Tôi tập mãi mà chưa viết đẹp được như chữ của bác cả. Tôi học kiểu chữ viết ấy từ lá thư của bác. Gọi là thư nhưng nó chỉ vỏn vẹn nửa trang giấy học trò, phần chính giữa lại bị mối xông, chỉ còn hai bên như cánh chim bồ câu đang chấp chới bay. Chút bút tích ấy là tất cả những gì còn lại một đời người.

Tôi lớn lên đã thấy hình ảnh bác trên bàn thờ. Quê tôi nghèo lại xa thị trấn, người dân cũng chưa bao giờ dám bỏ cả tạ ngô để đổi lấy một bức hình. Lúc bác mất, ông tôi về tận Bờ Hồ (Hà Nội) lang thang cả ngày trời mới gặp được người họa sĩ già. Ông già miền núi kể đến đâu, ông nghệ sĩ Hà Thành vẽ đến đó. Họ như hai người bạn thân từ lâu lắm rồi cũng nên. Vẽ xong, ông tôi sờ khắp các túi nhưng chả có đồng tiền nào, đến cả gói thuốc quý cũng không. Đi bộ, ăn cơm nắm, uống nước suối xuống thì lấy đâu ra tiền nhưng cha của liệt sĩ không thể cầm không về được. Sau cùng, hai ông già cũng nghĩ ra một cách trả công: Ông tôi dạy cho ông họa sĩ một điệu hát cổ, cổ đến mức chả biết có từ thời nảo thời nào.

Bức vẽ chì đã được đặt cạnh hộp gỗ dổi bên trong có lá thư của bác. Người đã xa xôi lắm mà lại gần như vẫn về dưới mái tranh này. Mỗi năm, trước ngày giỗ bác, ông nội lại bắc cái ghế cao lên bàn thờ để tôi bước lên mở chiếc hộp ra, run run nâng lá thư của bác lên và gắng sức đọc. Giấy ngày một ố, mực thêm mờ, nét chữ viết vội trong chiến trường như ký hiệu mờ ảo, chữ được chữ mất, nào là những "bưa bằng”, "thung”, "Khụ Mụ”… rồi các chữ cái E, D, C, các ký hiệu viết tắt mà tôi không thể nào hiểu nổi. Ở cuối trang bác viết: "Kính thư, ngày 26…/1971”. Một năm có đến 12 tháng có ngày 26 nhưng nhà tôi chọn tháng 7 để giỗ bác. Kỷ vật còn lại là chiếc bút máy, chiếc bi đông nước và gọng kính cong vênh, mắt kính một bên đã vỡ. Tôi chụp lại tất cả lưu trong điện thoại để những lần đi công tác xa vào ngày giỗ bác có thể đem ra ngắm. 

Hè năm ấy tôi bận đi công tác miền núi. Kết thúc chương trình làm việc sáng, chúng tôi ghé thăm một khu tưởng niệm. Sau khi dâng hương, một chị lao công tiến đến gần nhìn tôi thân thiện:

- Nhìn cậu như cán bộ lên xây dựng miền núi.

Tôi đang nghiêm túc nhưng không giấu được nụ cười bởi chị ví tôi với lớp cán bộ gần 70 năm trước. Chị bảo tôi giống một người lắm mà chưa nhớ ra là ai, nhưng theo lời chị, tôi biết có một nghĩa trang liệt sĩ nhỏ phía cuối thị trấn. Thế là tôi "quay xe” không ra khu săn mây nữa mà quyết định leo đồi, dâng mấy bông hoa tươi như một chút lòng thành. 

Cũng đã là đầu tháng 7, mưa và trầm lắng một chút ký ức. Những hàng bia "chưa xác định được thông tin” khiến tim tôi nhói buốt. Kháng chiến bảo vệ Tổ quốc là cuộc chiến khốc liệt, từng tấc đất được giành lại bằng xương máu bao thế hệ. Thời nào cũng có những người ngã xuống mà dân tộc chưa kịp biết tên. Tôi cầm bó hương thắp cho từng ngôi mộ như một người cháu cúi đầu trước thế hệ các ông. Nhưng bất chợt, trước mặt tôi là một tấm bia, cái tên hiện ra rõ nét khắc mà mắt tôi mờ đi: "Liệt sĩ Đinh Xuân Thiên”. Người ấy có ngày tháng năm sinh đúng như của bác tôi, nhưng ngày hy sinh là đầu năm 1972. Cả ngàn vạn liệt sĩ sao tránh khỏi trùng hợp. Tôi dừng lại, dù biết rằng không phải nhưng vẫn cúi đầu khấn. Chị lao công đợi tôi khấn xong mới bảo:

- Cụ ấy hy sinh cùng dân quân xã tôi đấy.

- Sao bộ đội chính quy lại hy sinh cùng dân quân vậy chị?

- À, tôi nghe kể lần đấy chú bộ đội bị thương, lạc đơn vị rồi tìm về bản sau lần chạm mặt với toán phỉ. Chú được dân bản chữa trị vết thương nhưng lại không nhớ phiên hiệu. Cứ thế chú ở đây với thông tin duy nhất là cái tên và một thông tin mơ hồ: "Người ở dốc Bôi”. 

Tôi chào từ biệt những người bạn mới quen rồi ra về. Mưa lắc rắc trên kính xe, một nỗi niềm khó tả. Đúng lúc xe qua dốc Mỏ, đoạn dốc cao và thắt lại có một chú bê nằm chắn lối đi, còi xe inh ỏi chú vẫn nằm nguyên đó. Tôi mở cửa xe bước xuống xoa đầu chú bê con thì vừa lúc một bà cụ đi đến. Nhìn cụ đầu bạc nhưng da vẫn đỏ, đôi mắt hiền từ. Cụ bà đẹp lão nhìn thấy tôi bỗng sững người:

- Phà ơi (trời ơi) giống cán bộ Thiên ngày xưa quá…

Nói xong cụ lau nước mắt. Tôi theo chân cụ về nhà, cụ biết ít tiếng phổ thông nhưng có cả một chiếc hòm gỗ xoan đầy ắp kỷ niệm. Nào là chiếc mũ cối, đôi dép cao su, ba lô và những lá thư bác tôi chưa kịp gửi.

Đó là ngày đầu hạ năm 1972 chứ không phải một ngày 26 nào đó như gia đình tôi vẫn tưởng. Hóa ra, bác tôi còn sống và chiến đấu cùng dân quân ở đây mấy tháng sau mới anh dũng hy sinh.

Ông Lâm, người đồng đội cũ run run nâng từng món kỷ vật của bác tôi lên tay, đặt lên bàn thờ bác:

- Hóa ra Thiên không hy sinh trong trận bom đó, hóa ra Thiên không còn nhớ đơn vị, nhớ mình là ai nhưng vẫn đánh giặc, đánh giặc trong màu áo chàm của bản cho đến khi hy sinh…

Chúng tôi cùng lặng đi, giờ thì bức thư dang dở ấy không còn là một ẩn số với những người ở hậu phương. Bác Thiên đã anh dũng như thế đó…