Anh Kiều Văn Kiên và trang phục thầy mo của dân tộc Thái.
(HBĐT) - Tôi gặp Kiên khi anh vừa trở về từ các bản làng vùng cao của huyện Mai Châu, trên gương mặt vẫn còn vương bụi đường. Bên ly cà phê nóng ấm nơi thị trấn vùng cao lạnh giá, cái “duyên” của một chàng trai người Kinh với thung lũng mộng mơ và văn hóa Thái ở huyện Mai Châu dần dần được Kiên bộc bạch.
Duyên kỳ ngộ
“Phải gọi đó là duyên kỳ ngộ” - Kiều Văn Kiên bắt đầu câu chuyện về mình bằng chất giọng Thạch Thất (Hà Tây cũ) quê anh. “Duyên” đầu tiên đến với Kiên khi anh còn đang học ở một trường đại học tại Hà Nội. Một lần lên chơi với bạn đang học trong trường Trung cấp Y Hòa Bình, Kiên gặp và bén duyên với cô gái Khà Thị Lệ, quê ở xã Xăm Khòe (Mai Châu).
Cưới nhau xong vợ anh về quê công tác. Kiên cũng theo vợ về Mai Châu để sinh sống và có nhiều thời gian hơn để tìm hiểu quê hương vợ. “Mới đầu, tôi cũng chỉ tìm hiểu phong tục, tập quán, văn hóa của người Thái để ứng xử với nhà vợ cho đúng lễ nghĩa. Nhưng rồi văn hóa của đồng bào Thái Mai Châu ngấm vào người lúc nào chẳng hay. Đây có thể coi là “cái duyên” thứ hai của tôi với vùng đất này”. Kiên bắt đầu học nói, học chữ viết của người Thái. Anh dành nhiều thời gian hơn để ngồi với người già trò chuyện, tìm hiểu về cuộc sống của người dân, đến các bản làng để hiểu hơn về những giá trị truyền thống văn hóa độc đáo của cộng đồng người Thái huyện Mai Châu nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung.
Hành trình đi tìm cổ vật
“Cái duyên” thứ ba đã gắn cuộc sống của Kiên với những ngày rong ruổi vào những vùng dân cư để tìm kiếm cổ vật. Trong những chuyến đi như thế, anh chợt giật mình nhận ra là không chỉ có mình anh đang kiếm tìm những hiện vật này mà xuất hiện khá nhiều tay buôn đồ cổ cũng tìm mọi cách săn lùng. Bên cạnh đó là một đội quân thu mua phế liệu, đổi bán nhôm, đồng len lỏi đến mọi ngõ ngách mua những vật dụng bị hư hỏng, người dân “không dùng” đến nữa. Đặc biệt, một điều mà anh lo lắng nhất, đó là thời gian sẽ làm hư hỏng, thất lạc đi những hiện vật mang giá trị tinh thần quan trọng, để rồi chúng không bao giờ tồn tại nữa. Thế hệ sau này sẽ không thể nào hình dung được cuộc sống của cha, ông mình đã trải qua như thế nào.
Trăn trở với những điều đó, anh tranh thủ sự ủng hộ của người già trong gia đình vợ, tận dụng sự quen biết của những người trong dòng tộc, đồng thời bày tỏ rõ quan điểm của mình cho mọi người biết, hiểu và chia sẻ. Mục đích chính công việc sưu tầm cổ vật của anh không phải để kinh doanh mà là để lưu giữ, bảo tồn và trưng bày để mọi người biết về người Thái. Bằng lòng nhiệt tình, sự hiểu biết cùng sự năng động của tuổi trẻ, mọi người dần hiểu anh và tự nguyện giúp anh. Công việc của anh cũng vì thế thuận lợi hơn. Nhiều người có cổ vật hay những vật dụng sinh hoạt hàng ngày mà cha ông đã để lại cho, đến nay không dùng nữa hoặc hư hỏng ít nhiều đều cất đi chờ Kiên đến thì đưa, nhất quyết không bán cho những người thu mua phế liệu và những người buôn đồ cổ.
Mỗi chuyến đi như vậy là một kỷ niệm đối với Kiên. Anh không còn nhớ nổi đã bao lần phải ngủ nhờ nhà dân, dắt xe vượt qua con dốc cao khi mưa rừng trút xuống. Anh cũng chẳng nhớ nổi mình đã đến bao nhiêu bản làng, bao nhiêu ngôi nhà, bao nhiêu dòng tộc của huyện vùng cao Mai Châu này. Anh chỉ biết một điều là sau mỗi chuyến đi như vậy, bộ sưu tập của anh ngày càng nhiều lên, phong phú thêm và ý nghĩa hơn.
“Giữ một phần văn hóa Thái trong lòng người Thái”
“Tôi sưu tầm những hiện vật cổ của người Thái chỉ với một mong muốn duy nhất là gìn giữ lại một phần văn hóa Thái trong lòng cộng đồng người Thái” - Kiên bộc bạch khi đưa chúng tôi đến xem nơi cất giữ những cổ vật mà anh đã sưu tầm được. Lấy nhau đã hơn 5 năm nay, nhưng vợ chồng Kiên vẫn chưa có nhà riêng. Chỗ vợ chồng anh ở hiện nay cũng đang phải thuê, những hiện vật anh sưu tầm được cũng phải gửi nhờ ở nhà ông cậu bên vợ. Bao nhiêu tiền làm ra, anh đều bỏ hết vào sưu tầm và mua lại những cổ vật dân gian Thái.
Những cổ vật sưu tầm được, anh chia thành từng nhóm như: bộ đèn gồm đèn đất, đèn soi, đèn đi tuần của quan lang thời địa chủ, bộ đồ cúng của thầy mo gồm áo làm phép, trống, chiêng, lịch của thầy mo đi cúng. Bộ sưu tập nhạc cụ gồm khèn bè, kèn đám ma, chiêng, cồng, trống, chập chóe, lằng khằng trong ma chay, cưới hỏi; bộ dụng cụ chế biến lương thực gồm cối xay đá, nồi, niêu cơm, bát, đĩa, mâm, đũa, chum, bầu; bộ dụng cụ săn bắn hái lượm gồm bẫy, nỏ, súng chi mai; bộ trang sức gồm dây xà tích, vòng bạc, hoa tai... Nếu nhìn toàn bộ số cổ vật này, mọi người phần nào hiểu hơn cuộc sống, về sự hình thành và phát triển của đồng bào Thái ở vùng núi Tây Bắc.
Trong số cổ vật, tôi chú ý tới 3 cuốn sách đã ố vàng theo thời gian được Kiên giữ cẩn thận. Khi đưa cho tôi xem, anh nâng niu, nhẹ nhàng gỡ bỏ lớp vải bọc bên ngoài. Khi cầm trên tay cuốn sách, tôi mới hiểu là tại sao anh phải làm vậy, bởi đó là những cuốn gia phả của một dòng tộc người Thái cách đây trên 100 năm. Chữ viết bằng mực Tàu trên nền giấy bản. Gáy sách đã sờn hết, nhiều chữ bị mờ, không còn đọc được nữa. “Người Thái có chữ viết riêng. Mỗi dòng tộc đều viết gia phả theo từng thời kỳ nhất định. Các cuốn gia phả được truyền từ đời này sang đời khác. Nhưng do biến động xã hội và thời gian nên nhiều cuốn đã mai một. Những cuốn gia phả như thế này không còn nhiều”.
Năm nay, Kiều Văn Kiên bước sang tuổi 35. Mong muốn của Kiên là một ngày không xa, anh sẽ có một mái nhà, phòng triển lãm riêng để giới thiệu bộ sưu tập hiện vật cổ của dân tộc Thái đến với mọi người. Mới đây, anh chính thức trở thành thành viên CLB Unesco - CLB Nghiên cứu và bảo tồn cổ vật. Điều này đã tạo thêm lợi thế để Kiên thực hiện ước mơ của mình.
Ngọc Vinh
Phát triển bởi ICT GROUP.
