết Quý Mão đến sớm, cho nên ngay từ đầu năm 2023, thị trường tranh, tượng con giáp đã trở nên sôi động với nhiều ý tưởng sáng tạo.

Các tác phẩm tranh tượng con giáp năm nay đa dạng, được chế tác cẩn trọng, dồn trong đó biết bao tâm huyết của các nghệ nhân, nghệ sĩ. Những tác phẩm điêu khắc mèo trưng bày trong các triển lãm, bộ sưu tập cá nhân và cả những mô hình, tượng con giáp Quý Mão được thiết kế, trưng bày ở các không gian công cộng khá độc đáo. Dịp này, hầu như các họa sĩ đều có những sáng tác ở các thể loại, chất liệu, giúp thị trường tranh con giáp thêm phần phong phú, sinh động.

Đến Làng cổ Đường Lâm (Hà Nội) vào những ngày giáp Tết Quý Mão, khách du lịch hẳn sẽ rất ngạc nhiên, thích thú khi bắt gặp bộ sưu tập 2.023 tác phẩm mèo sơn mài được nghệ nhân, họa sĩ Nguyễn Tấn Phát thực hiện chào đón năm mới 2023. Điều đặc biệt, mỗi tác phẩm đều là độc bản, được làm thủ công với hình dáng kích thước khác nhau, không chú mèo nào giống chú mèo nào.

Nghệ nhân sinh năm 1983 cho biết, đây là "công trình” nghệ thuật đã được anh ấp ủ thực hiện suốt hai năm qua. Sử dụng những nguyên liệu thuần Việt mang tính bản địa của vùng trung du Sơn Tây là gỗ mít, đá ong, kết hợp với nghệ thuật sơn mài truyền thống, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát muốn tạo nên sự đột phá giàu mỹ cảm cho sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Với chủ đích làm nổi bật vẻ đẹp của mèo trong văn hóa dân gian Việt, anh đã dành nhiều thời gian nghiên cứu hình tượng mèo trong ca dao, dân ca, truyện dân gian để tìm cảm hứng và ý tưởng đưa vào bộ sưu tập, theo hướng cách điệu, gắn với các hình thái kiến trúc mang đặc trưng Việt Nam.

Không đơn thuần chỉ tạo tác những tượng mèo xinh xắn, ấn tượng để trưng bày, anh còn gắn cho những tác phẩm nhiều công năng sử dụng với vai trò là khay, hộp, lọ hoa..., mang đến tính ứng dụng cao trong không gian nội thất. Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát chia sẻ, các công đoạn làm tượng mèo không những cần kinh nghiệm, tay nghề, mà còn cần sự khéo léo, tinh tế cũng như tâm huyết của người thực hiện. Anh cho biết, trong bộ sưu tập mèo Xuân Quý Mão, sản phẩm anh ưng ý và dồn nhiều công sức nhất là bộ bảy chiếc ghế mèo đi kèm chiếc bàn được thiết kế theo hình tượng con cá. Mỗi chiếc ghế mèo có mầu sắc, kiểu dáng riêng biệt, lồng gắn vào đó hình ảnh quen thuộc của tranh dân gian Đông Hồ với đám cưới chuột, em bé ôm mèo...; tạo nên sự gặp gỡ giàu cảm xúc giữa văn hóa dân gian và đương đại.

Không "nhiều mèo” như họa sĩ, nghệ nhân của làng Đường Lâm, năm nay, họa sĩ Lê Đình Nguyên đã có một sự đột phá khiến giới làm nghề và công chúng ngỡ ngàng. Được biết đến với biệt danh Nguyên "Trâu” bởi suốt hành trình sáng tạo, anh luôn say sưa với các tác phẩm về con trâu Việt Nam. Nhưng khi Tết Quý Mão đến gần, anh đã có một cuộc ra mắt các tác phẩm về mèo đầy thú vị tại khuôn viên Báo Nhân Dân trong dự án nghệ thuật "Nhân Dân-Quý Mão 365” của ấn phẩm Nhân Dân hằng tháng.

Dáng mèo đầu tiên trong chuỗi linh vật là "Mèo ngồi”. Họa sĩ vẽ trên giấy trước khi phác thảo bằng đất, nặn ra mẫu tác phẩm. Từ trước đến nay, tất cả tác phẩm của Lê Đình Nguyên đều do ông trực tiếp làm các khâu đầu tiên. Ông quan niệm, phải chính bàn tay, khối óc và tình cảm của mình gửi gắm, hòa quyện vào trong đó mới làm nên bí quyết, nét đặc biệt và cảm xúc khó diễn đạt thành lời. Tất cả yếu tố ấy, công chúng sẽ cảm nhận rất rõ ràng. Những chú "Mèo ngồi” ung dung, tự tại nối nhau từ xưởng ra ngoài sân "tắm nắng”. Đang làm "Mèo ngồi”, họa sĩ chợt nghĩ đến "Mèo cày” và thấp thoáng trong đó là hình ảnh "Chú mèo đi hia” trong văn học Pháp nổi tiếng, song Lê Đình Nguyên muốn phải là mèo của Việt Nam và tiêu biểu cho phong cách điêu khắc của Nguyên "Trâu”. Tác phẩm "Mèo cày” được họa sĩ đặt ở thế nằm ngang, bập bềnh như nhịp nôi, như cánh võng.

Một vẻ đẹp lạ lùng, ẩn dụ, thuần Việt và gợi nhiều liên tưởng. Xong Mèo cày, họa sĩ lại "sục sôi” sáng tạo hai thế "Mèo đứng” và "Mèo trăng”. Trong khi "Mèo đứng” oai phong, vững chãi, uy lực thì "Mèo trăng” lại mang khuôn mặt hình trăng khuyết mơ màng, lí lắc, gợi cảm hứng đồng quê, ký ức, nhớ nhung. Sự tinh nghịch, uyển chuyển, cuốn hút được khai thác tối đa với tạo hình phối trộn đa dạng vật liệu. Họa sĩ Lê Đình Nguyên cũng mang đến triển lãm chín tác phẩm lớn độc bản, gồm cụm tám tác phẩm mang tên "Mèo đi chơi Tết” và "Mèo đi học”. Đây đều là những tác phẩm sắp đặt có chuyển động, âm thanh và ánh sáng, mang lại hiệu ứng thưởng thức cao nhất cho công chúng.

Những ngày này, các cửa hàng gốm ở Bát Tràng cũng rộn ràng ra mắt, giới thiệu nhiều sản phẩm kỳ linh con giáp với đủ loại mẫu tượng mèo, đa dạng với thiết kế cách điệu với mầu sắc men gốm độc đáo, công phu. Anh Nguyễn Trung Thành, người sáng lập Tập đoàn 1102 chuyên về các sản phẩm gốm sứ ở Bát Tràng cho biết: "Để có được sản phẩm kỳ linh con giáp là cả một quá trình chuẩn bị công phu nhiều tháng của các nghệ nhân, nghệ sĩ 1102.

Từ xây dựng ý tưởng, thông điệp chuyển tải cho đến thiết kế mẫu mã, tìm kiếm nguyên liệu phù hợp, phác thảo, rồi làm mẫu thử và lựa chọn nghệ nhân hợp tuổi thực hiện đều được thông qua Hội đồng chế tác của tập đoàn”. Nâng niu mẫu kỳ linh Quý Mão 2023, Nguyễn Trung Thành say mê giới thiệu với chúng tôi ý nghĩa và từng chi tiết của sản phẩm, nhất là nước men sẫm đen ngả xanh huyền ảo điểm xuyết bởi những đường viền vàng lóng lánh làm tăng thêm phần sang trọng, lịch lãm. Từng đường nét trên cơ thể mèo được nghệ nhân chế tác tỉ mỉ, toát lên khí chất, thần thái của một linh vật biểu tượng cho năm.

Kỳ linh có chiều cao 23cm trong hình tượng mèo ngồi, tĩnh tại, ung dung chiêm nghiệm trong thế "Kích hoạt thiên nhãn” thể hiện năng lực, tầm nhìn của những chủ nhân sở hữu và tinh thần kiên cường, vượt qua mọi khó khăn, gian lao. Chế bản mẫu tượng là gốm cao cấp vẽ vàng 24K với các chất liệu hội tụ đủ năng lượng của ngũ hành trong gốm: Kim-Mộc-Thủy-Hỏa-Thổ. Theo các nghệ nhân, điểm đặc biệt của sản phẩm là dòng men "hỏa biển” bí truyền được tạo nên từ sự chênh lệch nhiệt độ mà ít cơ sở nào có thể làm được, giúp kỳ linh của Tập đoàn 1102 mang sắc thái riêng.

Sáng tạo tranh, tượng linh vật con giáp Quý Mão không chỉ sôi động ở các xưởng tranh, xưởng gốm của các nghệ sĩ, trưng bày ở các gallery và trong bộ sưu tập gia đình mà cũng là những tác phẩm được không ít địa phương trong cả nước đặt trang trí tại nhiều địa điểm công cộng, trung tâm đô thị và các khu du lịch, vui chơi nhằm mang lại không khí đón Tết, vui Xuân, đáp ứng nhu cầu có những không gian chụp ảnh đẹp của nhân dân và khách du lịch. Có không ít tượng, mô hình linh vật năm được chăm chút đầu tư sáng tạo và thật sự trở thành những công trình nghệ thuật đẹp và độc đáo, nhưng cũng có không ít những mẫu tượng con giáp Quý Mão ở các địa phương chưa được như ý, bị đánh giá, bình phẩm tiêu cực.

Mặc dù chưa đến mức phải tháo dỡ, tu sửa như từng diễn ra các năm trước, song những tượng, mô hình linh vật này cũng phần nào tạo nên hình ảnh phản cảm, hài hước. Phần lớn các bức tượng, mô hình linh vật của địa phương đều được thực hiện từ nguồn kinh phí xã hội hóa, nhưng sự đầu tư đó sẽ trở nên lãng phí nếu không mang lại ý nghĩa cần có cho cộng đồng trong những ngày đón Tết, vui Xuân. Ở đây, các cấp quản lý văn hóa đã cho thấy sự thiếu nghiêm túc, hời hợt bởi không thể cứ bỏ tiền ra thì có quyền thiết kế, tô vẽ lòe loẹt, nhất là tại những địa điểm công cộng đông khách tham quan.

Trong những ngày giáp Tết, với mong gặp lại bóng dáng "linh miêu” xưa cũ, chúng tôi tìm đến nhà nghệ nhân Mai Thanh Huyền, con dâu của Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đăng Chế. Theo thông lệ, vào năm con giáp nào thì chị lại có tranh con giáp đó để bán từ trước Tết. Bán hàng tranh ở phố cổ nhiều năm, chị Huyền có dịp tiếp xúc lắng nghe rất nhiều ý kiến của khách hàng và liền tìm phương cách để chiều lòng khách mua tranh. Thí dụ, cũng đề tài con giáp, nhưng khách đòi hỏi tranh phải thể hiện được nhiều thông điệp mang tính giáo dục, đạo đức và cầu mong thịnh vượng…

Năm nay, chị nhận thấy mèo trong tranh Đông Hồ còn hơi đơn điệu, thường chỉ có hai mẫu chủ đạo là em bé cưỡi mèo và mèo trèo cây cau. Chị quyết định tự vẽ thủ công hoàn toàn tranh mèo mới theo cảm hứng từ dòng tranh truyền thống, "tách” chú mèo trong tranh xưa ra đứng riêng dưới gốc đào và bên khóm hoa hồng. Chú mèo mầu vàng trên nền giấy điệp đứng oai vệ bên hoa thật vui mắt. Sắc mầu tranh tươi mới với vàng và cam chủ đạo điểm xuyết hồng và lam rất hợp mùa xuân đơm chồi, nảy lộc. Đặc biệt, khuôn mặt chú mèo hiền hòa, tươi tắn nhưng vẫn rõ nét oai phong của tiểu hổ. Ngay khi vẽ xong, chị nhờ nhiếp ảnh gia Lê Bích và họa sĩ Lê Thiết Cương góp ý thêm và nhận được phản hồi tích cực. Sau nhiều lần chỉnh sửa, mẫu mèo hoa hồng đã được ra đời đúng dịp Tết 2023.

Chúng tôi đã ghé thăm xưởng vẽ của họa sĩ Nguyễn Đoan Ninh ở gần khu Văn Miếu-Quốc Tử Giám. Cha anh là nghệ sĩ Nguyễn Trọng Đoan, một "gương mặt gốm” quen thuộc trong nước. Năm nay, anh 49 tuổi và vẽ 49 bức tranh mèo với mong muốn một năm mới nhiều sự uyển chuyển, vui tươi. Nguyễn Đoan Ninh được biết đến qua nhiều triển lãm trong nước và ngoài nước. Bên cạnh tranh sơn dầu khổ lớn biểu đạt cá tính đầy ấn tượng, anh còn nổi tiếng với chuỗi tác phẩm hội họa sử dụng chất liệu giấy dó, biểu đạt xúc cảm, tâm tư, qua nét mực loang đầy bí ẩn. Lần này ở loạt tranh vẽ mèo, anh cũng trở lại với chất liệu đậm nét dân tộc là giấy dó. Phía sau nền mực loang, nền vàng nhũ với lối thể hiện rất trừu tượng, lại là những đường nét siêu thực về mèo. Mực tàu, giấy dó giúp anh thể hiện cảm xúc tức thời ngay trong lúc vẽ nương theo độ loang nhòe của mực. Tinh thần anh muốn thể hiện trong tranh là sự hư vô, bất biến của vạn vật.

Khấp khởi, hân hoan phải kể tới họa sĩ Tào Linh. Bộ tranh Tết Quý Mão-Happy Cats của anh với 40 tác phẩm khi kế hoạch trưng bày ở Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền từ ngày 8 đến 11/1 vừa được duyệt đã có khách đến đặt mua toàn bộ tranh, khách lẻ không còn cơ hội. Tranh mèo của Tào Linh đã được "giải phẫu” bằng sự thông minh, nhạy cảm, dị thường để thể hiện một cách đầy ấn tượng. Xem tranh mèo, nhưng phải xem bằng cảm giác, và cảm giác đó dẫn dụ ta bước vào một thế giới đầy ám gợi, bí ẩn, mang phong cách "rất Tào Linh”.

Sáng tác tranh, tượng con giáp trong dịp đón Tết là thú chơi của không ít nghệ sĩ tạo hình cũng như các nhà sưu tập, đồng thời cũng là cuộc đua góp phần tạo ra những sản phẩm vừa có chất lượng nghệ thuật, vừa thiết thực với đời sống tinh thần và trở thành nét đẹp văn hóa khi xuân về.