(HBĐT) - Nhà thờ đá Phát Diệm là quần thể nhà thờ Công giáo được các chuyên gia đánh giá đẹp nhất Việt Nam. Công trình là sự kết hợp độc đáo của kiến trúc đình, chùa phương Đông với lối kiến trúc Gôtic của phương Tây. Công trình còn đặc sắc bởi sự hài hòa âm dương trong từng phiến đá.

Công trình tọa lạc trên diện tích 22 ha ở thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn (Ninh Bình). "Kim Sơn” có nghĩa là núi vàng, "Phát Diệm” là tỏa ra vẻ đẹp. Sau khi nghiên cứu kỹ về lịch sử, vị thế của vùng đất, linh mục Phêrô Trần Lục (còn gọi là cụ Sáu) quyết định chọn Kim Sơn là nơi xây dựng công trình giành cho người Công giáo. Năm 1875, công trình chính thức được khởi công, năm 1898 cơ bản hoàn thành, đến năm 1899, linh mục Trần Lục qua đời.

Theo các tài liệu ghi chép lại, quá trình xây dựng nhà thờ rất khó khăn và được thực hiện hoàn toàn bằng thủ công. Nguyên liệu xây dựng chủ yếu bằng đá và gỗ lim được lấy từ nhiều địa phương như Nghệ An, Thanh Hóa, Sơn Tây… Đá được lấy từ núi Thiện Dưỡng cách Phát Diệm 30 km, lấy từ núi Nhồi cách 60 km. Có những cây gỗ nặng 7 tấn, những phiến đá nặng tới 20 tấn nhưng đều được vận chuyển bằng sức người. Tuy khó khăn là vậy nhưng quá trình vận chuyển không xảy ra bất cứ tai nạn nào. 

Trong số 11 công trình trong quần thể di tích nhà thờ đá Phát Diệm, công trình Phương Đình, nhà thờ chính tòa (nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi) và nhà thờ đá (nhà nguyện trái tim vô nhiễm nguyên tội Đức Mẹ) là 3 công trình độc đáo, tinh xảo nhất.

Xung quanh tòa Phương Đình là các cây cổ thụ lớn tạo cho du kháchcảm giác gần gũi, thân quen như hình ảnh cây đa, giếng nước, sân đình. Phương Đình gồm 3 tầng được dựng lên bởi những phiến đá lớn, có kết cấu tam quan thường thấy trong kiến trúc của người Việt. Tầng dưới lớn nhất được xây dựng bằng đá xanh vuông vắn, chia thành 3 lòng, trong mỗi lòng có một sập đá. Phía trên là những vòm đá được xây dựng kiên cố vừa tượng trưng cho vòm trời, vừa tạo cảm giác thanh thoát. Giữa Phương Đình đặt một sập làm bằng đá nguyên khối, phía ngoài và bên trong là những bức phù điêu bằng đa chạm khắc hình ảnh Chúa Jesus và các vị thánh với những đường nét thanh thoát. Tầng thứ 2 treo một chiếc trống lớn. Tầng 3 treo một quả chuông cao 1,4 m, đường kính 1,1 m, nặng gần 2 tấn, xung quanh chuông có 4 nút chuông, tương ứng với 4 mùa xuân - hạ - thu - đông. Chuông được đánh bằng rùi gỗ và đánh theo mùa thể hiện sự kết hợp giữa văn hóa phương Đông và phương Tây. 

Cha Phêrô Nguyễn Văn Hiện, Phó đại diện giám quản Giáo phận Phát Diệm cho biết: Viên ngọc quý của quần thể nhà thờ đá Phát Diệm chính là nhà thờ đá, có tên nguyên thủy là "nhà nguyện trái tim vô nhiễm nguyên tội Đức Mẹ”. Nhà thờ được khởi công xây dựng năm 1883 hoàn toàn bằng đá, từ nền, tường, chấn song… Bước chân vào nhà thờ đá mọi người sẽ có cảm giác từ trường phát ra từ những phiến đá để cân bằng âm dương có thể chữa bệnh. Phía ngoài nhà thờ là hai ngọn tháp tựa như ngọn Tháp Bút ở hồ Hoàn Kiếm, điểm khác ở đây hình tượng thánh giá thay chỗ cho cây bút. Ngọn tháp ở giữa được chạm trổ rất đẹp, có bức phù điêu với hình trái tim bị đâm xuyên qua là biểu tượng cho trái tim vô nhiễm nguyên tội của Đức Mẹ. Đức Mẹ chứng kiến Chúa Jesu chết nhưng mẹ không khóc bởi vì trái tim mẹ ôm chọn tình yêu thương của mỗi chúng ta. Bàn thờ Đức Mẹ trong nhà thờ được làm bằng đá và được đánh bóng bằng lá chuối khô. Dưới đôi bàn tay điêu khắc tài hoa của các nghệ nhân, đá biến hóa thành muôn hình vạn trạng, trở nên mềm mại, uyển chuyển. Trên các phiến đá lớn có thể bắt gặp hình ảnh chim phượng, bông sen, ở bức thông phong còn có hình ảnh tùng, cúc, trúc, mai quen thuộc trong tranh dân gian Việt Nam.

Trung tâm và cũng là điểm nhấn của quần thể là nhà thờ chính tòa. Nhà thờ chính tòa được khởi công xây dựng năm 1891 với tên chính thức là nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi. Bên trong nhà thờ lớn có 52 cột đỡ, sắp xếp thành 6 hàng, chia không gian nhà thờ thành 9 gian. Lối vào nhà thờ và lòng nhà thờ cao vút theo kiến trúc trúc phương Tây, còn kiến trúc phương Đông thể hiện qua cách bố trí cột kèo, các họa tiết chạm trổ hoa văn uyển chuyển, nhẹ nhàng, tinh tế. Điều linh thiêng trong nhà thờ chính tòa là trong nhà thờ đặt 6 phiến đá chìm trên sàn là 6 ngôi mộ của 6 vị giám mục chôn cất bên dưới.

Nhà thờ đá Phát Diệm không chỉ là nơi giáo dân đến cầu nguyện mà còn là điểm du lịch nổi tiếng của tỉnh Ninh Bình. Hàng năm, nhà thờ đá Phát Diệm thu hút số lượng lớn khách du lịch trong nước và quốc tế đến thăm quan, khám phá. Anh Nguyễn Thế Nhâm, Phường Thịnh Lang (TP Hòa Bình) chia sẻ: Đây là lần đầu tiên tôi đến thăm nhà thờ đá Phát Diệm, tôi thật sự ngỡ ngàng trước sự độc đáo đến từng chi tiết của công trình. Nhờ trí tuệ uyên bác của cụ Sáu và sự kiên cường của các nghệ nhân đã tạo nên một kiệt tác nghệ thuật kết hợp hài hòa giữa văn hóa phương Đông và văn hóa phương Tây; giữa gỗ và đá. Đặc biệt, những hướng dẫn viên du lịch chính là các sơ trong nhà thờ rất nhiệt tình giới thiệu cho khách du lịch về nét đẹp, sự độc đáo trong kiến trúc và ý nghĩa tôn giáo của nhà thờ đá Phát Diệm.