Thắng cảnh núi Đầu Rồng, thị trấn Cao Phong (Cao Phong) với hệ thống hang động đẹp là điểm đến hấp dẫn của nhiều du khách.
Núi Đầu Rồng là quần thể với 6 hạng động chính, gồm: Phong Sơn động, Nhãn Long Sơn động, Hoa Sơn Thạch động, động không đáy, động Thanh Thủy và hang nước. Hang đầu tiên trong hệ thống các hang động của núi Đầu Rồng được ví như một phòng chờ là Hoa Sơn Thạch động. Với độ sâu khoảng 300 m, gồm 2 tầng, Hoa Sơn Thạch động được chia thành 5 cung chính với rất nhiều thạch nhũ đa sắc. Trong đó, nổi bật là vách động bên phải với khối nhũ thạch lớn, tựa hình các nàng tiêng đang tắm với những mái tóc dài óng ả, thướt tha. Hoa Sơn Thạch động còn có một kỳ quan nữa mà ai đến núi Đầu Rồng cũng muốn ghé qua, chiêm ngưỡng bởi vẻ đẹp và những câu chuyện tương truyền trong dân gian, đó là cung phòng tiên nữ. Tương truyền, vì không chịu ép duyên lấy lang đạo giàu có nên người con gái xinh đẹp nhất vùng Mường Thàng đã bỏ nhà lên sống cô độc trong động. Thương nhớ người yêu, nước mắt nàng chảy ròng tới kiệt sức. Thấu hiểu nỗi đau của nàng, Ngọc Hoàng đã ban cho linh hồn nàng thành tiên nữ và cho giữ cung phòng. Cung phòng được trang hoàng lộng lẫy bởi nhũ thạch rủ xuống tựa tấm rèm buông. Phía bên trong là hồ nước trong vắt nhìn thấu những hình thù của đá.
Cách Hoa Sơn Thạch động khoảng hơn 100 m là động không đáy với 4 cung phòng chính, đường vào uốn lượn, nơi đây được biết đến không chỉ như thế giới của thạch nhũ lung linh với rất nhiều hình thù, mà còn bởi một miệng giếng rộng sâu hun hút, cảm giác như không có đáy. Nhiều khách du lịch đã thử trải nghiệm "đo" độ sâu của giếng bằng cách ném hòn đá xuống, nhưng hầu như đều không nghe thấy tiếng đá rơi.
Nằm phía bên trái, được ví như mắt thiêng của rồng là Nhãn Long Sơn động, gồm 4 cung chính là cung tả, cung hữu, chính cung và hậu cung, Đứng trên động có thể nhìn toàn cảnh thị trấn Cao Phong với những vườn cam xanh ngút tầm mắt. Bên trong động là vô vàn thạch nhũ. Điều khác biệt là những thạch nhũ này rỗng bên trong và tùy theo cách gõ của du khách mà phát ra âm thanh khác nhau, nhưng dù âm thanh sống động khác nhau đến mấy cũng đều nghe như tiếng cồng, tiếng chiêng, có khi là tiếng khèn ống, như thể đời sống văn hóa ngàn đời của bà con nơi đây đã ngấm sâu, thổi hồn cho những nhũ đá lạnh lẽo trở nên sinh động và rất đỗi thân quen.
Nằm ở lưng chừng núi, Phong Sơn động là động cao nhất, cách chân núi gần 200 m, với 3 cung chính. Phong Sơn động là một trong những động có vòng động, nhũ đá đa sắc nhất. Theo ghi chép của Cục Di sản văn hóa, nơi này được ví như một điện thờ Phật, thờ mẫu và như một bức tranh đá đa sắc. Nét độc đáo là động có thể đón từng luồng gió luồn qua những ngách đá, như tạo nên một chiếc chuông gió của tạo hóa, để mỗi khiđến thăm du khách nghe được những bản nhạc của gió, của đá như lời hát ru của mẹ thiên nhiên.
Nét đặc sắc của quần thể núi Đầu Rồng không chỉ có những hang động kỳ bí trên cao, mà còn đi sâu xuống lòng đất. Vì vậy, các nhà nghiên cứu gọi núi Đầu Rồng là kiệt tác của thiên nhiên. Ngoài 4 hang khô còn có 2 hang ướt là hang nước và động Thanh Thủy. Hang nước chạy trong lòng núi dài khoảng 400 m, chỗ nông chừng 5 m, chỗ sâu có thể lên tới 5 - 8 m. Để khám phá hang nước, du khách có thể ngồi trên thuyền. Đối với động Thanh Thủy dài khoảng 300 m, ở đây có những mạch nước ngầm dâng lên trong vắt. Trong động Thanh Thủy còn có bãi bồi tuyệt đẹp dài khoảng 20 m, rộng 3 - 5 m, có thể tản bộ. Nơi đây còn là điểm trú ngụ của những đàn dơi núi với hàng trăm con. Theo người dân trong vùng, điểm hợp thủy giữa động Thanh Thủy với hang nước chính là một huyệt điểm của long mạch núi Đầu Rồng, nước ở đây không khi nào cạn.
Với những nét độc đáo, chứng tích quan trọng về địa chất, sinh quyển, núi Đầu Rồng đã được Bộ VH-TT&DL xếp hạng danh thắng lịch sử cấp quốc gia. Ngay dưới chân núi Đầu Rồng là ngôi đền Bồng Lai đã được UBND huyện Cao Phong tôn tạo, tu sửa, tạo ra một điểm du lịch tâm linh ngắm cảnh nổi tiếng tại huyện Cao Phong, thu hút đông đảo du khách, nhất là du khách thích du xuân, khám phá, tìm về với bình yên tâm hồn.
Đinh Hòa