Điểm đặc biệt của di tích chùa Hang, xã Yên Trị (Yên Thủy) là toàn bộ không gian thờ cúng đều ở trong hang đá.

Hang Chùa còn có tên là "Văn Quang Động”. Chùa Hang là tên thường gọi của ngôi chùa được xây dựng trong động Văn Quang, xưa kia chùa có tên chữ là "Thanh Lam Tự”. Di tích chùa Hang và hang Chùa cách trung tâm TP Hoà Bình khoảng 85 km về phía Nam, cách thị trấn Hàng Trạm khoảng 5 km, cách thị trấn Nho Quan, tỉnh Ninh Bình khoảng 13 km.

Gọi là Hang chùa vì tại 4 động ở núi này có tới 2 động có chùa ở trong đó. Vẻ đẹp của hang động không những chỉ được chùa tô điểm mà tự thân những hang động này cũng có những vẻ đẹp mà các bài ký, bài thơ của người xưa ghi lại trên vách đá đến nay còn nguyên giá trị. Tại vị trí trung tâm của di tích, hiện nay, trên vách hang Chùa vẫn còn lưu lại một số văn bia cổ được khắc bằng chữ Hán Nôm. Trong đó có 1 bức đại tự, 1 bài thơ, 2 bài ký và 1 bia về việc trùng tu chùa Hang. Các bài thơ, ký đều có nội dung ca ngợi vẻ đẹp của Thanh Lam Tự cũng như khẳng định rằng ngôi chùa cổ này vốn rất linh thiêng, nhờ đó mà mảnh đất Yên Thủy đã sinh ra nhiều anh hùng, hào kiệt…

Theo các nhà khảo cổ học, hang Chùa cũng là nơi phát hiện ra dấu vết khảo cổ học thuộc nền "Văn hoá Hoà Bình”. Trong hang 2 và hang 3, người ta đã tìm thấy các trầm tích hoá thạch thức ăn của người xưa như vỏ ốc, vỏ sò, mảnh công cụ... Vào thời Trung đại, dấu tích văn hoá cũng để lại ở đây khá đậm nét đó là quả chuông đồng được đúc vào năm Cảnh Hưng thứ 44 (năm 1783). Chiếc chuông là bằng chứng cho thấy, vào thế kỷ XVIII hang Chùa đã được khai thác, hang được biến thành chùa bởi những vị tu hành đạo cao, đức trọng. Từ dưới đường quốc lộ 12, leo lên những bậc thềm đá sẽ thấy ngay trước mắt một khuôn viên bán sơn với vách núi to sừng sững ngay trước mặt. Chếch tầm mắt ngay phía bên phải là Cửa Đức Ông, theo lối đi bên phải cách Cửa Đức Ông vài chục mét là gian thờ Mẫu. Phía bên trái lối lên chính, đi chừng mấy chục bước chân, khuất tầm mắt sau sườn núi đá là gian chính điện Tam Bảo. Ngay sát không gian chính điện là gian thờ Chúa (thờ Tam vị Chúa Mường). Điều đặc biệt là tất cả không gian chùa, thờ cúng đều ở trong hang.

Không chỉ độc đáo bởi kiến trúc chùa trong hang, mà cảnh quan nơi đây còn được bao phủ bởi cây cối xanh mát quanh năm và hàng ngàn chậu hoa phong lan đang khoe sắc, tỏa hương, đung đưa trong gió. Vậy nên, mặc dù là mùa nắng nóng, nhưng khi vãn cảnh chùa Hang vẫn luôn cảm thấy rất mát mẻ, trong lành, bình yên.

Năm 1994, chùa Hang - hang Chùa đã được Bộ Văn hoá công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp quốc gia. Cũng từ ngày đó, vào những ngày đầu năm, xã Yên Trị lại tưng bừng mở hội chùa Hang. Lễ hội chùa Hang là lễ hội truyền thống hàng năm được tổ chức vào dịp rằm tháng Giêng với mục đích cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Trong đó, ngày 14 tháng Giêng diễn ra các hoạt động giao lưu thể thao, đêm giao lưu văn nghệ "Mừng Đảng - mừng Xuân”. Ngày 15 tháng Giêng là chính hội với các hoạt động: Lễ rước, múa lân, ném còn, thi đấu bóng chuyền… Chùa Hang - hang Chùa là nét đẹp kết hợp giữa văn hóa Phật giáo và văn hóa truyền thống. Đến với lễ hội, Nhân dân, du khách sẽ được chiêm ngưỡng cảnh chùa độc đáo trong hang đá; sau đó, thắp nén hương thành kính cầu đức Phật cầu lộc, cầu tài và tham gia giao lưu văn nghệ, trò chơi dân gian.

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị chùa Hang - hang Chùa, năm 2020, một số hạng mục của di tích như: Giếng Tam Linh, đền Trình, lối lên xuống, khu vực nghỉ chân vãn cảnh… đã được tôn tạo và xây mới tạo sự khang trang, quy mô, nâng tầm giá trị di tích.

Dương Liễu