Lễ hội Gầu Tào năm 2020 được tổ chức góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mông 2 xã Hang Kia, Pà Cò (Mai Châu).

Khơi dòng chảy cho các lễ hội truyền thống

Với mỗi người dân Việt Nam nói chung, người dân Hòa Bình nói riêng, từ lâu, lễ hội đã trở thành loại hình văn hóa đặc sắc không thể thiếu trong đời sống tinh thần và tâm linh. Việc tổ chức lễ hội nhằm giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo lý "Uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh công lao các bậc tiền nhân, nhân vật lịch sử, những người có nhiều đóng góp trong quá trình hình thành, phát triển đất nước và tuyên truyền giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc của di tích. Đây còn là dịp để mọi người giao lưu, cộng cảm và trao truyền đạo lý, tình cảm, khát vọng cao đẹp, cũng là dịp để vui chơi, thư giãn tinh thần sau một năm lao động vất vả.

Vì lẽ đó, những năm gần đây, Sở VH-TT&DL đã tích cực tham mưu cho tỉnh dành sự quan tâm tới việc tổ chức, phục dựng các lễ hội, góp phần khai thác tiềm năng du lịch, thúc đẩy phát triển KT-XH của địa phương. Những lễ hội được tổ chức phục dựng là những lễ hội truyền thống giàu bản sắc, được lưu giữ trong đời sống dân tộc thiểu số trên địa bàn như: lễ hội Khai hạ của người Mường, lễ hội Xên bản, Xên Mường của người Thái, lễ hội Gầu Tào của người Mông…

Ngay trong ngày đầu năm Canh Tý 2020, tôi được góp mặt trong lễ hội Gầu Tào của đồng bào Mông 2 xã Hang Kia, Pà Cò (lễ hội được phục dựng lại từ năm 2017). Người dân tham dự lễ hội tràn đầy niềm hân hoan trong ánh mắt, nụ cười. Ông Sùng A Phờ, một bậc trưởng lão của dân tộc Mông xã Pà Cò, người được chọn làm lễ cúng trời đất trong lễ hội chia sẻ: "Lễ hội Gầu Tào có 2 phần, gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ bắt đầu từ nghi lễ trồng cây nêu - cây mang biểu tượng nối trời với đất, nguyện cầu sinh con, vụ mùa bội thu. Cây nêu được coi là cây thiêng đánh đuổi tà ma, ngừa tránh những xui xẻo và mang lại may mắn cho năm mới. Sau nghi thức dựng, cúng lễ bên cây nêu, trai gái bản Mông nắm tay nhau múa vòng theo nhịp khèn, tham dự phần hội với các tiết mục nghệ thuật đặc sắc, các trò chơi dân gian. Ơn Đảng, ơn chính quyền đã quan tâm phục dựng lại lễ hội để người dân bản Mông chúng tôi có dịp gặp gỡ, giao lưu, cùng quảng bá văn hóa truyền thống và gìn giữ cho muôn đời sau”.

Theo thống kê của Sở VH-TT&DL, năm 2019, các địa phương trong tỉnh đăng ký tổ chức 63 lễ hội, đã tổ chức được 61 lễ hội, trong đó có 3 lễ hội quy mô cấp tỉnh, gồm: lễ hội chùa Tiên - Lạc Thủy, lễ hội Mường Động - Kim Bôi và Hội xuân Văn hóa - Thể thao gắn với liên hoan nghệ thuật quần chúng của huyện Kỳ Sơn; 1 lễ hội cấp huyện mới được phục dựng là Hội xuân của người Dao tại xã Cao Sơn (Đà Bắc), còn lại là các lễ hội cấp xã. Năm 2020 đã tổ chức được Lễ hội Gầu Tào. Quy mô tổ chức lễ hội nhỏ nhưng ý nghĩa, sức lan tỏa của các lễ hội khá lớn, góp phần thỏa mãn nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh và nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân.

Tăng cường chấn chỉnh những hành vi "lệch chuẩn” trong lễ hội

Theo những người am hiểu về văn hóa, tín ngưỡng, lễ hội được xem là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, phản ánh nét đẹp văn hóa, mang tính giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống, gắn kết tinh thần cộng đồng, tình yêu quê hương, đất nước. Tuy nhiên, hiện tại có một thực tế: khi đời sống được nâng cao, mỗi dịp Tết đến, xuân về, người người trẩy hội, nhà nhà trẩy hội. Theo đó, không ít người đi lễ mà không hiểu đối tượng hành lễ là ai, ý nghĩa của lễ hội là gì, cần phải ứng xử ra sao, dẫn đến quan niệm lệch lạc: đã có mặt trong lễ hội là phải quyên tiền công đức, bằng không sẽ mắc tội với thánh thần. Từ đó phát sinh một lực lượng "cò mồi” chuyên đổi tiền lẻ theo kiểu "chặt chém", đổi mười lấy tám (một trăm nghìn đồng đổi lấy 80 nghìn đồng). Những đồng tiền mới có mệnh giá nhỏ 1.000 - 2.000 đồng được được nhét bừa nơi tượng phật, ban thờ, hốc đá, mô đất… gây mất mỹ quan, phản cảm. Với suy nghĩ trần sao âm vậy, không ít người chịu chi "lễ khủng” với nhà lầu, xe hơi, đồng hồ, quần áo… (hàng mã) để đốt khi hành lễ, vừa lãng phí tiền của, vừa ô nhiễm môi trường và tiềm ẩn nguy cơ xảy ra các vụ hỏa hoạn nghiêm trọng.

Nhiều ban thờ nhỏ được dựng lên để du khách hành lễ và thu tiền giọt dầu trong khu vực động Tiên - Lạc Thủy (ảnh chụp tháng 4/2019).

Đồng chí Bùi Thị Niềm, Giám đốc Sở VH-TT&DL đánh giá: Trong 2 năm qua, các lễ hội trên địa bàn tỉnh luôn được tổ chức theo đúng quy định tại Nghị định số 110/2018/NĐ-CP, ngày 29/8/2018 của Chính phủ về quản lý và tổ chức lễ hội. Theo đó, các lễ hội được tổ chức trang trọng, thiết thực, phù hợp với quy mô và nội dung của lễ hội. Đã giảm hẳn lực lượng đổi tiền lẻ, cúng bái mê tín dị đoan ở đền, chùa, đặc biệt là không có tình trạng chen lấn, xô đẩy cướp "lộc”… Tuy nhiên, phải thẳng thắn nhìn nhận, ở một số lễ hội còn những vấn đề cần quan tâm như: công tác vệ sinh môi trường chưa đảm bảo; còn hiện tượng đặt tiền giọt dầu không đúng nơi quy định, gây phản cảm; tại điểm lễ hội không thực hiện việc tuyên truyền, giới thiệu nội dung, ý nghĩa của lễ hội và điểm di tích… để đông đảo người dân được biết.

Để mùa lễ hội 2020 diễn ra an toàn, văn minh, tạo sự hứng khởi trong nhân dân, Sở VH-TT&DL đã ban hành Văn bản số 13, ngày 7/1/2020 về tăng cường công tác tổ chức và quản lý lễ hội gửi UBND các huyện, thành phố, yêu cầu: việc tổ chức lễ hội bảo đảm các giá trị truyền thống cũng như nếp sống văn minh trong không gian thờ tự; không tổ chức lễ hội tốn kém, lãng phí; nghiêm cấm các hoạt động mê tín dị đoan, lợi dụng lễ hội để trục lợi, tổ chức dịch vụ trong khu vực bảo vệ của di tích lịch sử, văn hóa.

Việc tổ chức lễ hội nhằm giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo lý "Uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh công lao các bậc tiền nhân, nhân vật lịch sử, những người có nhiều đóng góp trong quá trình hình thành, phát triển đất nước và tuyên truyền giá trị về lịch sử, văn hóa, kiến trúc của di tích. Do đó, lễ hội phải được tổ chức trang trọng, thiết thực, hiệu quả, phù hợp với quy mô, nội dung của lễ hội. Việc tổ chức lễ hội truyền thống phải theo đúng bản chất, ý nghĩa lịch sử, văn hóa. Nghi lễ của lễ hội phải trang nghiêm, bảo đảm truyền thống, không thực hiện nghi lễ có tính bạo lực, phản cảm, trái với truyền thống yêu hòa bình, nhân đạo của dân tộc Việt Nam. Trong quá trình tổ chức lễ hội phải thực hiện các biện pháp bảo vệ di tích, danh lam thắng cảnh, bảo đảm ANTT - ATXH, phòng, chống cháy nổ, an toàn giao thông, vệ sinh môi trường, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm nơi diễn ra lễ hội. Đối với các lễ hội diễn ra trên sông nước, đề nghị ban tổ chức lễ hội có các phương án đảm bảo an toàn giao thông đường thủy cho nhân dân tham gia lễ hội… tất cả vì một mùa lễ hội vui tươi, an toàn.