Thực hiện Nghị định số 170/2004/NĐ-CP; Nghị định số 200/2004/NĐ-CP về việc sắp xếp, đổi mới và phát triển nông, lâm trường quốc doanh; Quyết định số 160/2006/QĐ-TTg ngày 3/7/2006 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt đề án sắp xếp đổi mới nông, lâm trường quốc doanh tỉnh Hòa Bình, tỉnh đã hợp nhất các nông trường: Sông Bôi, 2/9, Thanh Hà và chuyển thành Công ty sản xuất, chế biến nông sản xuất khẩu Hoà Bình; chuyển nông trường Cao Phong thành Công ty rau quả nông sản Cao Phong; chuyển nông trường Cửu Long thành Công ty sản xuất, chế biến dịch vụ Cửu Long; sáp nhập các lâm trường sông Đà, Mai Châu vào BQL rừng phòng hộ sông Đà.

Thực hiện Nghị định số 135/2005/NĐ-CP thay thế Nghị định số 01/NĐ-CP, tỉnh đã rà soát và giao 28,9 nghìn ha đất trồng cây hàng năm, cây lâu năm, đất rừng sản xuất và đất có mặt nước nuôi trồng thuỷ sản cho cán bộ, công nhân viên chức đang làm việc, hộ gia đình có người đang làm việc hoặc đã nghỉ hưu, hộ gia đình có nhu cầu trực tiếp sản xuất đang cư trú trên địa bàn. Thực hiện Nghị định số 25/2010/NĐ-CP về việc chuyển đổi Công ty Nhà nước thành Công ty TNHH MTV do Nhà nước làm chủ sở hữu, tỉnh ta đã chuyển đổi các công ty trên thành Công ty TNHH MTV Sông Bôi, Thanh Hà, 2/9, Cao Phong và Cửu Long; 6 lâm trường chuyển thành chi nhánh của Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Hoà Bình thuộc Tổng Công ty lâm nghiệp Việt Nam. UBND tỉnh đã chỉ đạo các ngành chức năng rà soát trả về địa phương quản lý hơn 17.000 ha đất cho 5 công ty TNHH MTV nông nghiệp thuê 3,64 nghìn ha, Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp thuê 9,8 nghìn ha để SX-KD.

Qua đánh giá cho thấy, việc giao khoán đất sản xuất nông, lâm nghiệp đã tạo động lực cho người lao động yên tâm, chủ động hơn trong đầu tư sản xuất và có ý thức trong sử dụng bền vững tài nguyên đất rừng. Qua đó, giá trị và hiệu quả sử dụng đất được nâng lên. Diện tích khoán theo Nghị định số 01/NĐ-CP cơ bản đã được chuyển đổi khoán theo Nghị định số 135/NĐ-CP của Chính phủ. Các công ty sau khi được sắp xếp đã có nhiều đổi mới trong công tác tổ chức, nâng cao hiệu quả SX-KD. Điển hình như Công ty TNHH MTV Cao Phong đã cung cấp khá tốt dịch vụ đầu vào, tổ chức vay vốn tín dụng cho các hộ nhận khoán thực hiện khảo nghiệm, cung ứng giống cam, quýt tiến bộ; cung cấp vật tư, phân bón, thuốc trừ sâu; hướng dẫn quy trình kỹ thuật, cải tạo đồng ruộng, đầu tư thuỷ lợi, giao thông nội đồng phục vụ sản xuất. Công ty TNHH MTV Sông Bôi đưa giống chè tiến bộ vào sản xuất, đầu tư mua máy hái, máy đốn, chế biến chè... là điều kiện để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm.

Tuy nhiên, việc giao khoán sử dụng đất tại các công ty còn một số hạn chế như: diện tích giao khoán còn manh mún, nhỏ lẻ nên khó hình thành vùng sản xuất tập trung, cánh đồng mẫu lớn. Cơ chế quản lý của các công ty chậm đổi mới, sức cạnh tranh thấp, hiệu quả kinh tế không cao. Các hộ nhận khoán hoàn toàn tự chủ trong sản xuất nên mang tính tự phát cao, khó định hướng về sản phẩm và thị trường. Các biện pháp kỹ thuật thâm canh, phương pháp quản lý mới đảm bảo cho năng suất, chất lượng sản phẩm và bảo vệ môi trường rất khó được phổ cập. Việc chuyển đổi công ty, đặc biệt là bàn giao lại diện tích đất không có nhu cầu sử dụng, đất công trình phúc lợi công cộng, đất ở của người dân về địa phương quản lý còn chậm, gây ách tắc sản xuất và tạo ra nhiều điểm nóng tranh chấp trong nhân dân. Phần được giao, thuê còn lại các công ty cũng chưa có chiến lược, kế hoạch SX-KD phù hợp, tạo sự chuyển biến rõ nét trong thực hiện các nhiệm vụ đã xây dựng, hiệu quả sử dụng đất chưa cao. Chưa lập quy hoạch sử dụng đất đối với diện tích giữ lại tại các công ty trình cấp thẩm quyền phê duyệt.

Tình trạng hộ nhận khoán lấn chiếm đất đai của các công ty còn xảy ra ở Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Hoà Bình, Công ty TNHH MTV Cửu Long... Các hộ nhận khoán khi khai thác rừng trồng không thực hiện đúng cam kết hợp đồng hoàn trả vốn vay cho công ty. Công tác quản lý đất đai còn lỏng lẻo, không cập nhật sổ sách, bản đồ theo dõi theo hệ thống. Còn tình trạng khoán trắng cho người sử dụng đất dẫn đến hiện tượng người sử dụng đất tự chuyển đổi loại cây trồng, loại đất không tuân thủ theo phương án sản xuất và mục đích sử dụng đất đã xây dựng. Một số hộ sử dụng đất chưa đúng mục đích, lãng phí đất đai, xây dựng chuyển nhượng đất trái quy định. Tình trạng lấn chiếm tranh chấp đất giữa hộ dân với nông, lâm trường còn xảy ra. Diện tích đất do các công ty bàn giao về địa phương phần lớn là đất công trình công cộng, đất ở xen kẽ, manh mún, không tập trung. Việc thiết lập hồ sơ quản lý hiện đang vướng mắc do các hộ không nộp tiền sử dụng đất theo quy định.

Đồng chí Nguyễn Văn Dũng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh cho biết: Để nâng cao hiệu quả hoạt động tái cơ cấu nông, lâm trường, đối với công ty SX-KD không hiệu quả đề nghị giải thể bàn giao lại tài sản và đất đai cho địa phương quản lý. Củng cố và nâng cao hiệu quả hoạt động của các công ty có tiềm năng, lợi thế như Công ty TNHH Cao Phong, Thanh Hà, Sông Bôi và 2/9 theo hướng cổ phần hoá hoặc Công ty TNHH hai thành viên nhằm thu hút vốn, KHCN, thị trường..., hình thành vùng sản xuất chuyên canh tập trung, ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao, liên kết sản xuất phục vụ chế biến và cung cấp cho thị trường lớn. Xây dựng cơ chế dồn điền, đổi thửa để hộ nhận khoán tự nguyện góp đất nhận khoán và nhân công tham gia vào hoạt động SX-KD tập trung theo điều hành của công ty cổ phần hoặc Công ty TNHH hai thành viên. Giải quyết chế độ, tinh giản lao động gián tiếp và nâng cao năng lực quản lý, điều hành của công ty, tạo điều kiện để công ty tiếp cận nguồn vốn phục vụ sản xuất. Xây dựng giá thuê đất sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp phù hợp. Hướng dẫn bổ sung quy định về việc lập quy hoạch sử dụng đất đối với diện tích đất do các công ty bàn giao về cho địa phương làm căn cứ thu hồi, giao đất, cấp giấy chứng nhận, thiết lập hồ sơ quản lý.