Lãnh đạo HĐND tỉnh, UBND huyện Mai Châu khảo sát công tác quản lý công trình nước sạch xóm Nà Lụt, xã Thành Sơn (Mai Châu) cung cấp nước cho hơn 80 hộ dân trên địa bàn.

Gần 40% công trình cấp nước sạch hoạch động kém hiệu quả

Công trình nước sạch thôn Gò Chè, xã Kim Lập (Kim Bôi) được đầu tư xây dựng năm 2018 với tổng nguồn vốn 1.490 triệu đồng thuộc dự án Chương trình 135. Dự án dự kiến cung cấp nước sạch cho các hộ dân thuộc xóm Gò Chè và một số hộ dân các xóm lân cận thuộc xã Kim Lập. Tuy nhiên, hiện nay, công trình đã bị xuống cấp và không được quan tâm đúng mực. Tại khu vực xây dựng bể chứa, công trình đang bị "móc chân" khi ngay phía dưới công trình là một doanh nghiệp đang khai thác đất, khai thác vật liệu xây dựng. Khu vực bể chứa lau lách mọc um tùm. Trong điều kiện thời tiết bình thường có thể sử dụng nước nhưng chỉ cần một trận mưa nước đục không thể sử dụng được, rác thải từ xung quanh ùn ứ dồn xuống khu vực công trình.

Không chỉ công trình nước sạch xóm Gò Chè, trên địa bàn huyện Kim Bôi có nhiều công trình nước sạch đến nay gần như đắp chiếu, không sử dụng được nếu không được đầu tư nâng cấp, sửa chữa. Đồng chí Nguyễn Thành Trung, Trưởng Phòng Dân tộc huyện cho biết: Kim Bôi là một trong những huyện gặp nhiều khó khăn về nước sạch, người dân cũng có nhu cầu sử dụng nước sạch lớn. Theo rà soát, hiện toàn huyện có 2.372 hộ thiếu nước sinh hoạt phân tán cần được hỗ trợ tại tất cả các xã trên địa bàn. Bằng nguồn vốn Chương trình 135, vốn của Sở NN&PTNT và Childfund, huyện đã đầu tư xây dựng nhiều công trình cấp nước sạch cho người dân. Trong đó có những công trình được đầu tư xây dựng từ nhiều năm trước nên đã xuống cấp nghiêm trọng. Như công trình cấp nước sinh hoạt xã Trung Bì (nay là xã Xuân Thủy) được đưa vào sử dụng từ năm 2005; công trình cấp nước tại xóm Vó Cốc, xã Kim Tiến (nay là xã Kim Bôi) đưa vào sử dụng năm 2009; công trình cấp nước sinh hoạt xã Vĩnh Tiến được đầu tư xây dựng và đưa vào sử dụng từ năm 2014.

Theo kết quả rà soát, tính đến nay, trên địa bàn tỉnh có hơn 300 công trình cấp nước tập trung được xây dựng từ nhiều nguồn vốn. Trong đó có 22 công trình hoạt động bền vững, chiếm 7,3%; 66 công trình hoạt động trung bình, chiếm 21,8%; 95 công trình hoạt động kém hiệu quả, chiếm 31,3%; 120 công trình không hoạt động, chiếm 39,6%. Nhiều công trình đã được đầu tư nâng cấp, sửa chữa đến lần thứ hai với tổng nguồn kinh phí hơn chục tỷ đồng như công trình nước sạch xã Thanh Cao (Lương Sơn) đến nay người dân vẫn "vật vã" với câu chuyện nước sạch. Công trình này được đầu tư xây dựng, đưa vào sử dụng năm 2009, tuy nhiên cấp nước được hơn 1 tháng thì hư hỏng. Năm 2013, công trình được đầu tư nâng cấp, sửa chữa với kinh phí hơn 1 tỷ đồng. Năm 2016 tiếp tục đưa vào khai thác. Tuy nhiên, đến đầu năm 2019 thì công trình ngừng cấp nước hoàn toàn. Ngoài ra, nhiều công trình thuộc cơ sở hạ tầng quan trọng của các dự án tái định cư nhưng cũng đắp chiếu cả chục năm nay như dự án cấp nước sạch khu tái định cư Mai Sơn, xã Yên Nghiệp (Lạc Sơn)... khiến hàng chục hộ dân tái định cư lao đao vì thiếu nước. Xã Lạc Sỹ (Yên Thủy) là một trong những xã vùng đặc biệt khó khăn. Năm 2014, từ nguồn vốn Chương trình 135, xã được đầu tư công trình nước sạch nhằm nâng cao đời sống nhân dân. Tuy nhiên, công trình từng được xem là trọng điểm của xã cũng nhanh chóng rơi vào tình trạng đắp chiếu vì không có người trông coi, ống dẫn nước rỉ sét, một số thiết bị bị phá hỏng, tháo gỡ. Và với tình trạng "cha chung không ai khóc", dù rất thiếu nước sinh hoạt nhưng người dân cũng không biết làm thế nào khi không có vốn để nâng cấp, sửa chữa.

Công trình cấp nước kém hiệu quả - bài toán vận hành, quản lý sau đầu tư

Là một trong những xã được đầu tư nâng cấp công trình nước sạch "khủng" với vốn đầu tư kinh phí hơn chục tỷ đồng nhưng không mang lại hiệu quả, lý giải nguyên nhân này, đồng chí Nguyễn Văn Canh, Phó Chủ tịch UBND xã Thanh Cao (Lương Sơn) cho rằng: Có thể nói, một trong những nguyên nhân dẫn đến các công trình nước sạch đầu tư không hiệu quả là do khâu thẩm định, thiết kế và xây dựng công trình. Như công trình xã Thanh Cao được xây dựng gần khu vực nghĩa trang của xóm nên ngay từ ban đầu người dân không mặn mà với việc dùng nước.

Đó cũng là tình trạng chung của nhiều công trình hiện nay, do khâu khảo sát không đảm bảo nên nhiều công trình không phát huy được hiệu quả, nước không đến được hộ dân. Theo báo cáo của Phòng Dân tộc huyện Kim Bôi nêu rõ, hạn chế của các công trình nước sạch là do công trình xa khu dân cư, nên khi thực hiện đầu tư thường tốn nhiều kinh phí, lượng nước đến nơi sử dụng yếu, đường ống dẫn xa.

Bên dưới công trình nước sạch xã Kim Lập (Kim Bôi) là điểm khai thác đất đá, vật liệu xây dựng.

Bên cạnh đó, nguyên nhân các công trình chưa phát huy được hiệu quả là do nhiều công trình cấp nước chưa gắn liền với công tác quản lý, vận hành, khai thác sau đầu tư. Theo đồng chí Bùi Tiến Lực, Phó trưởng Phòng Dân tộc huyện Tân Lạc, nhiều công trình sau khi đầu tư bàn giao về cho xã. UBND xã đã thuê lại các doanh nghiệp hoặc các tổ hợp tác để vận hành khai thác công trình. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp chỉ chú tâm khai thác mà không bảo trì công trình. Vì vậy, có những công trình van bơm, đường ống dẫn nước hư hỏng không được quan tâm sửa chữa. Đặc biệt, với các công trình tự chảy, người dân chưa có ý thức bảo vệ, còn trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước nên công trình chỉ sử dụng được trong một thời gian ngắn. Đối với các công trình có vốn duy trì duy tu, bảo dưỡng, khi được giao về cho xã, các đơn vị quản lý vận hành thường là kiêm nhiệm, không chuyên trách quản lý vận hành dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa cao. Trong khi đó, trình độ chuyên môn, năng lực quản lý, vận hành hạn chế, trang thiết bị phục vụ cho công tác kiểm tra tại chỗ, xử lý sự cố còn nghèo nàn. Đối với các công trình cấp nước tập trung do HTX hoặc UBND xã quản lý vận hành, mức thu cao, song do hạn chế về trình độ chuyên môn, năng lực quản lý, vận hành, khai thác công trình nên lời giải cho bài toán kinh tế còn nhiều bất cập, dẫn đến thu không đủ bù chi, thiếu nguồn kinh phí dành cho duy tu, bảo dưỡng công trình, tỷ lệ tái đầu tư thấp. Vì vậy, nhiều công trình xuống cấp nhanh, chất lượng nước không bảo đảm.

Để nâng cao hiệu quả phục vụ của các công trình nước sạch, UBND tỉnh đã ban hành Chỉ thị số 07/CT-UBND về việc tăng cường quản lý, nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng bền vững công trình cấp nước sạch nông thôn tập trung. Chỉ thị nêu rõ tiếp tục tuyên truyền nhân dân tham gia bảo vệ công trình nước sạch, sử dụng nước tiết kiệm và chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật về cấp nước. Thường xuyên kiểm tra các công trình nước tự chảy, công trình nước sinh hoạt tập trung để có giải pháp cho từng khu vực. Tuy nhiên, từ thực tế, để phát huy hiệu quả các công trình nước sạch cần có những giải pháp đồng bộ, cụ thể đối với từng loại công trình. Trong đó, khâu quản lý, vận hành sau khai thác có vai trò quyết định việc duy trì hoạt động của công trình. Muốn vậy cần gắn trách nhiệm cụ thể cho các cơ quan, đơn vị, cấp, ngành trong công tác quản lý, duy tu, bảo dưỡng công trình. 

Phương Linh