(HBĐT) - Động Nam Sơn (địa phương gọi là động Tớn) thuộc xã Vân Sơn (Tân Lạc) được công nhận di tích danh thắng cấp quốc gia năm 2008. Trước đó, nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu và công nhận đây là hang động đẹp nhất trong quần thể các hang động được phát hiện tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông, với những khối đá phát triển qua quá trình hình thành khoảng 250 triệu năm.

Từ trung tâm xã đi vào khoảng 4km, du khách xuống xe men theo lối nhỏ, bước vào hành trình trải nghiệm 40 phút ngược núi, đi bộ xuyên qua các cánh rừng tre trúc, trèo qua các mỏm đá để đến động. Trang bị cho mỗi người 1 gậy chống và 1 chiếc đèn pin để soi đường, chị Bùi Thị Thiềng, cán bộ văn hóa xã Vân Sơn cho biết đường lên động còn rất hoang sơ, ít tác động của bàn tay con người. Trước đây, động được đầu tư hệ thống điện nhưng do nhiệt độ trong hang luôn ẩm ướt, nhiều đoạn nước nhỏ giọt nên công trình đã bị hư hỏng. Mặc dù nhiều hạng mục chưa được đầu tư nhưng vẻ đẹp huyền bí của động Nam Sơn vẫn lôi cuốn du khách tham quan, khám phá.         

Nằm ở độ cao gần 1.000m so với mực nước biển, động dài khoảng 450m, được chia thành 3 ngăn, ngăn giữa có hồ nước rộng với độ sâu từ 2 - 7m, nước hồ trong vắt, mát lạnh quanh năm. Cửa động rộng 90cm, cao 1m. Ngoài việc sở hữu kho tàng gồm các cột đá, nhũ đá, măng đá, rèm đá rất đặc sắc, động còn lưu giữ nhiều cổ vật liên quan đến lịch sử, văn hóa và là nơi trú ngụ của nhiều loài dơi, động vật, sinh vật đặc hữu. Qua thông tin của người dân bản địa, từ lâu bà con đã biết đến cửa hang và vòm hang. Tuy nhiên do bên trong rất tối nên chưa ai nghĩ đến việc đi sâu khám phá. Sau này, một tốp người đi làm nương do khát nước liều lĩnh rủ nhau soi đèn vào hang tìm nguồn nước phát hiện một hồ nước lớn, trong vắt tận đáy.

Trên hành trình thám hiểm hang động, bất cứ ai đến đây đều không khỏi trầm trồ trước vẻ đẹp tuyệt mỹ mẹ thiên nhiên ban tặng với vô số măng đá lô nhô, dải nhũ thanh mảnh buông xuống đủ sắc màu thạch nhũ. Vừa chiêm ngưỡng du khách vừa thỏa sức tưởng tượng hình ảnh bức tượng Phật uy nghiêm, ông Bụt râu tóc bạc phơ. Càng đi vào trong không khí càng mát mẻ, lòng động tua tủa, nhấp nhô rừng bụt mọc. Có chỗ nền động chẳng khác nào bãi san hô, lớp nọ nối lớp kia, lại có đoạn như ruộng bậc thang thành bờ, thành thửa như rồng uốn lượn.

Sau hơn 1 giờ thám hiểm hang động, anh Trần Trung Dũng, du khách Hà Nội thốt lên: Tôi đã đi khá nhiều hang động từ Nam đến Bắc, thậm chí cả một số nước châu Á nhưng động Nam Sơn là độc đáo nhất bởi hệ thống cột đá khổng lồ, muôn hình vạn trạng. Kỳ lạ hơn là giữa lưng chừng núi lại có một hồ nước rộng lớn, tạo thành cung phòng tráng lệ phơi bày mọi nhũ đá, măng đá tận đáy hồ. Từ dưới lòng nước trong veo mọc lên đủ loại cột đá, măng đá cao, thấp tựa như đàn thiên nga đang đùa giỡn, chao liệng.

Sau khi xếp hạng di tích quốc gia, động Nam Sơn được bảo vệ tốt, nhưng do đường đi khá hiểm trở nên việc phát huy giá trị cũng như khai thác thành sản phẩm du lịch của địa phương còn hạn chế. Đồng chí Bùi Minh Hồng, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Tân Lạc cho biết: Trong tương lai không xa hang động sẽ trở thành điểm đến lý tưởng. Hiện nay huyện đã xây dựng đề án phát triển du lịch cộng đồng, động Nam Sơn là một trong những sản phẩm du lịch thu hút du khách tham quan. Trong thời gian tới, động tiếp tục được đầu tư, tôn tạo, bổ sung thêm những tiện ích để phục vụ du khách, góp phần tạo nên hình ảnh du lịch vùng cao Tân Lạc với nhiều màu sắc đa dạng, hấp dẫn.