Nghệ nhân Ưu tú Bạch Thị Đào, xóm Bèo, xã Xuân Thủy (Kim Bôi) truyền dạy hát dân ca Mường cho thế hệ trẻ.

"Thắp lửa” tình yêu di sản văn hóa

Thuộc 4 vùng Mường lớn của tỉnh, tên gọi Mường Vang gắn liền với địa danh huyện Lạc Sơn - nơi sinh sống tập trung của đồng bào các dân tộc thiểu số, chủ yếu là người Mường. Điều đáng nói, bằng ý thức, niềm tự hào dân tộc, cộng đồng Mường Vang đã và đang tham gia bảo tồn khá tốt các DSVH vật thể, phi vật thể, tiêu biểu là nhà sàn Mường, chiêng Mường, mo Mường, trang phục, nghề truyền thống, trò chơi dân gian, hát thường rang bộ mẹng, hát đúp giao duyên dân tộc Mường…

Trên địa bàn huyện còn lưu giữ khoảng 18.000 nhà sàn Mường. Ngoài việc bảo tồn hàng trăm ngôi nhà sàn cổ, người dân đã nghiên cứu, sưu tầm một số nguyên vật liệu có tính bền vững hơn để dựng nhà mà vẫn bảo đảm giữ bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời hạn chế sử dụng nguồn gỗ tự nhiên gây "chảy máu” tài nguyên rừng. Lạc Sơn cũng là một trong những đơn vị đi đầu trong thực hiện công tác bảo tồn DSVH ở cơ sở với hoạt động sôi nổi của các câu lạc bộ (CLB) mo Mường, hát Mường, nhạc cụ dân tộc Mường.

Tại nhiều sự kiện lớn của tỉnh, địa phương thu hút đông đảo nghệ nhân chiêng Mường, mo Mường, hát Mường… đến từ các cụm vùng của huyện tham gia. Gần đây, huyện tổ chức chương trình Liên hoan dân vũ thể thao với chủ đề "Chào năm mới 2025”, trong đó có màn đồng diễn của 1.050 phụ nữ mặc trang phục dân tộc Mường; phát động mặc trang phục dân tộc Mường trong cán bộ, công chức, viên chức và học sinh các nhà trường vào dịp lễ, Tết, ngày đầu tiên đi làm, đi học sau kỳ nghỉ Tết Nguyên đán; "Đồng diễn thể thao dân vũ và hưởng ứng Tuần lễ áo dài năm 2025” với sự tham gia trình diễn của 2.000 phụ nữ mặc áo dài và trang phục Mường. Các hoạt động, sự kiện nhận được sự hưởng ứng, lan tỏa trong cộng đồng, góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp.

Tình yêu đối với DSVH còn được truyền lửa từ lớp nghệ nhân cho các thế hệ con cháu. Tiêu biểu là Nghệ nhân Ưu tú Bạch Thị Đào ở xóm Bèo, xã Xuân Thủy (Kim Bôi) miệt mài truyền dạy hát dân ca Mường cho hàng chục người chung đam mê, nhiệt huyết, trong đó có cả những em đang học tiểu học, trung học cơ sở; Nghệ nhân Ưu tú Hà Thị Bích ở xóm Xăm Pà, xã Nà Phòn (Mai Châu) mở lớp truyền dạy hát khắp Thái miễn phí tại gia đình và nhà văn hóa xóm thu hút nhiều phụ nữ, trẻ em theo học; các Nghệ nhân Ưu tú Bùi Văn Lựng ở xóm Mường Lầm - xã Phong Phú, Bùi Văn Hung ở xóm Trù Bụa - xã Mỹ Hòa (Tân Lạc) tận lực trao truyền mo cho các hậu bối cùng sinh hoạt trong CLB bảo tồn và phát huy giá trị mo Mường…

Cộng đồng tự nguyện bảo tồn tài nguyên di sản

Bằng tâm huyết của những người trẻ, anh Bùi Bảo Du, Chủ nhiệm CLB Bốn Mường cùng các thành viên CLB khởi xướng và tuyên truyền, vận động cộng đồng xóm Rậm Cọ, xã Thượng Cốc (Lạc Sơn) tham gia phục dựng các DSVH. Tháng 6/2023, CLB Bốn Mường và đội văn nghệ xóm Rậm Cọ đồng tổ chức chương trình phục dựng đầu tiên với chủ đề "Ngày hội sắc bùa chiêng Mường chúc Tết đầu xuân, đàn ca tài tử cò ke ống sáo và hát đúm, hát thường rang, bộ mẹng dân tộc Mường”. Tháng 8/2024, cộng đồng xóm Rậm Cọ tiến hành phục dựng nghề dệt Mường với đầy đủ quy trình, từ thiết kén, xe tơ, mắc vải - chải vải, nhuộm vải, giã gạo làm bánh và một số hoạt động tái hiện khác. Hai lần thực hiện phục dựng quy tụ được hàng trăm nghệ nhân đến từ vùng Mường Vang, Mường Bi giao lưu, chia sẻ, thu hút nhân dân, du khách trong và ngoài tỉnh tham quan, trải nghiệm không gian DSVH đặc sắc diễn ra một cách dân dã, tự nhiên.

Theo chia sẻ của anh Bùi Bảo Du, Chủ nhiệm CLB Bốn Mường, việc phục dựng hoàn toàn thực hiện trên tinh thần tự nguyện của các nghệ nhân Mường Rậm. Cộng đồng phấn đấu mỗi năm tiến hành phục dựng ít nhất 1 DSVH, đồng thời đã lên kịch bản cho các chương trình phục dựng DSVH trong các năm tiếp theo với khát vọng đóng góp sức trẻ cho công tác bảo tồn di sản, giữ gìn bản sắc và lan tỏa những giá trị nhân văn, nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Bên cạnh hoạt động phục dựng, không ít cá nhân, cộng đồng người Mường, Dao, Mông, Thái của tỉnh hăng hái đóng góp, tham gia bảo tồn tài nguyên DSVH của dân tộc. Có thể kể đến ông Bùi Thanh Bình ở phường Thái Bình (TP Hòa Bình) thành lập Bảo tàng DSVH Mường tư nhân, lưu giữ hàng nghìn hiện vật gắn với từng giai đoạn lịch sử của người Mường. Ông Bùi Tiến Xô ở xóm 168, xã Vĩnh Tiến (Kim Bôi) sở hữu nhiều chiêng Mường cổ và thực hành, truyền dạy chiêng cho nhiều người. Ông Lý Văn Hềnh ở xóm Sưng, xã Cao Sơn (Đà Bắc) lưu giữ và mở lớp học truyền dạy chữ Nôm - Dao. Bà Sùng Y Dớ ở xóm Chà Đáy, xã Pà Cò (Mai Châu) tạo dựng không gian trưng bày, quảng bá DSVH dân tộc Mông với tên gọi "Mong Space”. Hộ gia đình ông Nguyễn Văn Thương ở xóm Mỗ, xã Bình Thanh (Cao Phong) lưu giữ ngôi nhà sàn Mường gần 200 năm tuổi cùng nhiều hiện vật quý sử dụng trong đời sống sinh hoạt của người Mường xưa… Những nỗ lực truyền dạy của các nghệ nhân nắm giữ di sản, sự phát triển của các CLB giữ gìn bản sắc dân tộc, hoạt động tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá DSVH do các tổ chức, cá nhân trên các nền tảng mạng xã hội: Facebook, Youtube, TikTok, Instagram… cũng làm phong phú thêm hình thức thực hiện, tham gia bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Theo đồng chí Bùi Xuân Trường, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, việc chủ động thực hiện và chung tay bảo tồn DSVH của cộng đồng các dân tộc thiểu số luôn nhận được sự quan tâm, hỗ trợ, tạo điều kiện, động viên, khuyến khích của các cấp ủy, chính quyền. Thông qua các hình thức phục dựng, bảo tồn di sản khẳng định nguyện vọng, vai trò chủ thể của cộng đồng trong hoạt động văn hóa. Đồng thời giúp giảm áp lực cho chính quyền, nâng cao trách nhiệm của cộng đồng trong kế thừa, phát huy giá trị DSVH.

(Còn nữa)

Bùi Minh