Từ lâu đời nay người phụ nữ Thái Mai Châu đã nổi tiếng với nghề dệt. Họ là những nghệ nhân tài ba nơi núi rừng. Quan niệm về cái đẹp được người con gái Thái thể hiện trên mỗi tấm thổ cẩm. Nhà nào cũng có một đến hai khung dệt. Các cô gái Thái ngày đêm cần mẫn bên khung cửi, tỉ mỉ, khéo léo dệt những tấm thổ cẩm với nhiều họa tiết hoa văn độc đáo. Khách ở xa vào nhà người Thái sẽ cảm nhận được ngay những sản phẩm dệt trưng bày rực rỡ trong lòng ngôi nhà sàn của họ qua những xấp chăn đệm, gối, áo… Trong các sinh hoạt văn hóa, người Thái thường lấy thổ cẩm làm vật trang trí thể hiện quan niệm thẩm mỹ. Hiện nay, huyện Mai Châu còn khoảng hơn 300 khung cửi. Huyện đã thành lập được các nhóm sản xuất dệt thổ cẩm để phát triển tìm kiếm thị trường ổn định cho nghề dệt của người Thái Mai Châu. Những tấm thổ cẩm được người con gái Thái khéo léo may thành trang phục truyền thống. Người Thái duy trì việc mặc trang phục truyền thống vào các ngày lễ, Tết truyền thống của dân tộc mình. Tại các trường học khuyến khích học sinh mặc trang phục dân tộc Thái đi học đặc biệt là thứ 2 đầu tuần.

Nếp sống văn hóa "mình vì mọi người, mọi người vì mình” đã ăn sâu vào mỗi người Thái. Người Thái phát huy được bản tính phóng khoáng, sôi nổi trong sinh hoạt cộng đồng, nhất là chị em phụ nữ. Múa xòe là sinh hoạt cộng đồng đã ngấm vào máu thịt của mỗi người Thái với đủ các loại xòe như: xòe vòng, xòe trống chiêng, xòe kéng loóng… Truyền thống kể chuyện vui của người Thái ở xã Bao La, tạo ra nét riêng của người Thái Mai Châu.

Dệt thổ cẩm là nghề truyền thống được người Thái Mai Châu giữ gìn theo thời gian.

Dù cuộc sống khó khăn vất vả nhưng người Thái quyết tâm giữ bằng được chữ viết và tiếng nói. Chữ viết người Thái là vốn tri thức vô giá của tổ tiên để lại cho con cháu. Nhờ vào chữ viết, vốn liếng tri thức các đời được ghi chép và trao truyền cho các thế hệ tiếp thu để chăm lo sản xuất, bảo vệ sức khỏe, đặt ra luật lệ quản lý xã hội. Trung bình mỗi năm huyện Mai Châu mở từ 1 - 2 lớp dạy chữ viết và tiếng Thái, mỗi lớp khoảng 30 - 40 học viên. Tiếng Thái và chữ Thái được nhiều người nghiên cứu, học tập để phục vụ công việc.

Với từ 80 - 85% các hộ gia đình người Thái giữ được kiến trúc nhà sàn. Nhà sàn là tài sản của gia đình người Thái, đồng thời là diện mạo văn hóa của người Thái. ông Hà Văn Thiết, bản Pom Cọong, thị trấn Mai Châu chia sẻ: Ngôi nhà của người Thái Mai Châu gần với kiểu dáng của nhà sàn Mường Bi nhưng đã được nâng cao để sàn nhà thoáng hơn, chân cột thanh hơn, cầu thang lên có lan can vịn. Nhà nọ liền kề nhà kia vừa để chống thú dữ, vừa là cách gắn kết các thành viên người Thái trong một cộng đồng chống lại bạo lực từ bên ngoài vào gia đình.

Đồng chí Hà Thị Hòa, Trưởng Phòng VH - TT huyện Mai Châu cho biết: Để bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc Thái, Phòng văn hóa huyện đã tham mưu cho UBND huyện đề án bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc Thái. Huyện Mai Châu gắn với bảo tồn và phát huy văn hóa Thái qua hoạt động du lịch. Mai Châu hình thành được nhiều bản du lịch của người Thái như bản Lác, bản Văn, bản Hịch, bản Pom Coọng…Vấn đề giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Thái được đưa vào quy chế hoạt động của các homestay. Các hộ gia đình làm du lịch homestay phải nghiêm túc thực hiện các quy định như đón tiếp khách phải mặc trang phục dân tộc Thái, homestay phải là nhà sàn, chăn, đệm phải là sản phẩm thổ cẩm. Các hoạt động văn hóa, văn nghệ phục vụ du khách cũng phải là những làn điệu dân ca, dân vũ của người Thái.

Bản Lác là bản du lịch nổi tiếng của người Thái Mai Châu. Đến với bản Lác, du khách được nghỉ tại những ngôi nhà sàn Thái. Tất cả vẻ đẹp của văn hóa Thái biểu hiện trong ngôi nhà sàn ấy. Du khách sẽ được thưởng thức ẩm thực Thái, gia đình sẽ phục vụ những món ăn Thái như thịt nướng, cá đồ chua, cơm lam, thịt gà măng chua đậm hương vị hạt cây, rau thơm ở rừng. Càng về khuya, không khí ở bản càng đông vui tấp nập. Bản có 8 đội văn nghệ, mỗi đội 15 người chủ yếu là các bà, các cô phục vụ cho nhu cầu hưởng thụ văn hóa của các đoàn khách. Du khách còn được thưởng thức hát đối đáp, biểu diễn khèn bè, sáo và một số điệu múa cổ gắn với các lễ hội lớn của người Thái như múa chá chiêng, múa khăn, múa khèn. Uống rượu cần, múa sạp, xòe vòng là những sinh hoạt tập thể rất vui diễn ra trong lòng nhà sàn Thái. Con trai Thái giỏi khèn, con gái Thái giỏi múa, tiếng khèn gọi bạn, bước chân của cô gái Thái gọi bạn, rượu cần say men lá, chếnh choáng nhà sàn, thổ cẩm, bếp lửa, khung cửi, trống chiêng và nụ cười đôn hậu của người Thái hiếu khách níu giữ chân bạn. Bản Lác đã làm mềm lòng du khách, ai đã lên một lần lại muốn lên nữa. Văn hóa truyền thống Thái từ đó được giữ gìn và phát triển.

Thu Thủy