Giữa cái nắng hanh hao, cùng cơn gió khô rát của tiết trời cuối thu cuốn đám lá khô xào xạc, như theo bước chân chúng tôi về phía cuối xóm Dài, xã Vũ Bình (Lạc Sơn). Càng về cuối xóm, tiếng chửi đầy chao chát, ai oán từ ngôi nhà của Bùi Văn Xen lại càng rõ. Với chúng tôi thì đó là chuyện lạ. Còn những người như anh Hải - Trạm trưởng Trạm y tế xã, ông Tặng - Phó Chủ tịch UBND xã hay những dân ở đây thì quen rồi. Cứ đúng "cữ” cơm trưa, cơm chiều, có khi là đêm muộn, tiếng chửi ấy lại cất lên...

Khi tấm bạt nhàu nát, tạm bợ che quanh cái chuồng sắt được vén sang một bên, tôi thoáng giật mình bởi một ánh mắt trắng dã vô hồn. Đó không phải là cái chuồng lợn như chúng tôi vẫn nghĩ, mà đó là một cái chuồng... người. Trong không khí oi nồng, khô rát của ngày nắng cuối thu, nếu không có tiếng chửi vô tri, vô nghĩa, có lẽ chúng tôi lầm tưởng trong chiếc chuồng sắt là một loại linh trưởng nào đó. 

Theo ông Bùi Minh Hải, Trạm trưởng Trạm y tế xã Vũ Bình, trên địa bàn xã hiện có 2 người tâm thần (NTT) bị nuôi nhốt. Trong đó, Bùi Văn Xen ở xóm Dài là NTT có nhiều hành vi gây nguy hiểm cho người khác. Do vậy, gia đình phải làm chuồng, thậm chí cả xích sắt để nhốt, giữ tránh gây nguy hiểm cho cộng đồng. Theo người thân của Bùi Văn Xen chia sẻ, mặc dù mắc bệnh gần chục năm nay nhưng Xen chưa bao giờ hết "năng lượng” để... chửi, thấy bất cứ ai cũng có thể chửi. Không chỉ có vậy, khi lên cơn, Xen vô cùng hung hãn và hoang dại. Trước khi chưa bị xích nhốt, hễ ra đường gặp ai Xen cũng vác dao, gậy đuổi đánh. Trong một lần lên cơn, gã đã chém chết liền lúc 2 con lợn, sau đó chém đứt mũi con trâu trong chuồng nhà. Chém trâu xong, Xen lại xách dao ra đường tìm người để... chém tiếp. Quá hoảng sợ với sự hung hãn hoang dại của bố, con trai Xen buộc phải làm chiếc lồng sắt để nhốt lại. Dù ở trong lồng sắt nhưng Bùi Văn Xen vẫn lồng lên, giằng giật đòi thoát ra. Đề phòng trường hợp cũi sắt không đủ sức níu giữ, gia đình phải làm thêm chiếc xích sắt để cầm, giữ... 

Không bị nhốt vào cũi như Bùi Văn Xen, nhưng hơn 10 năm qua "thế giới” của Bùi Văn Mạnh ở xóm Tưa 3, xã Ân Nghĩa chỉ là góc vườn hiu quạnh, dưới gầm sàn vốn được xây làm... chuồng lợn. Bà Bùi Thị Bẻn, mẹ đẻ của Mạnh kể lại: Năm 2013, khi đó học lớp 10 thì Mạnh phát bệnh. Lúc đầu chỉ hay nói nhảm. Sau mỗi lần lên cơn Mạnh trở nên đáng sợ với những hành vi điên dại, hoang dã và cục súc. Đỉnh điểm là trưa 25/4/2014 trong khi lên cơn, thấy chị Bùi Thị S là chị dâu vừa mới sinh cháu thứ 2 đang nằm trong buồng, Mạnh nghĩ đó là... "trăn tinh” nên đã dùng chày gỗ đánh chết rồi kéo xác ra ngoài đường. Mạnh đã bị bắt giữ về hành vi man rợ trên. Tuy nhiên, quá trình điều tra xác định Mạnh là NTT nặng nên cơ quan cảnh sát điều tra đã trả về cho gia đình. Khi về, dù được gia đình đưa đi chữa trị nhiều nơi nhưng bệnh tình của Mạnh không thuyên giảm mà có dấu hiệu ngày càng nặng hơn. Chu kỳ phát bệnh ngày càng dày. Mỗi khi lên cơn đều có hành vi gây nguy hiểm cho người khác. Do vậy, gia đình chỉ còn cách xích Mạnh vào một chỗ. Từ đó đến nay, sợi dây xích sắt to như cái chuôi dao cực kỳ chắc chắn đã gắn chặt cuộc đời Mạnh với cái nơi mà gia đình vốn định dùng để... nuôi lợn.

Theo thống kê của Trung tâm Y tế (TTYT) huyện Lạc Sơn, toàn huyện hiện có 382 bệnh nhân tâm thần (BNTT). Trong đó có 238 BNTT phân liệt; 143 bệnh nhân động kinh và 1 bệnh nhân trầm cảm. Đáng nói, trong gần 400 BNTT thì có 25 trường hợp bị xích nhốt. Đây là những BNTT mỗi khi lên cơn đều có hành vi đập phá, gây nguy hiểm cho người khác. Theo Thượng tá Bùi Văn Huy, Phó trưởng Công an huyện Lạc Sơn, những năm trước trên địa bàn huyện từng xảy ra một số vụ án mạng nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng do NTT gây ra. 

Quá trình tìm hiểu được biết, có một điểm chung giữa các BNTT ở Lạc Sơn là hầu hết đều có hoàn cảnh khó khăn. Do vậy, sự quan tâm chăm lo đến NTT chỉ ở mức độ nhất định. Chính từ sự quan tâm không đúng mức của người thân, nhiều trường hợp BNTT dường như bị "lãng quên” ngay khi họ còn sống. Bác sỹ Bùi Văn Luyến, Phó Giám đốc TTYT huyện Lạc Sơn cho biết: Bệnh tâm thần tuy không thể chữa khỏi dứt điểm, nhưng các loại thuốc tâm thần có thể giúp người bệnh giảm các triệu chứng và kiểm soát bệnh hiệu quả hơn. Từ đó, giúp người bệnh có thể trở lại cuộc sống sinh hoạt như người bình thường nếu duy trì sử dụng thuốc đều đặn, thường xuyên, đúng phác đồ điều trị đã được chỉ định... Dù vậy, qua thực tế theo dõi, thực hiện công tác điều trị, chúng tôi thấy rằng nhiều trường hợp BNTT phát bệnh với tần suất ngày càng dày, mức độ ngày càng nặng là do chính người thân không quan tâm, chăm sóc, không duy trì việc đáp ứng thuốc cho người bệnh. Trong khi đó, đáp ứng thuốc trong điều trị cho BNTT là yêu cầu bắt buộc. Theo quy định hiện hành, BNTT đều được cấp thuốc điều trị miễn phí hàng tháng. Tuy nhiên, qua theo dõi, nắm bắt có khoảng 70 bệnh nhân tự bỏ điều trị, uống thuốc, chiếm khoảng 20% tổng số BNTT toàn huyện. Trong đó, số BNTT phân liệt tự bỏ điều trị là 46 người; bệnh nhân động kinh tự bỏ điều trị là 22 người, bệnh nhân trầm cảm 1 người.

Theo bác sỹ Bùi Văn Luyến, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do trình độ nhận thức còn hạn chế, một bộ phận người dân vẫn cho rằng việc xích, nhốt NTT có thể giải quyết được vấn đề. Vì vậy dù được tuyên truyền, vận động nhiều về việc đưa NTT đi khám và được cấp thuốc điều trị miễn phí tại các cơ sở y tế nhưng người ta không nghe. Do vậy mới có những trường hợp NTT bị nuôi nhốt trong cũi hàng chục năm mà không có sự quan tâm, chăm sóc từ chính những người thân trong gia đình. 

Xuất phát từ thực tế trên, "Chúng tôi mong nhận được sự sẻ chia, cảm thông, giúp đỡ từ cộng đồng đối với NTT. Tuy nhiên, trong khi chờ đợi sự cảm thông, sẻ chia từ cộng đồng trước hết chính những người thân trong gia đình phải có trách nhiệm với người bệnh để họ có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Điều được coi là tốt đẹp nhất đối với NTT đó chính là việc người thân có sự quan tâm hỗ trợ, giúp đỡ họ duy trì việc điều trị, uống thuốc đầy đủ, theo đúng phác đồ điều trị đã được chỉ định, nhất là đối với các trường hợp bị xích, nhốt..” - bác sỹ Bùi Văn Luyến hy vọng.