Thành công của di dân là cơ bản nhưng sự hy sinh, gian khổ, khó khăn, đóng góp của bà con vùng hồ Hoà Bình là rất nhiều. Đồng bào phải trải qua cuộc chuyển dân để giải phóng mặt bằng, lòng hồ phục vụ công trình Nhà máy Thủy điện Hòa Bình. Cả huyện Đà Bắc có 3.000 ha lúa nước, sau khi nước dâng chỉ còn 900 ha; hơn 3.000 ha đất trồng màu là đất rửa trôi, bạc màu, độ dốc cao, nhiều diện tích độ dốc cao từ 50 - 70%. Các vùng được coi là vựa lúa của huyện Đà Bắc như Hào Tráng, Tiền Phong, Vầy Nưa đều bị ngập dưới lòng hồ thủy điện. Do liên tục phải di chuyển chạy nước theo hình thức chuyển vén tài sản, nhà cửa của người dân dần thất thoát, hao hụt.

Ông Đinh Văn Lành, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Vầy Nưa nhớ lại: Thời điểm phục vụ công trình Thủy điện Hòa Bình, việc di dân thực sự là cuộc cách mạng chuyển dân lòng hồ, lớn chưa từng có và chưa từng làm bao giờ. Nước ngập, mồ mả, ruộng nước chìm dưới hồ. Người dân chạy nước làm 3 đợt từ cos 40-70-120. Huyện ủy đã ban hành nghị quyết về chuyển dân vùng hồ. Từ huyện đến xã, xóm đều vào cuộc vận động nhân dân di chuyển theo đúng tinh thần chỉ đạo của Trung ương "Tuyệt đối không để nhà ai trôi”. Các hộ dân vén nhà theo mực nước tiếp tục sinh sống, một bộ phận chuyển đến tái định cư ở xã Hào Lý, Tu Lý… Đời sống nhân dân lúc ấy rất khó khăn. Người dân phải đào sắn, củ mài, vướt vát ngô, cá mang xuống thị xã Hòa Bình bán để chống đói.

Ông Hoàng Văn Đảm, Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Đà Bắc cho biết: Sau khi hoàn thành công cuộc chuyển dân, đời sống nhân dân các xã vùng hồ ở tình trạng khó khăn cùng cực. "Trắng” toàn bộ cơ sở hạ tầng, người dân thiếu đói triền miên, nhà nước phải cấp gạo cứu tế.  Muốn tiếp cận các xã vùng hồ hầu hết phải đi bằng đường thuỷ. Cán bộ huyện đi cơ sở được cán bộ xã mời về nhà tổ chức cuộc họp, vì trụ sở không có hoặc xập xệ. Cũng vì khó khăn, hàng trăm hộ phải từ bỏ quê hương, sinh sống ở các địa phương trong tỉnh, vào miền Nam lập nghiệp với mong ước thoát nghèo. Trong 2 năm, huyện Đà Bắc có 352 hộ đi xây dựng kinh tế mới ở các tỉnh miền Nam, Tây Nguyên (Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Lâm Đồng) và một số huyện trong tỉnh như Tân Lạc, Cao Phong, Lạc Thủy… Tuy có đất sản xuất nhưng nhìn chung cuộc sống còn khó khăn do thay đổi địa bàn, tập quán sản xuất, sinh sống, một số hộ quay trở lại về định cư ở ven hồ. 

Những gia đình ở lại cũng rất cơ cực, không có mặt bằng để  làm nhà, sản xuất. Việc thay đổi phương thức sản xuất từ trồng lúa nước chuyển sang cây lâm nghiệp, các loại cây ăn quả… cũng mất nhiều thời gian, công sức; sản lượng, năng suất cây trồng bấp bênh. Những 1996 - 1997, toàn huyện Đà Bắc mới đang tập trung xây dựng trụ sở xã, rồi đến xây trường học, trạm y tế, bến thuyền. Xong rồi mới tính đến chuyện làm đường dân sinh trên cơ sở những lối mòn đi lại ngày xưa. Đường là đường đất chỉ rộng 1 - 2m, đi lại chủ yếu là đi bộ vì không có xe máy, xe đạp; bà con chủ yếu chế tạo hoặc mua máy phát để phát điện nhỏ, còn lại hầu hết đều thắp đèn dầu. 

Về sinh kế, bà con chủ yếu sản xuất tự cung, tự cấp; trồng lúa, ngô, khoai, dong riềng đủ ăn đã là may; tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo gần 100%; tỉnh liên tục phải hỗ trợ cứu đói. Nhà trường chưa được xây, hầu hết học sinh phải học tạm; nhiều người không thể đi học vì thiếu trường, thiếu giáo viên, tỷ lệ người dân biết chữ ít. Huyện Đà Bắc phải mất rất nhiều năm thực hiện phong trào xoá mù chữ cho người dân.  Hệ thống y tế thôn bản mới được đầu tư, điều kiện tiếp cận của người dân cũng hạn chế. Muốn tiếp cận các xã vùng hồ, hầu hết phải đi bằng đường thuỷ. Đi đường bộ phải leo núi, vượt rừng tự nhiên, rừng đặc dụng mất cả buổi mới tới được trung tâm xã. Đến các xã vùng cao như Nánh Nghê, Mường Tuổng, Đồng Chum, Đồng Ruộng, Mường Chiềng, Giáp Đắt, Tiền Phong… phải tính bằng tuần. 

Theo đánh giá của Sở NN&PTNT tỉnh Hòa Bình, vùng lòng hồ Hoà Bình vẫn là "vùng trũng” nhiều khó khăn của tỉnh. Địa bàn đồi núi, chia cắt mạnh, nguồn lực đầu tư đòi hỏi lớn nhưng khả năng đáp ứng còn thấp. Diện tích đất gieo trồng bình quân đầu người thấp, canh tác chủ yếu trên đất dốc. Diện tích đất rừng phòng hộ xung yếu chiếm phần lớn diện tích đất vùng hồ sông Đà. Trên 80% dân số sinh sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp; thu nhập từ lâm nghiệp chiếm hơn 50% tổng thu nhập của các hộ dân. Hạ tầng thiếu, nguồn lực đầu tư chưa đáp ứng tốt nhu cầu sản xuất, phát triển kinh tế - xã hội. Mức thu nhập bình quân, chất lượng cuộc sống người dân còn thấp, mới đạt khoảng 70% so với mặt bằng chung của toàn tỉnh… Ngay cả sau khi Nhà máy Thuỷ điện Hòa Bình phát điện nhiều năm, nhiều nơi trong vùng vẫn chưa có điện, như nhiều người vẫn nói "vùng hồ là vùng tối nơi chân cột đèn". 

Xã Sơn Thủy, huyện Mai Châu được sáp nhập từ các xã Phúc Sạn, Ba Khan và các xóm Suối Lốn, Mó Rút của xã Tân Mai với tổng số 11 xóm, điều kiện đặc biệt khó khăn; người dân bám đồi, núi để làm nhà, sản xuất, sinh sống; vất vả nhất là 5 xóm vùng hồ thủy điện: Gò Lào, Sạn Sộp, Phúc, Suối Lốn, Mó Rút. Ông Bùi Văn Yêu, Bí thư Đảng ủy xã Sơn Thủy nhớ lại: Mấy chục năm trước di dân vùng hồ, bà con nhường đất, hy sinh nhà cửa, ruộng vườn vén nhà chạy nước; đất đai, hoa màu, mổ mả chìm dưới nước hồ sâu, vén lên đồi cao, bám đồi bám núi, bám hồ sinh sống cho đến nay vẫn chưa ổn định. Bà con vùng hồ hy sinh rất nhiều, các xóm vùng hồ xưa đất đai màu mỡ, phì nhiêu; ví như như xóm Mó Rút, Suối Lốn xưa là bờ sôi ruộng mật, ngô, lúa, khoai, hoa quả sai trĩu… Thế nhưng vén nhà lên đồi cao, suốt mất chục năm qua, điều kiện sản xuất, cuộc sống của bà con đã có tiến bộ nhưng không nhiều. Đến nay, thu nhập bình quân đầu người toàn xã mới đạt 17 triệu đồng, hộ nghèo và cận nghèo khoảng 70%. 

Nhằm hỗ trợ bà con, nhà nước đã đầu tư hạ tầng, hỗ trợ sản xuất, nhờ đó hiện nay cuộc sống cuộc người dân dần ổn định; đường được mở, các công trình trạm y tế, trường học, đường giao thông được xây dựng, sản xuất phát triển hơn… Song vẫn còn đó nhiều khó khăn. Xóm Nưa, xã Vầy Nưa, huyện Đà Bắc vẫn là bán đảo, tứ bề nước hồ vây quanh, nguồn sống chính trông vào đánh bắt và nuôi cá hồ thủy điện. Do cách biệt, xóm vẫn là "vùng trũng" của của xã và của vùng. Xóm tiếp giáp với xã Thái Thịnh (nay là phường Thái Bình, thành phố Hòa Bình) nhưng giao thông cực kỳ khó khăn, hơn 10 năm nay nhà nước làm con đường nối sang nhưng vẫn chưa xong, người dân mong mỏi. Hằng ngày trông về phía đập thủy điện thấy ánh sáng trưng nhưng có lẽ còn rất lâu đời sống người dân mới khá lên được vì còn cách biệt...