Nghệ thuật trình diễn Keng Loóng dân tộc Thái huyện Mai Châu được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, góp phần bảo tồn, nâng tầm giá trị di sản.

Nâng tầm giá trị di sản văn hóa

Liên tiếp từ năm 2022 - 2024, các DSVH của Hòa Bình gồm: tri thức dân gian lịch tre, lễ hội Khai hạ dân tộc Mường; nghệ thuật trình diễn Keng Loóng của dân tộc Thái huyện Mai Châu được ghi danh DSVH phi vật thể quốc gia. Di tích khảo cổ Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành, huyện Lạc Sơn được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Trước đó đã có 2 DSVH của tỉnh được đưa vào danh mục DSVH phi vật thể quốc gia lànghệ thuật chiêng Mường và mo Mường.

Bên cạnh việc nâng tầm giá trị DSVH, vai trò của người thực hành, nắm giữ DSVH được đề cao. Toàn tỉnh hiện có 45 nghệ nhân được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú (1 Nghệ nhân Nhân dân, 44 Nghệ nhân Ưu tú), nghệ nhân là người dân tộc thiểu số chiếm 94%.

Đặc biệt, đề án "Bảo tồn, phát huy giá trị DSVH mo Mường Hòa Bình giai đoạn 2019 - 2025 và những năm tiếp theo” được tỉnh quan tâm, tập trung thực hiện, nhất là từ sau khi mo Mường được Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo chọn lựa là DSVH phi vật thể cần xây dựng hồ sơ quốc gia đệ trình UNESCO ghi danh vào danh sách DSVH phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Các hoạt động sưu tầm, kiểm kê, tư liệu hóa DSVH phi vật thể được đẩy mạnh. Trên cơ sở kết quả kiểm kê nhằm sưu tầm, nghiên cứu, lập hồ sơ di sản trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục DSVH phi vật thể quốc gia. Hiện tỉnh đã trình 2 bộ hồ sơ DSVH phi vật thể là: "Hát thường đang, bộ mẹng dân tộc Mường” và "Kỹ thuật dệt hoa văn cạp váy dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình” lên Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét, đưa vào danh mục DSVH phi vật thể quốc gia trong thời gian tới.

Công tác tuyên truyền, giới thiệu các di tích trên địa bàn tỉnh được chú trọng, gắn với giáo dục lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh các nhà trường. Đối với di tích khảo cổ Hang xóm Trại, Mái đá làng Vành, tỉnh chỉ đạo triển khai công tác lập quy hoạch và thực hiện các giải pháp để bảo tồn, phát huy giá trị các di tích; đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu, tôn vinh những giá trị văn hóa khảo cổ đặc sắc về nền văn hóa thời đồ đá nổi tiếng thế giới trên quê hương Hòa Bình. Các bước lập hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt đối với Quần thể di tích lịch sử văn hóa và danh thắng chùa Tiên, xã Phú Nghĩa (Lạc Thủy) đang được tỉnh xúc tiến.

Tạo không gian, môi trường thực hành di sản

Trong khuôn khổ Dự án 6, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, nhiều đơn vị, địa phương tích cực triển khai nội dung "Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc gắn với phát triển du lịch”. Điển hình như huyện Lạc Sơn trong năm 2024 tổ chức 3 chương trình để lại dấu ấn, tạo điều kiện, sân chơi lành mạnh để nhân dân được tham gia với vai trò thực hành, trải nghiệm, gồm: Liên hoan hát thường rang, bộ mẹng, hát đúp giao duyên; trình diễn sắc bùa chiêng Mường; thi đấu thực nghiệm đánh mảng dân tộc Mường.

Huyện Lạc Sơn tổ chức thi đấu thực nghiệm đánh mảng dân tộc Mường, tạo không gian, môi trường thực hành và bảo tồn di sản.

Với nỗ lực khôi phục, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa, nhiều lễ hội truyền thống của các địa phương được quan tâm phục dựng, nâng tầm tổ chức. Trong đó, lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình (DSVH phi vật thể quốc gia) và lễ hội chùa Tiên (Lạc Thủy) được tổ chức quy mô cấp tỉnh. Nhiều lễ hội giàu bản sắc khác được duy trì như: Xên Mường của người Thái (Mai Châu); cấp sắc của người Dao (Đà Bắc, Kim Bôi); Gầu Tào của người Mông (Mai Châu); đình Khênh, đình Cổi, đu Vôi (Lạc Sơn). Hàng năm, trên địa bàn tỉnh có trên 70 lễ hội đăng ký tổ chức, chủ yếu là lễ hội dân gian của các dân tộc. Qua đó, nhiều sinh hoạt tín ngưỡng, văn hóa truyền thống, trò chơi dân gian gắn với các di tích lịch sử - văn hóa mang đậm bản sắc các dân tộc được bảo tồn, phát huy mạnh mẽ, đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của nhân dân như: chiêng Mường, ẩm thực, trang phục truyền thống, giao lưu văn nghệ, thể thao dân tộc, trò chơi dân gian…

Các câu lạc bộ hát dân ca, dân vũ, dân nhạc được thành lập và đi vào hoạt động ổn định, tiêu biểu như Câu lạc bộ mo Mường, chiêng Mường; nhạc cụ truyền thống dân tộc; hát thường rang, bộ mẹng; múa Keng Loóng… Toàn tỉnh hiện có 1.482 đội văn nghệ ở thôn, xóm, tổ dân phố hoạt động thường xuyên, qua đó góp phần truyền dạy, bảo tồn và phát huy các DSVH. Nhiều chương trình liên hoan, hội thi, hội diễn, giao lưu văn hóa văn nghệ, thể thao từ tỉnh đến cơ sở với chủ đề bảo tồn văn hóa các dân tộc được tổ chức. Hoạt động giao lưu, giới thiệu DSVH thông qua hội thi, liên hoan hát dân ca, trình diễn trang phục truyền thống, nghề thủ công, ẩm thực... của các dân tộc Hòa Bình diễn ra thường niên. Tuyên truyền, vận động, hướng dẫn người dân về bảo tồn văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, biết tự hào và trân trọng những giá trị tinh thần, đạo đức, phong tục tập quán tốt đẹp, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống.

Tháng 1/2025, khu không gian bảo tồn DSVH mo Mường gắn với dịch vụ du lịch tại xã Hợp Phong (Cao Phong) chính thức khởi công. Tỉnh cũng tiếp tục chỉ đạo các ngành và địa phương khảo sát, nghiên cứu lập quy hoạch, đầu tư dự án "Khu bảo tồn không gian văn hóa dân tộc Mường gắn với phát triển du lịch tại xã Phong Phú, huyện Tân Lạc”; lập dự án tu bổ, tôn tạo cảnh quan đối với di tích quốc gia Hang xóm Trại, xã Tân Lập và Mái đá làng Vành, xã Yên Phú, huyện Lạc Sơn. Trong đó, nghiên cứu xây dựng nhà trưng bày, giới thiệu về "Văn hóa Hòa Bình” theo đề án Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và nền "Văn hóa Hòa Bình”, giai đoạn 2023 - 2030 trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. Một số di tích lịch sử cách mạng, di tích lịch sử văn hóa có giá trị cũng được triển khai lập dự án đầu tư, tôn tạo.

(Còn nữa) 

Bùi Minh