(HBĐT) - "Cây gạo đỏ hoa bên vệ đường làng/ Tiễn con về nhà chồng một ngày áo thắm". Tháng Ba, mạ đã bén hơi đồng đất, như người con gái đã về nhà chồng, chỉ đợi cơn mưa đầu mùa lên để mướt xanh, yên lòng đôi mắt mế trong Mường đã đục màu sương khói.
Trai trong Mường đã tìm đường mưu sinh. Họ lên con thuyền xuôi những con sông nhỏ, có hoa cải vàng hoe như mắt người yêu tha thiết tiễn đưa. Con sông chảy từ ngòi, từ suối trong vùng cũng mang những cái tên mộc mạc, quen như tên mẹ. Sông quê tìm ra sông lớn, sông lớn tìm ra biển cả… lòng mang một khát vọng nhưng cũng ắp đầy thương nhớ cố hương.
Về Mường mùa này, đường cổ dẫn lối về ký ức cổ xưa, ngỡ như lại gặp những Út Lót, Hồ Liêu, sẽ qua những Vườn hoa núi Cối… Có những tích cũ ngủ yên, đồng đất khiêm nhường vào mùa mới, chỉ có những cây gạo gai góc, xù xì, ngang tàng bên vệ đường đỏ rực sắc hoa. Hoa gạo như lửa thắp giữa đêm, như ngọn đuốc của lòng dân Mường dẫn lối cho vị tướng xả thân vì nước trở về đến quê nhà mới chịu gục ngã trong câu chuyện bi tráng xưa. Giữa thung, hoa gạo soi đường cho đàn chim sáo trở về giữa một trưa tháng Ba.
Một loài cây như đã chìm vào ký ức bởi thân cành trơ trụi, chỉ đến lúc này mới bừng lên nhắc người ta phải nhớ. Trong thời khắc chông chênh ấy, bến sông, sân đình, lối vắng, hoa đỏ tươi cả khi đã rớt xuống. Mộc miên rực đỏ suốt những ngày tháng Ba, bừng thức những đêm tháng Ba, khiến bao người thao thức nhớ về một ngày ly biệt. Em đã theo chồng xa quê bấy lâu, đàn chim sáo hôm nay mới trở về…
Mường là quê hương, gốc gác, là nơi hạt lúa, củ khoai, nắm lá sắn muối chua, lát măng ớt, nhúm muối có hạt dổi thơm lừng, cốp xôi đồ mùa màng no ấm…, nhưng Mường còn là vũ trụ, là thuận hòa mưa nắng, là điểm tựa để ta bước vào ngày mai. Những bông hoa gạo như ngọn lửa vẫn thắp sáng trong lòng. Cũ càng, quê mùa mà cũng bừng lên sức vóc ngày mai.
Tháng Ba, có một lần, người nghệ sĩ đến sẩm tối vẫn lạc trong mùa hoa gạo của Mường. Đường vẫn cũ mòn dưới chân nhưng anh không thể nào tìm về được. Đầy ắp những bức hình đẹp trong thẻ nhớ của chiếc máy ảnh Canon. Hoa gạo dẫn anh đi lạc lối, đàn chim sáo dẫn anh về ký ức hay chính anh đã tìm thấy thế giới của riêng mình. Người ta có thể sinh ra ở đây, lớn lên ở đây và có một ngày sẽ lạc mãi trên chính nơi này bởi những tầng sâu trầm tích văn hóa cổ truyền.
Mỗi năm, hoa gạo chỉ thắp lên một lần, mải miết đồng thấp nương cao, mùa mộc miên đã qua tự bao giờ. Ngước nhìn trời cao và mây trắng, trước mênh mang của lúa đồng đang phơi phới, thấy như mình không có tuổi. Một tiếng chim hót giữa thinh không, hoa rụng rồi lộc mới ắp đầy, cây gạo như vị tướng năm nào, lại xả thân mình để làm nên sức vóc của mùa màng. Tên một loài hoa đã gợi ấm no, gợi tuổi thơ, gợi mối tình xưa dẫu không thành đôi, thành lứa vẫn ắp đầy kỷ niệm. Để rồi, mùa xuân sau lại muốn trở về, chỉ bởi, tháng Ba, Mường ta có hoa gạo đỏ…
